Ideą wystawy, która zostanie otwarta 10 maja w Pałacu Krzysztofory w 150. rocznicę powołania powstańczego Rządu Narodowego, jest uczczenie powstania styczniowego i jego dziedzictwa w Krakowie. Tytuł ekspozycji został zaczerpnięty z wiersza „Hymn Polski” Mieczysława Romanowskiego z 1860 r. Wystawa koncentruje się wokół wybranych postaci historycznych, ściśle związanych z Krakowem i działaniami powstańczymi.
Miasto położone w monarchii austriackiej, kilkanaście kilometrów na południe od granic zaboru rosyjskiego stało się ważną bazą i zapleczem zaopatrzeniowym powstania. Po wybuchu powstania wielu młodych ludzi przedzierało się do oddziałów powstańczych. Pierwsza większa grupa wyruszyła na początku lutego 1863 r. do pobliskiego Ojcowa, tam też powstał doborowy oddział tzw. żuawów śmierci. 17 lutego 1863 r. doszło do bitwy o Miechów, oddziały powstańcze poniosły całkowitą klęskę. Kraków okrył się żałobą. Ta klęska zaważyła na kolejnych wyprawach zbrojnych organizowanych w mieście. Tylko od kwietnia do sierpnia 1863 r. urządzono ich jedenaście (ponad 3000 ludzi). Z Krakowa szły do powstania transporty broni kupowanej w Wiedniu, tu działały fabryki amunicji i jej składy mieszczące się w prywatnych domach. Tutaj znajdowali pomoc i opiekę ranni i chorzy powstańcy.
Wystawę tworzy sześć głównych opowieści w sześciu przestrzeniach. W pierwszej przestrzeni prezentowana jest opowieść o nadziei Krakowian i Polaków, rozbudzonej na początku lat 60. XIX w. Opowieść ta będzie zbudowana wokół postaci Mieczysława Romanowskiego, poety, najwybitniejszego przedstawiciela ostatniej, przedpowstaniowej fazy polskiego romantyzmu. W drugiej przestrzeni wystawy jest prezentowana opowieść o walce. Jest ona wykreowana w pierwszej części wokół postaci Franciszka Rochebrune’a, jego oddziału żuawów śmierci i tragicznej w skutkach wyprawy miechowskiej. Druga opowieść w tej przestrzeni jest związana z postacią generała Mariana Langiewicza, który w podkrakowskiej Goszczy objął dyktaturę powstania styczniowego. W tej przestrzeni znajduje się także opowieść o tzw. tajemnym państwie, czyli o konspiracyjnym Rządzie Narodowym i polskiej podziemnej administracji cywilnej. Kolejna część wystawy opowiada o ofierze poniesionej przez osoby zaangażowane w powstanie i postronne osoby cywilne. Pierwsza część dedykowana jest Adamowi Chmielowskiemu, powszechnie znanemu jako brat Albert. Jako osiemnastolatek walczył w powstaniu styczniowym. W bitwie pod Mełchowem 30 września 1863 r. Chmielowski stracił prawą nogę w wyniku odniesionej rany. Na wystawie można zobaczyć pamiątki po św. Bracie Albercie, rzadko udostępniane przez Braci Albertynów, w tym protezę nogi Adama Chmielowskiego. Kolejnym motywem tej przestrzeni wystawy jest śmierć. Dominantą jest tu obraz Pogrzeb powstańca 1863 na Kazimierzu w Krakowie, namalowany przez Wacława Koniuszkę. Ważnym elementem narracji w tej przestrzeni jest opowieść o postronnych ofiarach cywilnych w Krakowie, w tym o śmierci pięciu osób 7 sierpnia 1863 r. w wybuchu tajnej wytwórni prochu, która mieściła się w kamienicy na rogu ul. Szewskiej i Jagiellońskiej. Jedną ofiar z tej eksplozji była dwuletnia dziewczynka Ludka Królikowska. Ostatnim motywem w tej przestrzeni jest zesłanie na Syberię. Opowieść ta jest zbudowana w wokół postaci studenta krakowskiego Edmunda Klemensiewicza, później cenionego prawnika. Dominantą w tej przestrzeni jest symboliczny obraz Tadeusza Sulimy-Popiela Zesłańcy. Czwarta narracja to opowieść o zwątpieniu czy wręcz kontestacji czynu zbrojnego przez środowisko krakowskich konserwatystów po klęsce powstania styczniowego. Opowieść w tej przestrzeni jest związaną z postacią Stanisława Koźmiana, po upadku powstania czołowego ideologiem konserwatystów krakowskich i jednego z przywódców stronnictwa stańczyków. Na uwagę w tej przestrzeni zasługuje symboliczny obraz Polonia. Kędy droga?, dzieło Jacka Malczewskiego, oddający dylemat Polaków na pocz. XX w. tj. podjęcia walki zbrojnej czy też przyjęcia postawy pasywnej. Kolejna część ekspozycji opowiada o rodzącej nadziei, która pojawiła się na przełomie XIX i XX w. i była związana z tzw. pokoleniem niepokornych oraz kolejnym zrywie narodowym podczas I wojny światowej, który przyniósł ostatecznie Polsce niepodległość w 1918 r. Opowieść w tej sali jest zbudowana wokół dwóch postaci wybitnych polskich dowódców: Zygmunta Zielińskiego (1858-1925) i Józefa Piłsudskiego (1867-1935). Dominantą w przestrzeni pomieszczenia jest dużych rozmiarów zwieńczenie krakowskiej Kolumny Legionowej z czasów I wojny światowej, która stała na Rynku Głównym oraz powszechnie znany obraz „Wymarsz I Kompanii Kadrowej” Jerzego Kossaka. Pomieszczenie ostatnie to opowieść o weteranach i pamięci o powstaniu styczniowym w Krakowie. Przez cały okres Polski międzywojennej trwał w kraju kult powstania 1863 r. Dominantą w tej przestrzeni jest obraz Msza Weteranów Wincentego Wodzinowskiego. W Krakowie przez dziesiątki lat pamięć o byłych powstańcach styczniowych była żywa, m.in. za sprawą domu weteranów przy ul. Biskupiej 18. Opowieść w tej sali jest zbudowana wokół kilku postaci weteranów powstania styczniowego, w tym Mariana Dubieckiego, bliskiego współpracownika Romualda Traugutta. Dopełnieniem wystawy jest film „Krakowskimi śladami Powstania Styczniowego”, prezentujący tematykę pamięci o powstaniu w Krakowie i najważniejsze miejsca związanych z tym wydarzeniem.
Piotr Hapanowicz
Otwarcie wystawy 10 maja, o godz. 12.00 w Pałacu Krzysztofory.
Wystawa czynna będzie w Pałacu Krzysztofory, Rynek Główny 35, od 11 maja do 15 września 2013, od środy do niedzieli, w godz. 10.00–17.30.
Kurator wystawy: Piotr Hapanowicz
Ceny biletów:
normalny 9 zł
ulgowy 6 zł
zbiorowy, szkolny 5 zł
rodzinny 18 zł
