Celem przeprowadzonego przez Narodowe Centrum Kultury badania było przyjrzenie się specyfice i potrzebom amatorskiego ruchu teatralnego.  Badanie zostało zrealizowane przy użyciu jakościowej metody badawczej. Przeprowadzono 15 częściowo ustrukturyzowanych, indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) oraz jeden wywiad grupowy (FGI). Trzon respondentów stanowili instruktorzy/ reżyserzy amatorskich zespołów teatralnych. Założono że osoby te, mając doświadczenie prowadzenia grup od strony artystycznej, a także opiekowania się nimi od strony organizacyjnej oraz finansowej, najlepiej znają specyfikę środowiska ART, jego potrzeby i problemy.

Wyniki badania

Oddolny charakter wielu inicjatyw związanych z amatorskim teatrem, o których opowiedzieli rozmówcy, skłania do stwierdzenia, że potrzeba „robienia teatru” (IDI, ekspert 3) drzemie w niektórych ludziach i uruchamia się w sprzyjających okolicznościach. Tak jest na przykład w sytuacji gdy młodzież, która wystąpiła na szkolnej akademii, chce zrobić coś więcej:

[…] przyszłam do pracy, do szkoły, i moja szefowa mnie poprosiła o akademię z okazji bodajże Dnia Nauczyciela. No więc zrobiliśmy tę akademię, odstawiłam temat na półkę. Po czym jeden z moich uczniów przyszedł i mówi tak, że generalnie to mu się nudzi i fajnie by było coś zrobić i on mi proponuje: „lubimy teatr”. I tak się zaczęło, […] on ściągnął grupę ludzi i zaczęliśmy robić teatr.

IDI, INSTRUKTOR 5 (OŚWIATA)

Praca w amatorskiej grupie teatralnej ma swoją specyfikę. Każdy zespół wypracowuje swój własny styl pracy. Jeśli chodzi o prezentację sceniczną, można jednak wyróżnić pewne elementy wspólne, które powinna ona spełniać. Są to: „aktualność, atrakcyjność oraz autentyczność” (IDI, instruktor 1, oświata).

Niepokojącą tendencją, o której wspominało część osób, jest dziś koncentracja jedynie na atrakcyjności, co prowadzi do banalizacji treści i populistycznego „efekciarstwa”. W tę pułapkę wpada część teatrów amatorskich, które ulegają presji swego środowiska.

O to, kim jest uczestnik amatorskiej grupy teatralnej oraz czy są jakieś cechy wspólne charakteryzujące te osoby, zapytano instruktorów takich grup oraz ekspertów. Wskazali oni na dwa aspekty: motywację do wstąpienia do zespołu oraz korzyści, jakie niesie ze sobą bycie członkiem takiej grupy.

Bez względu na wiek uczestnik amatorskiego zespołu teatralnego to według badanych człowiek obdarzony szczególną wrażliwością, często nieśmiały, czasem zmagający się z kompleksami. Mówili oni o tym, że młodzi ludzie nierzadko doświadczają odosobnienia w grupie i szukają innego niż szkolne środowiska, z którym mogliby się utożsamić. Czasami motywacją przyjścia na zajęcia teatralne jest chęć zdawania do szkoły teatralnej albo powody osobiste – na przykład fascynacja członkiem danego zespołu. Zdarza się, że do grupy przyprowadzają młodych ludzi rodzice, którzy chcą odciągnąć dziecko od telewizora lub komputera. Niektóre osoby przychodzą do amatorskiego teatru dopiero na emeryturze, bo wreszcie mają czas robić to, co lubią. Instruktorzy podkreślali, że do tworzącego się zespołu przyjmują wszystkich chętnych, wiedząc, że na dłużej zostaną nieliczni – ci, w których zrodzi się lub rozwinie prawdziwa pasja do teatru.

Badanie pokazało, że najważniejszą cechą wyróżniającą amatorską działalność teatralną (i każdą inną amatorską działalność) jest motywacja, którą jest pasja, najczęściej niepoparta formalnym wykształceniem. Zaangażowanie w twórczość amatorską ma charakter dobrowolny i nie jest ukierunkowane na korzyści finansowe, stąd działacze ARA nazywają ten ruch „ostatnim bastionem bezinteresowności”. Amator jest miłośnikiem jakieś dziedziny (choć obecnie wydaje się, że do głosu dochodzi bardziej drugie znaczenie tego słowa wskazujące na kogoś nieprofesjonalnego, nieposiadającego formalnych kompetencji do wykonywania pewnych czynności). Ten dualizm definicyjny może być jedną z przyczyn trudności w pozytywnym postrzeganiu amatorskiej twórczości artystycznej.

Zachęcamy do zapoznania się z pełnymi wynikami w raporcie „Amatorski znaczy miłośniczy – raport z jakościowego badania amatorskiego ruchu teatralnego” oraz infografiką, która prezentuje dane statystyczne dotyczące amatorskiego ruchu artystycznego.