2/2025: Historie radia (CFP: 3 lutego – 3 marca 2025)

1 lutego 1925 roku Polskie Towarzystwo Radiotechniczne rozpoczęło nadawanie programu radiowego, a 18 kwietnia 1926 po raz pierwszy przywitało się ze swoimi słuchaczami Polskie Radio: „Halo, halo Polskie Radio Warszawa, fale 480”. Niezależnie od tego, którą z tych dat przyjmiemy, wkrótce będziemy obchodzić 100-lecie radiofonii w Polsce. Jest to dobry moment, aby przyjrzeć się sposobowi pisania o tym medium oraz o jego historii. Naszemu myśleniu o historii radia, jak również o jego współczesnej kondycji, przyświeca idea entanglement (splątania/uwikłania), która – jak pisała Michele Hilmes – zmusza do myślenia o medium radiowym w poprzek różnych skal i tradycyjnych granic. Marie Cronqvist i Christoph Hilgert zdefiniowali wykorzystanie entangled media histories „jako sposobu na lepsze zrozumienie historii różnych, dynamicznych, wzajemnych powiązań mediów przekraczających semiotyczne, technologiczne, instytucjonalne i polityczne granice”. Zaproponowane przez badaczy ramy teoretyczne zachęcają do uznania, że ludzie, artefakty medialne i wydarzenia z przeszłości mają ze sobą o wiele ściślejszy związek, niż się wydaje. Właśnie dlatego potrzebujemy więcej różnorodnych historii i narracji, które ujmowałyby również np. ekologię fal radiowych i formy wymiany pomiędzy radiem i innymi mediami. Interesuje nas: 1. radio i polityka: radio jako narządzie oporu, rola radia podczas konfliktów wojennych i politycznych, radio i propaganda – radio jako soft power; 2. historie radia: fale radiowe jako pierwsze medium globalne, międzynarodowe instytucje radiowe, transgraniczne historie radia; 3. użytkownicy: community-radio, radiowe diaspory – różnorodne praktyki słuchania radia: pajęczarze, piraci, radiofile, radioamatorzy i miłośnicy łapania fal; 4. przemiany radia: muzyka w radiu, gatunki radiowe, rewolucja cyfrowa; 5. materialna historia radia: technologie i infrastruktura radiowa, fale radiowe, archiwa radiowe i ich badanie.

3/2025: Nowa Szczerość (CFP: 1 kwietnia – 5 maja 2025)

W 2024 roku minęło 40 lat, odkąd Fredric Jameson na łamach „New Left Review” zaproponował nazwę postmodernizm do opisu „logiki kulturowej późnego kapitalizmu”. Od tego czasu postmodernizm stał się kategorią tak szeroką, że uległ deflacji. Pojawiły się rozmaite postpostmodernizmy: transpostmodernizm, pseudomodernizm lub digimodernizm, remodernizm czy wreszcie metamodernizm, który zyskał największy rozgłos. Czy jednak rzeczywiście postmodernizm się wyczerpał? W 2014 roku Jameson stwierdził, że wciąż żyjemy w epoce postmodernizmu, a to, iż nie potrafimy nazwać okresu, który go zastąpił, jest tego najlepszym dowodem. A co z takimi kategoriami jak Nowa Szczerość czy metamodernizm, które zyskały w XXI wieku popularność nie tylko na gruncie anglosaskim? Albo z takimi zjawiskami, jak powrót nostalgii, postironia i rozmaite formy konfesyjne? Chcielibyśmy zadać te pytania zarówno z perspektywy teoretycznej, jak i poprzez studia przypadków: od kina i literatury po modę i teatr. Głównym założeniem tych nowych (?) form byłby sprzeciw wobec wszechobecnej ironii, która prowadzi do dystansu wobec rzeczywistości, pasywności i wyobcowania. Jako antidotum na ten komunikacyjny impas Nowa Szczerość czy metamodernizm proponują przede wszystkim strategię otwartości i prostoduszności, czyli „poinformowanej naiwności”, która zapewnia zdolność do spontanicznej ekspresji emocji. Na ile nowe i na ile szczere są „nowoszczere” strategie w sztuce i komunikacji? Co przynoszą, co zmieniają?

4/2025: Bio-Tech-Med (CFP: 1–31 lipca 2025)

Rozwój nowych technologii cyfrowych i sztucznej inteligencji coraz silniej przenika wszystkie poziomy relacji międzyludzkich, zmuszając aktorów społecznych do budowy nowego ładu aksjonormatywnego. Szczególnie widoczne jest to w medycynie, gdzie autonomiczne technologie wspierają lekarzy w diagnostyce i leczeniu pacjentów, przyczyniając się do wytworzenia nowej kultury okołomedycznej, uwzględniającej obecność trzeciej, technologicznej strony procesu terapeutycznego. Rozwój biologii systemów, która sięga po narzędzia bioinformatyki, bioinżynierii, biotechnologii czy biologii obliczeniowej pozwala myśleć o medycynie spersonalizowanej. Wiele wskazuje na to, że dotychczasowe leki zastosowania ogólnego zastąpią terapie oparte na unikatowym DNA jednostki i biomarkerach. Jednocześnie pracuje się nad technologią interfejsu mózg-komputer i szeroko pojętą bioniką, co zmusza społeczeństwo do pogłębionej refleksji nad istotą podmiotowości człowieka w świecie zaawansowanej rewolucji technologicznej, do namysłu nad jego miejscem w porządku naturalnym, a także temporalnością i unikatowością. Idea Bio-Tech-Med prawdopodobnie zrewolucjonizuje narodziny i śmierć człowieka, wpłynie na jakość i standard życia, wywoła nowe podziały społeczne, wyłoni nowe klasy, zmodyfikuje procesy prokreacji, może stać się zarzewiem nowych konfliktów i wojen, zmieni handel, rolnictwo, kulturę, a także porządek społeczno-kulturowy. Umożliwi realizację ludzkich marzeń, ale wywoła też głębokie zmiany w strukturach społecznych i kulturowych. Jak wyrażony w idei Bio-Tech-Med postęp zmieni życie człowieka? Gdzie ta idea nas zaprowadzi? Warto podjąć próbę odpowiedzi na te pytania.

1/2026: Nawiedzone media (CFP: 1–30 września 2025)

Najnowsza kultura medialna staje się autotematyczna i pasożytnicza: teksty kultury żerują na sobie, odwołują się do siebie i wywołują się ze społecznej nie/pamięci. Nadmiar i przesyt we współczesnej kulturze medialnej paradoksalnie kieruje naszą uwagę w stronę refleksji nad brakiem i nie/obecnością, co tłumaczy niesłabnącą od lat popularność widmontologii. Widmo kryje się w dychotomicznej relacji nadmiaru i braku, bycia i niebycia, widzenia i niedostrzegania, podważając jasno wytyczone granice między stanami i kategoriami – jako takie jest figurą wywrotową. W piśmiennictwie anglojęzycznym widmontologia obejmuje coraz szerszy krąg tematów, włącza się w badania nad retromanią, nostalgią i pamięcią. Tematyzowana widmowość i nawiedzenie stają się również ważnymi elementami kultury: horror wychodzi z niszy kina mniej wartościowego, zyskując rangę „horroru wysokiego”, najbardziej cenione produkcje platform streamingowych łączą w sobie elementy nawiedzenia i retromanii, muzea gier wideo przyciągają rzesze fanów, eksplorujących zapomniane elektroniczne światy. W jaki sposób obrazowane jest to, nie co niewidoczne: widmo, przemijanie i efemeryczność samych mediów? 

---

Zapraszamy wszystkich zainteresowanych do czytania „Kultury Współczesnej” i nadsyłania swoich propozycji artykułów w ramach Call for Papers.

Na teksty (o objętości nieprzekraczającej 40 tys. znaków ze spacjami), wraz z notkami biograficznymi (zawierającymi identyfikator ORCID) i streszczeniami oraz 4-5 słowami kluczowymi, czekamy pod adresem mailowym: kwartalnik@nck.pl.

Zgłoszone artykuły zostaną ocenione przez redakcję oraz skonsultowane z zespołem przygotowującym numer (by uniknąć chociażby dwukrotnego podejmowania tego samego tematu w numerze). O ostatecznym dopuszczeniu do druku decydować będzie ocena dwóch niezależnych recenzentów (double blind). Artykuły zaopiniowane pozytywnie zostaną umieszczone w części dodatkowej numeru.

Przy wysyłaniu propozycji omówienia prosimy o podanie pełnego tytułu książki, autora, miejsca i roku publikacji. Omówienia oceni redakcja, która jednak zastrzega sobie prawo do skonsultowania ich z redaktorami tomu. Wysłanie propozycji artykułu lub omówienia do redakcji jest zarazem deklaracją, że autor przyjmuje do wiadomości, iż artykuł (lub omówienie) może zostać oceniony negatywnie.

Redakcja przewiduje symboliczne honoraria dla autorów przyjętych do druku tekstów.

2/2024: Nowe lapidarności

(CFP: 1–29 lutego 2024)

Współczesna kultura medialna zmierza w stronę skrótowości. Przyjrzymy się zatem problematyce GIF-ów, memów, snapów, relacji, krótkich gier, emoji, copypast, tweetów, tiktoków i innych lapidarnych form medialnych, które kształtują dzisiejsze praktyki komunikacyjne. Wyróżniająca je skłonność do skrótowości wydaje się zaskakująca, zwłaszcza biorąc pod uwagę pojemność i szybkość przepływu współczesnej sieci. Tymczasem to właśnie skrótowość postrzegana jest dziś jako efektywna, funkcjonalna i nieodłącznie związana z hipertekstualnym charakterem tego środowiska. Charakterystyczna jest dla nich również emergencja napędzana z dwóch stron. Z jednej strony przez specyfikę samych aplikacji i algorytmy porządkujące treści na podstawie (nie)widzialnych danych, a także szybko zmieniające się konwencje. Z drugiej zaś przez samych użytkowników, którzy muszą wykazywać się kreatywnością w przetwarzaniu i wdrażaniu kolejnych formatów. Powoduje to, że lapidarne formy często bywają efemeryczne, a przecież u podstaw technologicznego zapisu leży jego trwałość i możliwości powrotów, uwalniające naszą pamięć i przekształcające świadomość. Z tego względu bywają one deprecjonowane. Tymczasem pozornie płytkie praktyki komunikacyjne „zawsze miały znaczenie ze względu na ich zakorzenienie w życiu codziennym i społecznym” (Schellewald). Skąd zatem bierze się coraz większa potrzeba skrótowości i jakie może mieć ona implikacje? W jaki sposób nowe lapidarności organizują naszą codzienność? Jak wpisują się we współczesne platformy medialne? Jak wpływają na twórczość, komunikację, język, edukację i możliwe formy ekspresji? Jakie gatunki są dla nich najbardziej charakterystyczne i jakie są możliwe kierunki ich rozwoju? Jak wreszcie należy je badać i jakie mogą wiązać się z tym wyzwania metodologiczne?

3/2024: Niewolnictwo

(CFP: 5 kwietnia - 6 maja 2024)

W numerze zostanie podjęta próba prześledzenia historycznej trajektorii pojęcia i jego desygnatów: od konkretu (faktu historycznego i jego kolejnych interpretacji) do metafory (dyskursywnej konceptualizacji i chwytu retorycznego w językach polityki i krytyki społecznej). Mając w pamięci społeczno-kulturowy obszar, z którego niewolnictwo się wyłania jako wstydliwe widmo krążące ponad światem rodzących się swobód obywatelskich, chcielibyśmy odsłonić ideologiczne, artystyczne i afektywne filtry, za pomocą których nowoczesny Zachód starał się opisać handel ludźmi. Zamierzamy również przyjrzeć się temu, w jaki sposób współczesne społeczeństwa dawnych terytoriów zależnych zarządzają pamięcią o niewolnictwie w narracjach i praktykach, budując swą dzisiejszą tożsamość poprzez, jak pisał przed laty Stuart Hall, „opowiadanie historii od nowa”. Interesują nas też najnowsze reinterpretacje tego pojęcia w dyskursach politycznych, artystycznych i naukowych – jego praca jako mechanizmu wytwarzającego fantazmaty, często oderwane od historycznych źródeł samego niewolnictwa. Ważne będą tu możliwe (nad)użycia samego pojęcia w debatach społecznych i politycznych, w których „niewolnicza” metafora bywa nierzadko przykładem i argumentem wyłącznie retorycznym.

4/2024: AI w kulturze. Historie, narracje, praktyki

(CFP: 1–31 lipca 2024)

„Czy maszyna potrafi myśleć?” – dopytywał w 1950 r. na łamach „Mind” Alan Turing, rozpoczynając tym samym publiczną debatę nad sztuczną inteligencją (AI). Sam termin wymyślił w 1955 r. amerykański informatyk i kognitywista John McCarthy, chcąc opisać „inteligentne maszyny” wyposażone w systemy przekonań. Wraz z rozprzestrzenianiem się zautomatyzowanych maszyn zaprogramowanych do wykonywania określonych zadań i funkcji bez ludzkiego nadzoru ta nowa dziedzina badań zaczęła wpływać na kulturowe wyobrażenia na temat instrumentalnego myślenia, które opiera się na algorytmicznych systemach pozyskiwania, przetwarzania i analizy danych. Od tego czasu możliwości obliczeniowe komputerów przekroczyły kolejne granice, a AI doczekała się wielu konceptualizacji. Kate Crawford twierdzi, że większość z nich podkreśla odcieleśnienie i abstrakcyjność sztucznej inteligencji, podczas gdy ta właściwie nie jest ani sztuczna, ani inteligentna, „jest raczej ucieleśniona i materialna, wytwarzana z zasobów naturalnych, paliwa, pracy ludzkiej, infrastruktury, logistyki, historii, klasyfikacji”. Sam termin „sztuczna inteligencja” służyć miałby dziś raczej za zbiorcze określenie maskujące różnorodne ideologie, oczekiwania i obawy. AI jako fizyczna infrastruktura, jak pisze Crawford, zmienia sposób, w jaki świat jest wysławiany i rozumiany. Ostatnia dekada sukcesów w rozwoju AI zwieńczona popularnością Chatu GPT-4 wymusza przemyślenie dotychczasowych dokonań. Przedstawicieli nauk humanistycznych i społecznych zachęcamy do podjęcia refleksji nad tym, jakie idee, postawy, przypuszczenia wiążą się z AI, jej zastosowaniami i ich konsekwencjami? W jaki sposób rozumienie i korzystanie z niej zmienia nasze pojmowanie rzeczywistości i odnoszących się do niej kategorii: człowieka, maszyny, technologii, inteligencji, kultury? Interesują nas historie dotyczące przeszłości i przyszłości sztucznej inteligencji, kulturowe narracje wytwarzane o niej i wokół niej, a także praktyki dotyczące jej samej, uwarunkowań kulturowo-społecznych i ekonomiczno- politycznych, które odnaleźć chcemy zarówno w wymiarze globalnym, jak i w wymiarze praktyk życia codziennego.

1/2025: Kultura akademicka

(CFP: 2–30 września 2024)

Kultura akademicka kształtowana jest według pisanych i niepisanych założeń: dążenia do prawdy, dzielenia się wiedzą, troski o dobrostan człowieka, poszukiwania głębszych i bogatszych sposobów rozumienia świata. Obecny kryzys w akademii ma wiele przyczyn, które doprowadziły do sytuacji, w której głosy niezadowolenia i krytyczne nie mają odpowiedniej siły przebicia. Nacisk na sukces mierzony wskaźnikami bibliometrycznymi, a także konkurencyjność dokonań sprawiają, że w systemie nauki zagubił się człowiek – zarówno uczony, jak i jego uczeń. Cywilizacja oparta na wiedzy i zależna od technologii wymaga coraz bardziej zalgorytmizowanych działań, rodzi się zatem pytanie: czy w nauce zostaje jeszcze miejsce na myślenie? Już Florian Znaniecki uważał, że wyjątkowe jednostki, rekrutujące się także ze świata nauki, powinny zapewnić odwrót od materializmu, wolność od konfliktów, rozwój kultury duchowej oraz pielęgnowanie swobody twórczej. Karl Jaspers, obserwując rozwój naukowy w ujęciu historycznym, zaznaczał, że dzięki uniwersytetom społeczeństwo zyskuje świadomość swej epoki. We współczesnej krytyce uniwersytetu wyłaniają się dwa motywy. Po pierwsze przekonanie, że istnieją pewne podstawy kształcenia ogólnego, które jest fundamentem każdej wiedzy specjalistycznej. Po drugie zaś widzenie uniwersytetu nie tylko jako formalnej instytucji, lecz także wspólnoty uczonych i studentów. Oba te motywy są ściśle związane z postulatem zachowania i obrony autonomii uniwersytetu, jego niezależności od sił ekonomicznych, politycznych, światopoglądowych. Jaka jest więc rola uczonych w tworzeniu kultury akademickiej i takim jej kształtowaniu, aby system nie wchłonął tego, co w nauce wartościowe? Jakie zmiany zapewnią wolność i swobodne działania szkół wyższych? Co jest szansą dla uniwersytetów? W jaki sposób możemy kształtować przyszłość nauki i uczonych, by twórczość i kreatywność nie pozostały „za drzwiami” akademii?

2/2023: Kultura ekspercka w czasach niepewności

(CFP: 1–28 lutego 2023)

Eksperci zawsze odgrywali znaczną rolę w społeczeństwie. Rosła ona wraz ze specjalizacją i skomplikowaniem naszego życia, gdy suma informacji zaczęła przyrastać w tak niewyobrażalnym tempie, że nieodzowne stało się odwołanie do wiedzy innych – tych, którzy ją posiadali. Eksperci są ważni zarówno w kulturze konsumpcyjnej, przewidywalnej, związanej z rozwojem i stabilnością systemu, jednak opartej na konieczności podejmowania wyborów, jak też w kulturze niepokoju, niepewności, chwiania się reguł utrzymujących porządek społeczny. Stąd w dobie ponowoczesności ekspert to „posiadacz wiedzy”, która jest niezbędna w czasach wszechobecnego ryzyka, gdyż redukuje naszą niepewność i możliwość popełnienia błędu. Dodatkowo w naukach społecznych kategoria eksperta wiąże się często nie tylko z wiedzą i procesami komunikacyjnymi, ale także ze sprawowaniem władzy. Ekspert był i jest kimś, kto zyskuje wpływ na władzę ze względu na posiadaną wiedzę i zdolność kształtowania dyskursu publicznego. Już Jürgen Habermas pisał, że w dzisiejszym dyskursie publicznym mamy do czynienia z dominacją kultury, którą możemy określić jako kulturę ekspercką. Jednak rozwój technologiczny doprowadził do tego, że eksperci stracili na znaczeniu, o czym pisał Tom Nichols, ponieważ w dobie internetu ekspertem mógł stać się każdy, a tak zwana mądrość zbiorowa i oddanie się w ręce medialnych znawców stały się nieodłącznym elementem naszego życia. Mierząc się z tymi dylematami, stawiamy pytania: Czy wiedza ekspertów rzeczywiście odpowiada na wyzwania i zdarzenia współczesności? Czy w sytuacji zderzenia z nieoczekiwanymi sytuacjami eksperci potrafią je diagnozować i prognozować ich rozwój? Czy współcześnie mamy do czynienia z afirmacją czy deprecjacją kultury eksperckiej? Kim będzie ekspert przyszłości? A zatem czy żyjemy w czasach tyranii ekspertów, o której pisał William Easterly, czy raczej dotyka nas kryzys kultury eksperckiej?

3/2023: Etnomuzykolog w terenie. Tereny w etnomuzykologii

(CFP: 3–28 kwietnia 2023)

„Jedziemy w teren!” – to hasło towarzyszące niemal wszystkim generacjom etnomuzykologów. Jak zmienia się definicja kluczowego w etnomuzykologii pojęcia terenu na przestrzeni rozwoju dyscypliny? Jaką tożsamość przyjmuje dziś źródło, do którego docierają badacze folkloru muzycznego? Jaką wartość ontologiczną i semantyczną, w odniesieniu do badań nad szeroko pojętą tradycyjną kulturą muzyczną, mają pojęcia autentyczności i prawdziwości? Współcześnie pojęcie terenu jako konkretnego miejsca, do którego trzeba pojechać, by spotkać mitycznego „innego” i zetknąć się z jego twórczością, ulega rozmyciu, choć pojęcie to wciąż rozumiane jest domyślnie jako przestrzeń wiejska, z którą kojarzona jest muzyka ludowa. Wykonawcy nie egzystują jednak w odizolowanych społecznościach, ale w świecie zbliżonym bądź takim samym jak badacze. Wykonywana przez nich muzyka zmieniła lub zatraciła swój dawny kontekst i funkcje. Istotne wydaje się dziś postawienie na nowo pytania o relację między badaczem i badanym, zwłaszcza w świetle ugruntowanej już świadomości indywidualnego wkładu konkretnego człowieka w rozwój tradycji oraz odejścia od przekonania o anonimowej masie wytwarzającej przez stulecia kulturę, którą trzeba ratować od zapomnienia w jej autentycznej postaci. Równie ważną kwestią wydaje się problem hobbystycznie prowadzonej dokumentacji terenowej – jakie są motywacje takiej pracy i dalsze losy gromadzonych materiałów? W dobie cyfryzacji działalność etnopasjonatów implikuje nieraz zjawisko tzw. macdonaldyzacji terenu, w obliczu której ważne staje się zdefiniowanie profesjonalnie prowadzonych badań terenowych.

4/2023: Małomiasteczkowość

(CFP: 3–31 lipca 2023)

W ostatnich latach widoczna staje się refleksja nad małomiasteczkowością, którą rozumiemy jako kategorię zdolną pomieścić opisy przestrzeni innych niż te, które mieszczą się w opozycji wieś – miasto (w domyśle: duże miasto i wielkomiejski styl życia). Wyniki badań CBOS wskazują, że obecnie tylko 13 proc. Polek i Polaków chciałoby mieszkać w dużym mieście. Rzecz jasna małomiasteczkowość jest kwalifikacją względną. Opozycja miasta / dużego miasta i wsi /prowincji ulega dekonstrukcji. Nie sposób myśleć już o wsi wyłącznie jako pełnej kompleksów prowincji, świecie orientalizowanym, choć i to ma miejsce, ale także romantyzowanym – tak jak w połowie ubiegłego wieku, w kontekście modnych wizji globalnej wioski, widział to Leszek Kołakowski. Owa dekonstrukcja i idące za nią „odczarowanie” i jednoczesne „zaczarowanie” obszarów społecznej rzeczywistości sprawia, że świat otwiera się na nowo, a małomiasteczkowość pojawia się na pierwszym planie życia publicznego, nierzadko jako głos mediujący pomiędzy miastem a wsią. Stanowi swoistą hybrydę i pokazuje, w jaki sposób i z jaką dynamiką ścierają się siły lokalne i ponadlokalne. Temat małych miast odżył dzięki pandemii, w czasie której wielu młodych ludzi wracało do swoich lokalności. Jakie to było dla nich doświadczenie? Czy małomiasteczkowa lokalność staje się tradycją wynalezioną, czy raczej tradycją odnalezioną? Czy zmiana społeczno-kulturowa w tym zakresie może uruchamiać procesy deglomeracyjne? Czy prowincja może stać się nową utopią? Czy potrzeba nam nowej antropologii codzienności, odświeżenia wyobraźni szczegółu, w którym odbija się to, co ogólne, aby zrozumieć współczesny fenomen małomiasteczkowości?

1/2024: Asymetrie wiedzy: kulturoznawstwo / literaturoznawstwo

(CFP: 1–29 września 2023)

Koncepcja numeru tematycznego wiąże się z analizą niejednorodnej historycznie i obszarowo genezy kulturoznawstwa, które krzyżuje się i wyłania następczo m.in. z pola badań nad literaturą. Optyka przyjęta w proponowanych tekstach wiąże się z podwójnym nastawieniem teoretycznym: 1. przechodzeniem od naukoznawczej analizy dyskursu pojęciowego nauk do „kulturoznawczych badań nad kulturą naukową” w rozumieniu zaproponowanym przez Annę Zeidler-Janiszewską; 2. rekonstruowaniem społecznych i międzydziedzinowych translacji z grupy tych, które Karin Knorr Cetina określa mianem „sieci relacji transepistemicznych”, to znaczy powiązań wykraczających poza wymiar czysto poznawczy (badanych m.in. w perspektywie analizy sytuacyjnej Adele Clarke). Osobnym wątkiem jest rekonstruowanie tradycji protokulturoznawczych obecnych w polskiej humanistyce lat dwudziestych – sześćdziesiątych XX wieku, które stanowią rezerwuar niewyzyskanych kategorii i konceptualizacji. Zapraszamy do ponownego namysłu nad refleksją naukową takich postaci jak: Stefania Skwarczyńska, Stefan Żółkiewski, Dawid Hopensztand, Konstanty Troczyński, Stanisław Brzozowski (i zapewne wielu innych) – oraz próby usytuowania ich jako uczestników nowoczesnej debaty, której sami jesteśmy częścią.

2/2022: Wspólnota (w) fotografii

(CFP: 1–28 lutego 2022)

Fotografia rozumiana jako praktyka społeczno-kulturowa od dawna stanowi przedmiot analiz i studiów prowadzonych z wielu perspektyw badawczych. Często podnoszonym w refleksji nad fotografią wątkiem jest jej walor dospołeczny, związany z odpowiedzialnością za budowę/odbudowę/obronę tożsamości wspólnoty czy grupy. Zasadniczo każdy rodzaj fotografii może przejawiać tę własność. Fotografia, używając terminu Brunona Latoura, jest aktantem działającym na innych aktorów tej wielowarstwowej sieci, jaka jest rzeczywistość. Fotografia łączy nie tylko fotografów. Powstają przecież wspólnoty pasjonatów fotografii, organizatorów festiwali fotograficznych, przeglądów, konferencji, a nawet zespoły redakcyjne i grupy badawcze skupione wyłącznie na fenomenie tego medium. Współcześnie miłośnicy fotografii realizują swoją pasję w przestrzeni Internetu. W Sieci organizują wirtualne wystawy swoich prac, komentują je i oceniają. Zawodowi fotograficy powołują popularne kolektywy, tworzące wspólnoty podejmujące najrozmaitsze tematy. Interesuje nas, w jaki sposób zmieniają się społeczne mechanizmy grupowania się wokół fotografii, jakim celom służą i jakie przynoszą rezultaty. Chcielibyśmy zwrócić uwagę na znaczenie i rolę fotografii jako narzędzia mobilizacji społecznej i kreatora wspólnot wiedzy. Pragnęlibyśmy przyjrzeć się fenomenowi obrazu fotograficznego i jego twórcom zarówno przez pryzmat przeszłości, jak i najnowszych doświadczeń, związanych na przykład z epidemią COVID-19.

3/2022: Formotwórcze aspekty fonografii

(CFP: 1–29 kwietnia 2022)

David Bowie stwierdził kiedyś, że uwolniona od fizycznych nośników muzyka stanie się dostępna niczym woda w kranie. Dwadzieścia lat później streaming urzeczywistnia wizję artysty, ale kasety i płyty wciąż są w grze, a ich rosnące nakłady świadczą o renesansie starych nośników. Fizyczność fonografii przez dekady była oczywistością. Według Wernera Faulsticha fonograf rozpoczął erę muzyki zespolonej z nośnikiem oraz mediów, które zmieniły funkcjonowanie muzyki w kulturze. Kolejne przekaźniki, jak pisał Marshall McLuhan, zmieniały samą muzykę, której rozwój wpływał znów na ich kształt. Innowacyjność, ale i ograniczenia nośników dźwięku stały się, zwłaszcza w muzyce popularnej, czynnikami procesu twórczego. Jest on powiązany w artystycznych gestach z wykorzystaniem cech swoistych poszczególnych mediów jak: odtwarzanie wsteczne, zmienność prędkości obrotów krążka czy taśmy, możliwość stosowania równoległych rowków, ukryte ścieżki, wykorzystanie zapisów wyświetlanych przez urządzenia odtwarzające, picture disc itp. Fakt wielokodowego funkcjonowania nośników (materiał, opakowania, opisy, grafiki) wzbogaca tę kluczową dla przekazu artystycznego przestrzeń badań. Fizyczność nośników pociąga i słuchaczy, i badaczy. Mimo ograniczeń oferuje coś, czego nie ma w muzyce wydawanej i odbieranej z pominięciem tradycyjnych nośników.

4/2021: Kulturowe krajobrazy postpandemii

(CFP: 1–29 lipca 2022)

Pandemia stała się rzeczywistością kształtującą prawie każdy aspekt życia. Oczekujemy jej końca, ale czy jesteśmy w stanie wyobrazić sobie świat po pandemii jako miejsce wolne od wirusa zarówno w sensie biologicznym, jak i kulturowym? Powstało już wiele opracowań i raportów o pandemicznej kondycji różnych obszarów życia społecznego i jednostkowego, w tym także różnych dziedzin kultury. Zagadnieniem interesującym dla życia zbiorowego jest pytanie o nadchodzący postpandemiczny krajobraz. Postpandemia dołącza do grupy pojęć poprzedzonych przedrostkiem „post-”, który ujawnia swą – jak napisałaby Rosalind Krauss – „performatywną dwuznaczność”. Z jednej strony wskazuje na chęć wyjścia poza pandemiczną perspektywę, z drugiej zaś niejako dialektycznie do niej nawiązuje. Stąd pytania, czy powrót do rzeczywistości przedpandemicznej jest jeszcze możliwy, czy przeciwnie – nasz świat nieodwracalnie ulega zmianie, czego jesteśmy mimowolnymi świadkami? Wśród znaków szczególnych obecnych czasów najczęściej wskazuje się izolację i dystans w każdym aspekcie życia, wirtualność jako zastępcze narzędzie tego, co bezpośrednie. Rzadziej natomiast poszukuje się głębszych konsekwencji dla życia w postpandemii. Już samo rozróżnienie czasu pandemicznego i postpandemicznego wydaje się zagadnieniem wartym głębszej analizy humanistycznej. Dawne dualizmy: kultura – natura, materialne – niematerialne, prywatne – publiczne, realne – wirtualne, online – offline wyparte zostały przez nowe hybrydy. W jakim stopniu świadomość pandemii, jej przebiegu i skutków będzie miała ożywczy wpływ na redefinicję kluczowych pojęć, które dotychczas organizowały nasze rozumienie świata? Czy wyłoni się specyficzna kultura postpandemiczna, rozpoczynająca nowe formy ujmowania tego, co kulturowe, czy właśnie rozpoczyna się nowy rozdział dziejów ludzkości?

1/2023: Obrazy wykluczone

(CFP: 1–30 września 2022)

Status obrazów wykluczonych oraz obrazów wykluczeń powstaje we współczesnym świecie w wyniku rozmaitych praktyk oraz strategii parametryzacji, które w wieku XIX i na początku wieku XX związane były głównie z paradygmatem antropometrycznym, a obecnie realizowane są w dużej mierze za sprawą upolitycznionego sprawstwa maszyn. Upowszechniły się aparaty cyfrowe oraz telefony komórkowe, a także nowe obiegi fotografii, takie jak media społecznościowe i towarzyszące im aplikacje. Jak pisze Mikko Villi, zdjęcie stało się ważnym elementem personalnych interakcji – zwłaszcza dzięki możliwościom natychmiastowego zamieszczania i usuwania fotografii. José van Dijck zaznacza, że „język wizualny” mediów społecznościowych wypracował własną poetykę powodującą, że jedne obrazy są uprzywilejowane, inne pozostają na peryferiach. Interesujące są więc zależności między formami komunikacyjnego wykluczenia a praktykami społecznymi użytkowników. Innym frapującym obszarem związanym z kształtowaniem algorytmicznych obrazów tożsamości są techniki identyfikacji biometrycznej, prowadzące do wykluczania w obrazach odstępstw rasowych, etnicznych, płciowych, stanowiących o afektywnej indywidualności organizmu. Jeszcze inny wątek refleksji koncentruje się wokół techniki maszynowego wytwarzania obrazów i jej potencjału emancypacyjnego. Ze wskazanych obszarów badań i zagadnień rodzą się pytania o specyfikę poetyki wizualnej maszynowego obrazowania – sposobów generowania, (re)konstrukcji i archiwizacji obrazów: procedury algorytmiczne, działanie programów do rekonstrukcji obrazowej, funkcjonalność cyfrowych interfejsów, komponenty materialne urządzeń i nośników obrazowych.

2/2021: Antropologia rocka

(CFP: 1–28 lutego 2021)

Rock to ważna część kultury. Należy również wspomnieć o istotnym kontekście współczesnej humanistyki – o song studies, będącymi subdyscypliną sound studies, które od jakiegoś czasu próbują się przebić w polskim dyskursie nauki o kulturze. Antropologia rocka to temat, który domaga się badawczego namysłu. Stan badań w Polsce jest jeszcze skromny, natomiast na świecie, szczególnie w krajach anglosaskich, refleksja nad rockiem od wielu lat cieszy się popularnością. W naszym kraju badania te rozpoczęły się w roku 2009 – w Tułowicach koło Opola odbyła się pierwsza ogólnopolska konferencja „Unisono na pomieszane języki”, zorganizowana przez Radosława Marcinkiewicza. Do tej pory odbyło się już jedenaście edycji konferencji, która od trzeciego spotkania nosi nazwę „Unisono w wielogłosie”. Ukazało się też sześć tomów zbierających materiały z tych sesji (2010–2014, 2019). To ważne tomy nie tylko z tego powodu, że są pierwszą w Polsce serią naukowych opracowań o kulturze rocka, ale też dlatego, że artykuły tam zamieszczone zbudowały podwaliny polskiego rock music studies. Kilka lat wcześniej, w roku 2003, została opublikowana praca A po co nam rock? Między duszą a ciałem, pod red. Wojciecha Burszty i Marcina Rychlewskiego, która była pierwszą tego rodzaju monografią wieloautorską podejmującą tę problematykę. A zatem badania nad antropologią rocka w Polsce są młode, liczą niespełna osiemnaście lat. Mowa tu o badaniach prowadzonych przez wielu uczonych w naszym kraju, bowiem dziesięć lat przed ukazaniem się pracy A po co nam rock? wyszła drukiem pionierska rozprawa Wojciecha Siwaka Estetyka rocka (1993). Prawdziwy wysyp prac dotyczących kultury rocka nastąpił w ostatniej dekadzie (2009–2019).

3/2021: Dostępność kultury wizualnej

(CFP: 1–30 kwietnia 2021)

Współczesna kultura jest zdominowana przez wizualność. Codziennie przed naszymi oczami przewijają się dziesiątki reklam, billboardów, memów i filmów. Wielu z nas do tej puli dorzuca swoje fotografie, rysunki, kolaże, publikowane zwłaszcza w mediach społecznościowych. Zanurzeni w tym oceanie obrazów rzadko zastanawiamy się nad tym, że tak zorientowana kultura może być wykluczająca dla osób z dysfunkcjami wzroku. Problem ten staje się szczególnie palący, gdy uświadomimy sobie, że osoby niewidome i słabowidzące jedynie w bardzo niewielkim stopniu mogą uczestniczyć w wystawach, spektaklach czy projekcjach filmowych, a ich obecność w muzeach, teatrach i kinach wciąż budzi zdumienie i wątpliwość co do sensowności. Aldo Grassini, twórca Museo Omero z założenia przeznaczonego przede wszystkim dla osób niewidomych, podkreśla, że dostępność kultury dla niepełnosprawnych powinna być rozpatrywana nie tylko jako poważny problem społeczny, ale także istotny czynnik terapeutyczny i sposób na pełniejsze integrowanie się tych osób ze społeczeństwem. W polskich placówkach kulturalnych podejmuje się wprawdzie wysiłki zmierzające do uznania niewidomych za pełnoprawnych uczestników organizowanych wydarzeń, jednak działania te natrafiają na problemy finansowe, techniczne i psychologiczne. W numerze zaprezentowane zostaną zatem rozmaite sposoby włączania osób z dysfunkcjami wzroku w obieg kultury wizualnej.

4/2021: Kobieta i wieś

(CFP: 1–30 lipca 2021)

Aktywność kobiet była przez długi czas porównywana do działalności mężczyzn. Opisy  relacji między nimi obarczone są wieloma stereotypami. Wraz ze wzrostem świadomości na temat znaczenia kobiet w sferze społecznej i publicznej w dyskursie pojawił się temat przebijania przez kobiety szklanego sufitu czy też sufitu z trawy (stosowanego w odniesieniu do kobiet działających w agrobiznesie), wskazujące na różnice płci jako barierę rozwoju i zmiany pozycji społecznej kobiet. Dotyczyło to zwłaszcza wsi, która jest postrzegana jako miejsce odgrywania przez kobiety tradycyjnych ról społecznych. Jednak ostatnie dziesięciolecia intensywnych przemian gospodarczych i społeczno-kulturowych oraz działania samych kobiet wpłynęły na kierunek i charakter przekształceń dokonujących się na wsi. W efekcie modyfikacjom uległy kody kulturowe definiujące kobiece i męskie role rodzinne, relacje pomiędzy nimi, a tym samym akceptowany zakres obowiązków i uprawnień. Przekształceniom uległy autodefinicje bycia kobietą i mężczyzną w przestrzeni prywatnej: rodzinnej, krewniaczo-sąsiedzkiej, ekonomicznej oraz publiczno-politycznej. Dotychczas pełnione role ulegają modyfikacjom uwzględniającym nowy ład kulturowy, inne zaś są dopiero tworzone. Konieczny jest więc ogląd sytuowania się kobiet na wsi przez pryzmat kultury, rozumianej jako dominujące kody kulturowe i wynikające z nich wzory zachowań, i usłyszenie, co na ten temat myślą.

1/2022: Kultury umiaru

(CFP: 1–30 września 2021)

„Nigdy nie potrzebowaliśmy kultury ograniczeń tak bardzo, jak dziś” – pisze w książce Limits: Why Malthus Was Wrong and Why Environmentalists Should Care badacz z nurtu ekonomii ekologicznej i popularyzator idei dewzrostu (degrowth) Giorgos Kallis. Kryzys klimatyczno-ekologiczny, u źródeł którego stoi system gospodarczy oparty na wzroście produkcji i konsumpcji, skłania do poszukiwania alternatywnych modeli życia społecznego. Potrzebujemy głębokich przemian w sposobie organizacji życia i gospodarek – szczególnie w państwach globalnej Północy. Konieczny jest też namysł nad wartościami nadającymi kierunek tym zmianom. Jedną z takich wartości jest umiar, rozumiany nie jako wymuszone zewnętrznymi okolicznościami i doświadczane jako deprywacja wyrzeczenie, ale jako życie w dobrostanie i równowadze z otaczającym środowiskiem, „życie użyteczne i szczęśliwe w ramach ustanowionych granic”, by przywołać znów Kallisa. Naszym celem jest przyjrzenie się tej problematyce w kontekście historii kultury polskiej. Zamierzamy prześledzić istniejące w przeszłości oraz nam współczesne praktyki, społeczności i systemy etyczne zbudowane wokół umiaru, samowystarczalności i dobrego życia w harmonii z przyrodą. Zarazem istotne jest dla nas rozpoznanie braku umiaru, nieumiarkowania lub umiaru będącego wynikiem przymusu, jako zjawisk stale powracających w historii kultury polskiej.

2/2020 Katastrofy, kataklizmy, klęski

(CFP: 1 lutego – 6 marca 2020)

We współczesnej kulturze coraz częściej pojawiają się obrazy, filmy, seriale i książki poświęcone tematyce katastrof i kataklizmów, które wydarzyły się kiedyś, lub takich, które mogą mieć miejsce w przyszłości. Zjawiska takie zawsze budziły obawy i lęki. Chociaż ludzie próbowali zabezpieczać się przed takimi zdarzeniami i ich unikać, to charakteryzuje je wysoki stopień nieprzewidywalności. Mają nagły i wstrząsający charakter, a zazwyczaj także dramatyczny przebieg i poważne konsekwencje. Próby opisu tych zdarzeń, wyjaśniania ich mechanizmów, wymagają często dystansu czasowego. Wiążą się bowiem z traumą nie tylko pojedynczych osób, ale i całych pokoleń, a nawet społeczeństw. Jakie są przyczyny wzrostu liczby analiz dramatycznych zdarzeń z przeszłości, takich jak katastrofy elektrowni jądrowych w Czarnobylu i Fukushimie, powódź tysiąclecia we Wrocławiu, katastrofy promów kosmicznych Challenger i Columbia, wielki głód w Finlandii i na Ukrainie, pożary lasów w Kalifornii, katastrofa Titanica, kryzysy ekonomiczne lat trzydziestych i 2009 roku, epidemia dżumy w Europie, 11 września w Stanach Zjednoczonych, upadek najstarszego biura podróży Thomas Cook i wiele innych? Dlaczego jedne trafiają do masowej wyobraźni, a inne zostają zapomniane? Dlaczego przyszłość coraz częściej przedstawiana jest jako apokalipsa i zagłada? I skąd współcześnie w kulturze masowej tak wiele powrotów do katastrof, kataklizmów i klęsk z przeszłości?

 

3/2020 Rewolucja uważności

(CFP: 1-20 kwietnia 2020)

Rewolucja uważności to zjawisko, któremu warto przyjrzeć się poprzez współczesne tendencje kontestacji kultury hałasu, nadmiaru i pośpiechu, opartej na imperatywie konsumpcjonizmu. Uważność została spopularyzowana w czasach kontrkultury lat 60. i 70., będąc elementem transferu buddyzmu zen, w latach 90. natomiast znalazła zastosowanie między innymi w terapii bólu czy radzeniu sobie ze stresem. Rewolucję uważności należy traktować jako część szerszego zjawiska, które określono mianem „duchowej rewolucji”. W refleksji nad rewolucją uważności kluczowa jest próba odpowiedzi na pytanie, na ile miałaby ona kontestować logikę późnego kapitalizmu, a na ile ją podtrzymywać. Zjawisko utowarowienia uważności zostało określone wręcz mianem „McUważności”. Zmakdonaldyzowana zachodnia kultura co najmniej od czasów rewolty w latach 60. i 70. importuje orientalne idee religijno-filozoficzne. Nieprzypadkowo Theodore Roszak definiował kontrkulturę jako zwrot w stronę mistyki, okultyzmu i magii. Colin Campbell zjawisko to powiązał z orientalizacją Zachodu, w której idea uważności, związana z medytacją, zostaje poddana procesowi kulturowej dekontekstualizacji i znajduje zastosowanie między innymi w leczeniu. Czy idea uważności i powiązana z nią rewolucja uważności zachowują jeszcze odniesienie do orientalnego kulturowego kontekstu, czy zostają z niego odarte i jako zsekularyzowane odsyłają do świeckiego społeczeństwa późnego kapitalizmu? A może na styku orientalnego i europejskiego kontekstu rodzi się nowa wartość, a idei i praktyce uważności nadane zostają nowe znaczenia?

 

4/2020 Języki tańca

(CFP: 1-31 lipca 2020)

Czym są języki tańca i na czym polega ich różnorodność? Z potrzeby metodologicznej refleksji nad tym zagadnieniem narodził się pomysł badawczego przyjrzenia się temu niełatwemu, wbrew pozorom, tematowi. Kłopot stanowi już podstawowa definicja przedmiotu badań. Dla Joan Kealiinohomoku kluczowy wydaje się moment rozpoznania tańca jako tańca właśnie przez członków tańczącej wspólnoty. Intuicyjnie nazywamy tańcem ekspresję bywalców klubów techno, oglądany na scenie balet klasyczny, telewizyjne show w rodzaju Tańca z gwiazdami czy będące często niezbywalną częścią rytuału tańce w kulturach plemiennych – fenomeny niesłychanie przecież odmienne. Łączy te zjawiska ruch ciała, w skomponowanej w czasie i przestrzeni strukturze, czasami posługującej się znakiem. Tym, co wysuwa się na pierwszy plan, byłaby funkcja estetyczna. Taniec to tworzenie i doświadczanie ulotnego piękna. W planowanym numerze będziemy poszukiwać języka, w którym teoria spotyka się z praktyką, a metodologia jest  – jak w somaestetyce Richarda Shustermana – wglądem we własne cielesne doświadczenie, samowiedzą. Ideą numeru jest łączenie refleksji teoretycznej nad tańcem z praktyką taneczną i choreograficzną. Kategoria intymności w tangu argentyńskim, improwizacja wobec choreografii, taniec jako narzędzie międzykulturowe, choreografie przeszłości to tylko niektóre z planowanych zagadnień.

 

1/2021 Muzeum antropocenu

(CFP: 1-28 września 2020)

Pojęcie antropocenu w ostatnich latach zyskało popularność nie tylko w polu nauk przyrodniczych, lecz również w kręgach humanistyki i sztuki (gdzie bywa zresztą kontestowane m.in. ze względu na antropo- i eurocentryczny charakter). Dyskusje na ten temat zorientowane są przede wszystkim na przyszłość. Jeśli pojawia się w nich temat przeszłości, to (jak u Jussiego Parikki) chodzi o „przyszłe przeszłości” (future pasts). Paradoksalnie, myśląc o antropocenie, chcielibyśmy jednak nie tyle patrzeć w przyszłość, ile spojrzeć wstecz. Z perspektywy współczesnych debat, preposteryjnie, zastanowimy się nad przeszłością antropocenu i jej wizualizacjami w muzeach, archiwach i sztuce. Ważnym obszarem naszych eksploracji badawczych będą muzea przyrodnicze, które są swoistymi „nekro-arkami” upamiętniającymi wymarłe gatunki i utraconą bioróżnorodność. Eksponaty muzealne, dioramy, wizualizacje natury, często nieintencjonalnie są przedstawieniami zachodzących zmian i wzrastającego wpływu „czynnika ludzkiego”. Coraz częściej spotykanym zjawiskiem jest np. organizowanie wystaw upamiętniających wymarłe gatunki. W tym kontekście pojawia się m.in. pytanie o rolę muzeów historii naturalnej w konstruowaniu zbiorowej świadomości „nie-ludzkiego dziedzictwa”. Warto zastanowić się także, czy idea muzeum historii naturalnej ma sens w obliczu końca podziału na historię „naturalną” i „ludzką” (Dipesh Chakrabarty). Podobnie archiwa fotograficzne, filmowe i dźwiękowe są zmaterializowaną pamięcią zachodzących zmian. Ich analiza może przyczynić się do rekonstrukcji zmieniających się wyobrażeń natury („alternatywnych przyród”), konstruowanych przedstawień antropocenu.

W 2019 i 2020 roku kolejne numery „Kultury Współczesnej” poświęcone będą czterem zagadnieniom wyłonionym w konkursie na najciekawsze koncepcje części tematycznych kwartalnika:

• Numer 4/2019 – „Homo medicus. Narracje humanistyczne w naukach medycznych”,
• Numer 1/2020 – „Kultura narcyzmu”.

Numer 1/2019 nosi tytuł „Algorytmiczna kultura”.

Numer 2/2019 to „Zwrot edukacyjny w kulturze?”.

Numer 3/2019 (w przygotowaniu) będzie nosił tytuł „Miasta-utopie”.

W 2018 i 2019 roku kolejne numery „Kultury Współczesnej” poświęcone będą czterem zagadnieniom wyłonionym w konkursie na najciekawsze koncepcje części tematycznych kwartalnika.

• Numer 2/2018 – „Technolęki. Kulturowe oblicza lęku przed technologią”,
• Numer 3/2018 – „Niepełnosprawność i technologia”,
• Numer 4/2018 – „Kultura (nie)wrażliwa. Wrażliwość w kulturze”,
• Numer 5(100)/2018 – Numer jubileuszowy (poza konkursem)
• Numer 1/2019 – „Algorytmiczna kultura”.