78. rocznicy włączenia się Związku Radzieckiego do II Wojny Światowej (inwazja na Polskę 17 września 1939) towarzyszy publikacja raportu z przeprowadzonych przez Narodowe Centrum Kultury badań nad pamięcią Polaków o wydarzeniu, które było tej inwazji bezpośrednim następstwem – o Zbrodni Katyńskiej – mordzie na tysiącach wziętych do niewoli polskich oficerów, dokonanym przez NKWD na polecenie Józefa Stalina.

Choć zdecydowana większość Polaków (90%) wie o Zbrodni Katyńskiej, to jednak odsetek osób deklarujących że nie wiedzą nic o tym wydarzeniu rośnie w porównaniu z analogicznymi badaniami z lat ubiegłych. Najwięcej takich odpowiedzi pochodzi od osób młodych. Autorzy raportu wiążą to z wydarzeniami towarzyszącymi poprzednim badaniom – premierą filmu „Katyń” Andrzeja Wajdy czy Katastrofą Smoleńską, które znacznie podniosły wówczas społeczną świadomość tragicznych wydarzeń z roku 1940. Premierze „Katynia” towarzyszyła kampania Narodowego Centrum Kultury „Pamiętam. Katyń 1940”, szeroko objaśniająca kontekst historyczny prezentowanych wydarzeń.

Znacząco rośnie natomiast społeczna świadomość autorstwa Zbrodni Katyńskiej, choć nadal 3% przypisuje odpowiedzialność, idąc za oficjalną propagandą okresu komunistycznego, Niemcom. Maleje za to odsetek osób uważających że Zbrodnia Katyńska i utrzymywane przez lata Kłamstwo Katyńskie miały istotny wpływ na powojenne losy Polski.

Dzień 13 kwietnia (data ujawnienia masowych grobów ofiar w roku 1943, a także data przyznania sowieckiego sprawstwa przez Prezydenta ZSRR w roku 1990), ustanowiony Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej w roku 2007, jest wskazywany przez respondentów jako jedno ze świąt państwowych o szczególnej randze. Uzyskuje wyniki zbliżone do daty 17 września czy 19 kwietnia – daty wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim. Autorzy raportu zwrócili uwagę na duży udział czynnika religijnego w formach upamiętniania Zbrodni Katyńskiej, co wiążą z rolą Kościoła jako strażnika pamięci historycznej w okresie PRL.

Jako główny i w zasadzie bezkonkurencyjny nośnik pamięci o Zbrodni Katyńskiej wskazywany jest wspominany już film „Katyń” w reżyserii Andrzeja Wajdy. Zaś pamięć o Katyniu, dawniej „dysydencka”, obecnie uważana jest za pamięć oficjalną, na której straży stoją instytucje państwowe, choć dostrzegany jest także udział czynnika obywatelskiego i społecznego (rodziny katyńskie).

Badanie zrealizowano w ramach kampanii „Pamiętam. Katyń 1940” prowadzonej przez Narodowe Centrum Kultury od 2007 roku. Wśród innych niedawnych działań NCK związanych z tymi bolesnymi wydarzeniami znalazła się publikacja serii wydawniczej „Biblioteka Katyńska”, współorganizacja corocznego Marszu Pamięci młodzieży polskiej i rosyjskiej, czy monumentalne oratorium „Requiem Katyńskie”, którego premiera miała miejsce w warszawskiej Świątyni Opatrzności Bożej w kwietniu bieżącego roku. W ramach wspomnianej kampanii od roku 2007 rozdaliśmy ponad 2 miliony Guzików Katyńskich, które stały się rozpoznawalnym symbolem, silnie kojarzonym z pamięcią o Zbrodni Katyńskiej. Od wiosny 2017 prowadzimy profil na Facebooku zatytułowany „Katyń. Guzik mnie obchodzi”.