O pożytkach z wiedzy historycznej

Kultura Współczesna. Teoria, Interpretacje, Praktyka
nr 1(63)/2010
O pożytkach z wiedzy historycznej

O pożytkach z wiedzy historycznej

Przeszłość raz jeszcze. Wprowadzenie - Stefan Bednarek
Współczesna kultura historyczna - Andrzej Szpociński

Od mniej więcej ćwierćwiecza w dyskursie naukowym, ale i w debatach publicznych, coraz więcej uwagi poświęca się pamięci jako rzeczywistości kulturowej, społecznej i politycznej; dzieje się tak dlatego, że pamięć i upamiętnianie angażują zarówno indywidualną, jak i wspólnotową podmiotowość, dotykają podstaw tożsamości, a także są uwikłane w zagadnienia polityczne i etyczne. Pamięć stała się nowym imperatywem świeckich społeczeństw, a przez to wyzwaniem dla historyków, dla których początkowo, ze względu na swój roszczeniowy charakter, była zaprzeczeniem dyscypliny naukowej. W wyniku badań prowadzonych przez Pierre’a Norę ich podejście się zmieniło i wyłonił się nowy sposób pisania o przeszłości, „historia drugiego stopnia”, koncentrująca się wokół wprowadzonego przez Nora pojęcia lieux de mémoire (miejsca pamięci). Autor artykułu omawia przedstawiające miejsca pamięci publikacje wydane w różnych krajach europejskich, także prace wobec nich krytyczne oraz wydawnictwa, które do miejsc pamięci podchodzą w sposób bardziej globalny, transnarodowy.

Jak w perspektywie historycznej badać wzajemne oddziaływania (Beziehungsgeschichte) dwóch narodów? Istnieją dwa modele: „monologu na temat historii sąsiedztwa”, prowadzonego z perspektywy jednego z sąsiadów, oraz dialogicznej historii wspólnej, pisanej przez historyków z obu stron granicy. W tym kontekście jednak na znaczeniu zyskuje tytułowe pytanie: „Po co nam historia drugiego stopnia?”. Można bowiem na nie odpowiedzieć następująco: uzyskujemy dzięki niej narzędzie do badania kultury pamięci społeczeństwa, tak własnego, jak we wzajemnym oddziaływaniu dwóch społeczności.

Nawiązując do koncepcji narodu Benedicta Andersona o państwach narodowych jako „wspólnotach wyobrażonych” Aleida Assmann podejmuje refleksję na temat pamięci europejskiej. Autorka zastanawia się, czy zbudowanie jednolitej metanarracji przyczyni się do umocnienia Europy. Instytucjonalne, odgórne próby wpisania Holocaustu w pamięć Europejczyków i uczynienie go negatywnym mitem założycielskim Assmann ocenia jako nieudane, gdyż odbierają one wydarzeniom historycznym ich lokalny kontekst i konkretność, podczas gdy lokalne pamięci o zbrodniach przeciwko ludzkości na wschodzie i zachodzie Europy wciąż dzieli konflikt. Podstawy tożsamości europejskiej autorka widzi w odejściu od narodowego, monologicznego konstruowania pamięci i zastąpienia go pamięcią dialogiczną, opierającą się na wiedzy historycznej i wrażliwości na doświadczenia innych.

„Druga strona pamięci”. Doświadczenia historyczne i ich pamiętanie w Europie Środkowo-Wschodniej - Robert Traba
Polsko-niemieckie miejsca pamięci, czyli o nowym spojrzeniu na historię polsko-niemieckiego sąsiedztwa - Kornelia Kończał
Zapomnieć się w pamięci. Pytania o badanie pamięci kulturowej - Magdalena Saryusz-Wolska
Problem zmienności i ciągłości pamięci przeszłości na przykładzie rewizji kalendarza świąt politycznych w Niemczech - Bartosz Korzeniewski

O badaniach pamięci. Warsztaty

Jeśli nie „miejsca pamięci”, to co? O badaniach pamięci - Stefan Bednarek
Pamięć i nostalgia. Sentymentalne podróże Dolnoślązaków na Kresy - Izolda Topp
Wigilijny stół jako szczególne miejsce pamięci - Piotr Jakub Fereński, Adam Nobis
Pamięć lokalna na ziemi kłodzkiej po 1989 roku. Raport ze stanu badań - Rafał Nahirny
Izba Pamięci Rolnictwa Gmin Masywu Śnieżnika jako nośnik pamięci - Renata Tańczuk
Fotograf jako pamiętnikarz. Archiwum Augustyna Czyżowicza - Magdalena Barbaruk
Zderzenie cywilizacji wschodniej i zachodniej na terenie wałbrzyskim - Piotr Retecki

Z warsztatów kulturoznawczych

Pamięć nieprzyswojona? - Elżbieta Janicka
Powrót Henia Żytomirskiego - Marcin Wilkowski

Omówienia i recenzje

Judaizm jako romantyzm (o książce Agaty Bielik-Robson, „Na pustyni”. Kryptoteologie późnej nowoczesności) - Adam Lipszyc
Panofsky i współczesne perspektywy (o książce Erwina Panofsky’ego, Perspektywa jako forma symboliczna) - Gabriela Świtek
Uwagi na marginesie dorobku wrocławskiego kulturoznawstwa (o książce zbiorowej O kulturze i jej poznawaniu. Prace ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Pietraszce) - Ewa Kosowska
Wstęp do kulturoznawstwa, ale brytyjskiego (o Wstępie do kulturoznawstwa) - Grzegorz Dziamski