Artur Grottger, Lithuania,1864-1866

Data publikacji: 01.08.2014
Średni czas czytania 4 minuty
drukuj
Kiedy latem 1864 roku artysta podjął zamysł zilustrowania przebiegu walk na Litwie, los powstan...

Kiedy latem 1864 roku artysta podjął zamysł zilustrowania przebiegu walk na Litwie, los powstania był już przesądzony. 5 sierpnia na stokach Cytadeli stracono przywódców zrywu, a na terenie całego Królestwa Polskiego i na Litwie rozpoczęły się masowe represje.

Zachowane szkice kompozycyjne i rysunki do cyklu wskazują, że początkowo artysta zamierzał stworzyć symboliczną syntezę zdarzeń na Litwie z udziałem bohatera zbiorowego. Podmiotowe znaczenie chciał też nadać litewskim borom, które były teatrem walk. Pierwotny tytuł cyklu brzmiał bowiem Bór. Grottger chciał w nim ukazać walkę i oblężenie polskiego oddziału oraz śmierć powstańców w podpalonej przez wroga puszczy. Ostatecznie cykl przybrał formę opowieści osnutej na udziale w powstaniu litewskiego gajowego i losach jego rodziny.

Informacje o charakterze partyzantki i przebiegu działań na Litwie Grottger czerpał z korespondencji zamieszczanych w wydawanym w Wiedniu czasopiśmie „Postęp”. Na ich podstawie wykreował wyobrażenie dzikich, niedostępnych borów i nieprzebytych bagien, które były schronieniem powstańców oraz postać głównego bohatera – litewskiego chłopa w świtce przepasanej rzemieniem, z toporkiem za pasem i myśliwską strzelbą w ręce.

Jan Matejko, przyjaciel artysty i pierwszy komentator Lithuanii, podkreślał umiejętność zespolenia w tym dziele życia zwykłej litewskiej rodziny ze sprawą narodu, uniknięcie politycznej propagandy i umyślnego poniżania wroga. Zwrócił też uwagę na szczególny ton opowieści, który nie wywołuje u widza rzewnych uczuć, a raczej podziw i szacunek dla szlachetności i dumy jej bohaterów . Sam zaś Grottger mówił o ukończonych kartonach Lithuanii, że są może skromnym, może nie dość artystycznie wygranym, ale prawdziwie głęboko spod serca dobytym akordem duszy Polaka”.

Za życia artysty cykl pokazano w roku 1866 we Lwowie oraz w Krakowie. Odwiedził też kilka Odwiedził też kilka pałaców polskiej arystokracji i szlacheckich dworów. Po wyjeździe do Francji Grottger zaprezentował go polskiej emigracji w Hotel Lambert, a francuskiej publiczności w galerii Goupile’a i na Wystawie Światowej. Lithuania wszędzie zyskiwała pochlebne opinie, chwalił ją słynny francuski malarz Jean-Leon Gerome, ale nie znalazła nabywcy. Dwa lata po śmierci Grottgera, w roku 1897 Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. W roku 1897 Towarzystwo odstąpiło cykl Radzie Miejskiej Krakowa w zamian parcelę na placu Szczepańskim, przeznaczoną pod budowę nowego gmachu TPSP. W roku 1899 Rada Miejska podarowała Lithuanię Muzeum Narodowemu w Krakowie.

Wacława Milewska

Muzeum Narodowe w Warszawie

Materiały pochodzą z wystawy plenerowej rycin Artura Grottgera, która została otwarta 22 stycznia 2013 roku w Krakowie. Wystawa została zorganizowana przez Stowarzyszenie NZS 1980, Narodowe Centrum Kultury, Oddział IPN w Krakowie, Muzeum Narodowe w Krakowie, Samorząd Miasta Krakowa oraz Samorząd Województwa Małopolskiego.