Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wprowadza podział organizatorów instytucji kultury na organizatora państwowego (ministrowie, inne wymienione w ustawie podmioty) i organizatora samorządowego (odpowiednie organy jednostek samorządu terytorialnego). Organizatorami instytucji kultury nazywamy więc podmioty, które organizują, prowadzą, finansują i kontrolują podległe sobie instytucje kultury. Organizator podejmuje decyzję o utworzeniu podległej mu instytucji kultury biorąc pod uwagę oczekiwania społeczne, a także aktualną politykę kulturalną. Jest to rodzaj realizacji potrzeb obywateli (np. mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego). Obowiązkiem ustawowym jest zapewnienie przez organizatora instytucji kultury niezbędnych środków do rozpoczęcia i prowadzenia działalności kulturalnej oraz do utrzymania obiektu, w którym ta działalność jest prowadzona. Instytucja kultury zachowuje pewną niezależność od organizatora, który np. nie odpowiada za zobowiązania (także finansowe) instytucji kultury. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy instytucja jest likwidowana (co jest możliwe w szczególnie uzasadnionych przypadkach), wtedy organizator przejmuje zobowiązania i wierzytelności likwidowanej instytucji kultury.

Organizator prowadzi rejestr podległych mu instytucji kultury. Ma także inne kompetencje, np. może razem z innymi organizatorami instytucji kultury, na podstawie umowy zawartej między sobą:

• tworzyć lub łączyć prowadzone przez nich instytucje kultury,
• prowadzić jako wspólną instytucję kultury prowadzoną przez jednego z organizatorów instytucji kultury.

Jeśli chodzi o państwowych organizatorów instytucji kultury, to są nimi ministrowie oraz kierownicy urzędów centralnych. Organizują oni działalność kulturalną, tworząc państwowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym. Taki organizator może, co oczywiste, tworzyć wszelkiego typu instytucje kultury, w tym instytucje artystyczne.

Do instytucji kultury prowadzonych przez organizatora państwowego należy zaliczyć m.in. muzea – dawne obozy koncentracyjne, muzea narodowe, Bibliotekę Narodową, "Zachętę" Państwową Galerię Sztuki w Warszawie, Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, Centrum Sztuki Współczesnej "Zamek Ujazdowski" w Warszawie, Zamek Królewski na Wawelu - Państwowe Zbiory Sztuki w Krakowie, Zamek Królewski w Warszawie - Pomnik Historii i Kultury Narodowej, czy Teatr Narodowy (są to instytucje wpisane do rejestru ministra kultury).

Jeśli chodzi o instytucje wpisane do rejestrów innych ministrów, to są to np.: Centralna Biblioteka Rolnicza (minister rolnictwa); Główna Biblioteka Lekarska (minister zdrowia); Muzeum Wojska Polskiego, Centralna Biblioteka Wojskowa, Reprezentacyjny Zespół Artystyczny Wojska Polskiego (minister obrony).

Natomiast organizatorzy, którymi są jednostki samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo) organizują działalność kulturalną, tworząc samorządowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest również podstawowym celem statutowym. Większość instytucji kultury w Polsce to instytucje samorządowe.

Prowadzenie działalności kulturalnej jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego o charakterze obowiązkowym. Wynika to z przepisów ustaw regulujących działalność tych jednostek.

Akty prawne:

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze zm.).
• ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2012 r., poz. 406)
• ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (Dz. U. Nr 31, poz. 206).
• ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1592, ze zm.)
• ustawa z dnia z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz.1591, ze zm.)
• ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz.1590, ze zm.)

Bibliografia:

• Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Warszawa 2009
• Hołda J., Hołda Z., Ostrowska D., Prawne podstawy działalności kulturalnej, Kraków 2005
• Niewiadomski Z., Cieślak Z., Lipowicz I., Szpor G., Prawo administracyjne, Warszawa 2009
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 6 grudnia 2010 r. sygn. akt II SA/Bd 1184/10
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 20 marca 2008 r., sygn. akt I SA/Wa 134/08

Autorka: dr Joanna Hołda

Doktor nauk prawnych, menadżer kultury, nauczyciel akademicki. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie i Wydziału Pedagogiki Psychologii UMCS w Lublinie. Ukończyła Studia Podyplomowe z zakresu prawa autorskiego, prasowego i wydawniczego w Instytucie Prawa Własności Intelektualnej UJ w Krakowie. Pracuje w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w Lublinie. Od 2010 r. w zarządzie lubelskiej Zachęty. Jest autorką i współautorką publikacji m. in. z zakresu prawa własności intelektualnej, praw człowieka, prawa kultury i sztuki.