Skuteczne objęcie funkcji dyrektora instytucji kultury, jak wynika z przepisów ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2012 r., poz. 406.), wymaga jednak podporządkowania się procedurze, składającej się z następujących etapów (proces wyłaniania dyrektora został znowelizowany, a nowe zasady wchodzą w życie 1 stycznia 2012 r.):

• wyłonienie kandydata na dyrektora instytucji kultury (w drodze konkursu, bądź bez konieczności przeprowadzenia konkursu, jeśli takiego wymogu nie przewidują przepisy)
• zawarcie porozumienia (umowy dotyczącej działalności instytucji kultury) przez organizatora instytucji i jej potencjalnego dyrektora (kandydata na dyrektora)
• faktyczne powołanie na dyrektora instytucji kultury wskazanej osoby (zawarcie stosunku pracy między organizatorem, a osobą mającą pełnić funkcję dyrektora instytucji kultury).

Dyrektora instytucji kultury wyłania się w drodze konkursu, jeśli tak przewidują odpowiednie akty prawne (w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw kultury i dziedzictwa narodowego wskazuje instytucje kultury, w których przeprowadzenie konkursu na dyrektora jest obowiązkowe), powołuje się go w drodze konkursu – jeśli taką decyzję o sposobie wyboru dyrektora przewidział organizator danej instytucji kultury (a taka forma niewątpliwie wskazuje na znacznie większą transparentność tego wyboru), albo jest powoływany bez przeprowadzenia konkursu.

Ustawa organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wprowadzając podział instytucji kultury na instytucje artystyczne i inne instytucje kultury, nieco różnie, biorąc pod uwagę specyfikę tych instytucji, reguluje sposób zatrudnienia dyrektora. Co do zasady dyrektor instytucji kultury powoływany jest na czas określony. To nowa reguła, wprowadzona do przepisów ostatnią nowelizacją ustawy, wchodzącą w życie 1 stycznia 2012 r.

Dyrektora instytucji artystycznej powołuje się na okres od trzech do pięciu sezonów artystycznych. Sezon artystyczny rozpoczyna się w dniu 1 września a kończy w dniu 31 sierpnia następnego roku. Natomiast dyrektora instytucji kultury innej niż instytucja artystyczna powołuje się na okres od trzech do siedmiu lat (art. 15 ustawy). Powoływanie dyrektora na czas określony (lata, czy sezony) ma pomóc w planowaniu nie tylko rozwoju instytucji kultury, ale również w planowaniu ścieżki kariery zawodowej dyrektorów i tworzenie profesjonalnej kadry menadżerów kultury.

Jak wspomniano powyżej, dyrektora instytucji kultury powołuje organizator na czas określony, jednak wymagane jest tu uzyskanie zgody ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (w przypadku powoływania tej samej osoby na stanowisko dyrektora państwowej instytucji kultury na kolejny okres, organizator zasięga opinii ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, nie jest wymagane uzyskanie zgody, o której mowa powyżej) i po zasięgnięciu opinii związków zawodowych działających w tej instytucji kultury oraz stowarzyszeń zawodowych i twórczych właściwych ze względu na rodzaj działalności prowadzonej przez instytucję. Zasięgnięcie opinii związków zawodowych oraz stowarzyszeń zawodowych wzbudzało kontrowersje jeszcze przed nowelizacją ustawy (wchodzącą w życie 1 stycznia 2012 r.), ze względu na trudności interpretacyjne takiego wymogu. Wątpliwości dotyczyły choćby tego, o jakich jest mowa organizacjach i stowarzyszeniach – czy wszystkich, czy wyłącznie takich, do których należy kandydat na dyrektora instytucji kultury. Niemniej jednak taki wymóg pozwala kontrolować decyzję organizatora w sprawie powoływania dyrektora instytucji kultury. Brana jest przecież pod uwagę opinia załogi zakładowej, co do kandydatury potencjalnego kandydata. Ustawa pozwala na odstąpienie od zasięganie opinii związków zawodowych oraz stowarzyszeń zawodowych i twórczych w przypadku wyłonienia kandydata na dyrektora w drodze konkursu. Natomiast odwołanie dyrektora następuje w tym samym trybie (również po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego).

Ustawa określa przyczyny, dla których można odwołać ze stanowiska dyrektora instytucji kultury powołanego na czas określony, przed upływem tego okresu. Wskazany katalog ma charakter zamknięty:

• na własną prośbę,
• z powodu choroby trwale uniemożliwiającej wykonywanie obowiązków,
• z powodu naruszenia przepisów prawa w związku z zajmowanym stanowiskiem,
• w przypadku odstąpienia od realizacji umowy (porozumienia zawartego przed powołaniem dyrektora między organizatorem, a osobą, która ma objąć funkcję dyrektora),
• w przypadku przekazania państwowej instytucji kultury w trybie art. 21a ust. 2-6 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (przekazanie przez organizatora instytucji kultury tej instytucji innemu podmiotowi – jednostce samorządu terytorialnego, do prowadzenia).

Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wprowadza specyficzne wymogi konieczne przy powoływaniu dyrektora instytucji kultury. Jednak odwołuje się również do przepisów kodeksu pracy, co zostało wskazane w przepisie art. 15 ust. 7 (w sprawach dotyczących powoływania i odwoływania dyrektora instytucji kultury w zakresie nieuregulowanym w ustawie mają zastosowanie przepisy art. 68-72 Kodeksu pracy).

Ustawa odnosi się do kwestii ewentualnych zastępców dyrektora instytucji kultury. Jednakże nie wprowadza tu wspólnych, ogólnych przepisów regulujących procedurę powoływania takich osób. Jest to pozostawione decyzji organizatora instytucji kultury. Niemniej jednak, powołanie zastępcy dyrektora instytucji kultury jest możliwie o ile taką funkcję przewiduje statut instytucji. To właśnie w tym dokumencie określa się liczbę stanowisk zastępców dyrektora oraz tryb ich powoływania i odwoływania.

Akty prawne:

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze zm.).
• ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2012 r., poz. 406)

Bibliografia:

• Hołda J., Hołda Z., Ostrowska D., Prawne podstawy działalności kulturalnej, Kraków 2005
• Golat R., Obsadzanie stanowisk kierowniczych w instytucjach kultury, Służba Pracownicza nr 11/2004

Autorka: dr Joanna Hołda

Doktor nauk prawnych, menadżer kultury, nauczyciel akademicki. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie i Wydziału Pedagogiki Psychologii UMCS w Lublinie. Ukończyła Studia Podyplomowe z zakresu prawa autorskiego, prasowego i wydawniczego w Instytucie Prawa Własności Intelektualnej UJ w Krakowie. Pracuje w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w Lublinie. Od 2010 r. w zarządzie lubelskiej Zachęty. Jest autorką i współautorką publikacji m. in. z zakresu prawa własności intelektualnej, praw człowieka, prawa kultury i sztuki.