Narodowe Centrum Kultury już od kilku lat bada narracje i praktyki związane z upamiętnianiem ważnych rocznic historycznych. Podejmuje w ten sposób refleksję na temat znaczenia pamięci zbiorowej – tego, czy współcześnie ma ona szansę pełnić rolę spajającą, wzmacniającą wspólnotę. Zapraszamy do zapoznania się z wybranymi wynikami badania, które zostało przeprowadzone w dniach 20-29 listopada 2019 r. na zlecenie Narodowego Centrum Kultury przez firmę Kantar Polska. Jednym z głównych wątków badania była wiedza i opinie Polaków o Bitwie Warszawskiej [1].

Znajomość i źródła wiedzy Polaków na temat Bitwy Warszawskiej

Choć spontanicznie ankietowani mają trudność z mówieniem o historii, to zapytani o konkretne wydarzenia deklarują pewien zakres wiedzy. 89% respondentów słyszało o Bitwie Warszawskiej, przy czym tylko 5% oceniło, że wie na jej temat dużo, zaś niemal 1/4 przyznała, że wie trochę. Najczęstszymi skojarzeniami z wydarzeniami z sierpnia 1920 są: zatrzymanie/zwycięstwo nad Rosją/bolszewikami (17%), określenie „Cud nad Wisłą” (13%) oraz postać Józefa Piłsudskiego (10%). Jako główne źródło wiedzy o Bitwie Warszawskiej badani wskazywali szkołę (52%). Dotyczy to przede wszystkim najmłodszej grupy wiekowej (15-24 lata). W dalszej kolejności Polacy czerpią swoją wiedzę o wydarzeniu z internetu, mediów (gazet, radia i telewizji), jak również z opowiadań osób posiadających dużą wiedzę na ten temat.

Wykres 1. Główne źródła wiedzy Polaków o Bitwie Warszawskiej

Próba: Badani, którzy zadeklarowali, że o Bitwie Warszawskiej wiedzą dużo, trochę lub niewiele, NCK/ Kantar Polska, n=663, 2019

Pytanie: Skąd przede wszystkim ma Pan(i) wiedzę na temat Bitwy Warszawskiej? (respondenci mogli wskazać kilka odpowiedzi)

Znaczenie Bitwy Warszawskiej w opinii Polaków i formy jej upamiętniania

W badaniu zapytaliśmy o osobisty stosunek respondentów do świętowania rocznic: czy ważne są dla nich raczej te upamiętniające wydarzenia o znaczeniu lokalnym, krajowym, czy może jeszcze szerzej – międzynarodowym? Wyniki pokazują, że dla większości Polaków (81%) najważniejsze jest świętowanie rocznic upamiętniających wydarzenia istotne dla całej Polski. Zdecydowanie mniejsze znaczenie przypisywane jest upamiętnianiu wydarzeń historycznych istotnych lokalnie (20%) oraz regionalnie (18%). Mimo istnienia powszechnego przekonania o dużym znaczeniu Bitwy Warszawskiej w polskiej historii, prawie połowa badanych przyznaje, że nie upamiętnia rocznicy tego zdarzenia. Wśród świętujących najczęściej wybieraną formą obchodzenia rocznicy wydarzeń z sierpnia 1920 r. było oglądanie uroczystości w telewizji.

W ramach komponentu jakościowego badania poprosiliśmy o opinię osoby zajmujące się historią zawodowo lub pasjonujące się historią. Respondenci zwrócili uwagę na doniosłość Bitwy Warszawskiej dla polskiej historii i potrzebę świętowania jej rocznicy w sposób radosny, nie tylko na terenie Mazowsza, ale i całego kraju. Podkreślili również zasadność różnorodności form świętowania 15 sierpnia, np. poprzez angażowanie w obchody placówek edukacyjnych, czy organizowanie pikników rodzinnych.

Wykres 2. Sposoby upamiętniania rocznicy Bitwy Warszawskiej przez Polaków

Próba: Badani, którzy zadeklarowali, że o Bitwie Warszawskiej wiedzą dużo, trochę lub niewiele, NCK/ Kantar Polska, n=663,2019

Pytanie: Czy, a jeśli tak, to w jaki sposób upamiętnia Pan(i) rocznicę Bitwy Warszawskiej:… (respondenci mogli wskazać kilka odpowiedzi)

Setna rocznica wybuchu Bitwy Warszawskiej stwarza wiele możliwości – zarówno instytucjonalnych, jak i oddolnych – organizacji wydarzeń mających na celu upamiętnienie zwycięstwa Polaków. Z przeprowadzonego pod koniec 2019 r. badania (gdy nie było jeszcze informacji o pandemii oraz związanych z nią ograniczeniach) wynika, że Polacy najchętniej świętowaliby poprzez udział w paradach wojskowych (27%), rekonstrukcjach historycznych (24%) oraz koncertach, festynach i widowiskach (23%).

Ze względu na sytuację epidemiologiczną, w trosce o bezpieczeństwo uczestników, część rocznicowych wydarzeń planowanych w 2020 r. została odwołana lub przeniesiona na inny termin. Dzięki wykorzystaniu nowoczesnych technologii wiele z nich przygotowano w formie cyfrowej, co niewątpliwie zwiększa dostępność i możliwość partycypacji w upamiętnianiu Bitwy Warszawskiej. Warto przy tym wspomnieć, że w ramach programu dotacyjnego „Kultura w sieci” NCK dofinansowuje działania upowszechniające wiedzę na temat sierpnia 1920 r. Innym przykładem wsparcia lokalnych inicjatyw upamiętnienia jest organizowany przez Biuro Programu „Niepodległa” program #wiktoria1920. Wspierane projekty edukacyjne oraz dotacyjne mają na celu upamiętnienie Bitwy Warszawskiej jako sukcesu całego społeczeństwa polskiego, jego mobilizacji oraz podkreślenie znaczenia bitwy – jako punktu wyjścia do budowania tożsamości narodowej odradzającej się Rzeczpospolitej [2].

[1] W ramach badania przeprowadzono 1000 bezpośrednich wywiadów wspomaganych komputerowo (CAPI) na reprezentatywnej grupie Polaków w wieku 15 lat i więcej. W celu pogłębienia badań przeprowadzono 4 wywiady pogłębione ze specjalistami, tzn. osobami zajmującymi się historią zawodowo lub jej pasjonatami.

[2] Więcej o projekcie „Wiktoria 1920” Biura Niepodległa znajduje się pod linkiem: https://niepodlegla.gov.pl/aktualnosci/wiktoria-1920-zapiski-z-czasow-wojny-przypomniane-w-roku-bitwy-warszawskiej/ (10.08.2020)

Sfinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.