W latach 2008-2010 z inicjatywy ministra kultury, przeprowadzone zostały dwa duże ogólnopolskie badania empiryczne, poświęcone kulturze polskich miast, (badanie zrealizowano w 2008 r.) miasteczek i wsi (2010). Były to pierwsze od ponad 20 lat badania kultury polskiej przeprowadzone na taką skalę przy użyciu metod jakościowych.

Konferencja będzie okazją do dyskusji nad diagnozą postawioną przez badaczy i sformułowanymi przez nich rekomendacjami dla polityki kulturalnej. Kontekstem dla dyskusji jest rządowa Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego na lata 2011-2020, której powstanie koordynowało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Założenia badawcze

Autorzy badań reprezentowali różne uczelnie i zespoły badawcze, różne dyscypliny, (antropologię, socjologię, estetykę i teorię kultury artystycznej), a w ich ramach różne specjalizacje, subdziedziny, perspektywy teoretyczne, dorobek i przyzwyczajenia badawcze. Przystępując do badań, przyjęli założenie, że kultura współczesna nie stanowi już hierarchicznie uporządkowanej całości - od „wysokiej” i/lub „narodowej”- na górze; do „popularnej” i/lub „ludowej” - na dole hierarchii) i że jest to raczej „federacja subkultur”, gigantyczny mixt kulturowy lub zbiorowisko różnorodnych nisz kulturowych.

Zgodnie z przyjętym założeniem, badaniom poddano więc i opisano różnorodne sposoby na jakie Polacy rozumieją i praktykują kulturę. Chodziło też o to, aby przyjrzeć się, jak procesy transformacji ekonomicznej i politycznej ostatniego dwudziestolecia odbiły się i nadal rezonują w formach i treściach uczestnictwa w kulturze ludności zamieszkującej w wielkich miastach i na obszarach powszechnie identyfikowanych jako peryferyjne wobec centrum. Czy prawdą jest powszechnie stawiana teza o marginalizacji, zapóźnieniu i wykluczeniu części populacji polskiej z głównego nurtu przemian także w obrębie kultury symbolicznej? Szczególną uwagę poświęcono roli jaką dla praktyk kulturowych mają publiczne instytucje kultury ze swoją ofertą, a jaką media w tym zwłaszcza Internet.

Badaczy interesowała więc: baza instytucjonalna kultury i jej stan – świadomość personelu i oczekiwania odbiorców, tożsamość kulturowa współczesnych mieszkańców miast i wsi, stosunek do świata zewnętrznego, formy aktywności kulturalnej, relacje między kulturą wysoką a kulturą typu ludowego, festyny i iwenty, kultura młodzieżowa, problem czasu wolnego i jego zagospodarowanie.

Badania zrealizowano w 22 dużych miastach i 40 mniejszych miejscowościach i wsiach przeprowadzając w sumie kilkaset wywiadów z mieszkańcami, pracownikami instytucji kultury, lokalnymi liderami, urzędnikami „od kultury” i działaczami samorządowymi. W rezultacie otrzymaliśmy złożony obraz żywych praktyk kulturowych, w jakie zaangażowani są Polacy w centrum i na prowincji kraju, co pozwala także zobaczyć, jak funkcjonujące instytucje kultury zmagają się z nowymi wyznaniami.

Najważniejsze wnioski z badań

Zdaniem badaczy rewolucja kulturowa już się dokonuje: nie tylko uczestnictwo, lecz i samo środowisko kulturowe się zmienia. Zbliżamy się coraz bardziej do odinstytucjonalizowania kultury. Znaczna część tradycyjnych instytucji kultury nie ma szans na przetrwanie. Zmiany form uczestnictwa, uwarunkowane technologicznie i cywilizacyjne są zarówno na wsi jak i w mieście w zasadzie nieodwracalne. Coraz więcej reprezentantów instytucji to dostrzega i usiłuje się przed tym bronić, gwałtownie się unowocześniając, zdając sobie sprawę z tego, że dzięki zmianom technologicznym aktywność kulturalną niemal każdy zapewni sobie już w nieodległej przyszłości sam, a instytucje kultury, aby przetrwać muszą na nowo zdefiniować swoje zadania.

Badania pokazują więc sporo zamętu w życiu kulturalnym: rozchwiane charakterystyki i profile kulturowe odbiorców kultury, chaotyczne działania instytucji, dezorganizację nie tylko czasu lecz i w ogóle struktur życia codziennego, rozproszenie i zmianę funkcji i charakteru aktywności kulturalnej wreszcie znamienne zmiany w świadomości kulturalnej i dyskursach o kulturze.

Poza elitarnymi i niezbyt licznymi grupkami koneserów o bardziej wysublimowanych gustach zdecydowana większość odbiorców kultury poszukuje treści rozrywkowych, jest zainteresowana odpowiednim wyposażeniem obiektów kultury w powszechnie dostępny sprzęt najnowszej generacji, a nade wszystko pragnie konsumować kulturę zbiorowo – w rodzinach, grupach rówieśniczych, wspólnie z innymi. Dla nich treści kultury są zaledwie tłem spotkania z bliskimi, produktem ubocznym imprezy, która powinna przede wszystkim zaspokoić ich potrzeby afiliacji, integrowania się, podtrzymywania więzi społecznych.

W konkluzjach z obu badań stwierdza się, że przedmiotem szczególnego zainteresowania władz publicznych powinna być edukacja, w tym zwłaszcza edukacja kulturalna, która pomoże nam, odbiorcom kultury odnaleźć się w obliczu sytuacji, którą autorzy badań określają jako supernowa kultury wybuchająca właśnie na naszych oczach. Nie należy próbować tych efektów zawracać – nie tędy droga. Trzeba się do ciągłych zmian przygotować bo kultura jest tym środowiskiem w obrębie którego ludzie żyją na co dzień - pracując, bawiąc się, uczestnicząc w sacrum albo – nie robiąc nic.

Innym wnioskiem wynikającym z badań dla organizatorów życia kulturalnego i osób odpowiedzialnych za politykę kulturalną na różnych szczeblach administracji publicznej, jest potrzeba stałego monitorowania stanu i tendencji zmian współczesnej kultury, po to aby nie podejmować dotyczących jej kondycji decyzji w oparciu o mity, stereotypy i poznawcze klisze przysłaniające jedynie prawdę.

Wyniki badań opublikowane zostały w dwóch książkach:

• Kultura miejska w Polsce z perspektywy interdyscyplinarnych badań jakościowych, Wojciech J. Burszta, Mirosław Duchowski, Barbara Fatyga, Albert Hupa, Piotr Majewski, Jacek Nowiński, Mirosław Pęczak, Elżbieta Anna Sekuła, Tomasz Szlendak, Narodowe Centrum Kultury 2010;
• Stan i zróżnicowanie kultury wsi i małych miast w Polsce. Kanon i rozproszenie, red. Izabella Bukraba-Rylska, Wojciech J. Burszta, Narodowe Centrum Kultury 2011.

Termin: 13.10.2011 r., początek o godz. 10.00
Miejsce: gmach główny ASP, ul. Krakowskie Przedmieście 5, Warszawa

Rejestracja uczestników do dnia 10.10.2011 pod adresem: obserwatorium@nck.pl, tel.: 22 21 00 122 (9.00-16.00).