Pogłębione badania zostały przeprowadzone w czterech miastach-organizatorach Mistrzostw Europy: Warszawie, Gdańsku, Wrocławiu i Poznaniu. Koncentrowały się na tym, jak „promieniowanie stadionowe” i symbolika sportowa wpływają na procesy kształtowania i rekonstruowania tożsamości lokalnej i narodowej. Badaczy interesowały również wyobrażenia społeczne i codzienna praca wyobraźni osób, które są na gorączkę stadionową skazane.
Badanych podzielono na cztery grupy:

• nawigatorzy – osoby związane bezpośrednio z organizacją mistrzostw
• etnokibice – czyli tzw. „fanatycy” lokalnych drużyn, ich przeciwieństwem są tzw. „pikniki, czyli kibice okazjonalni, chodzący raczej na mecze reprezentacji, niż lokalnych drużyn
• świadkowie – czyli mieszkańcy miast – organizatorów, odnoszący się do całego wydarzenia z chłodnym dystansem, organizacja Euro 2012stało się dla nich inspiracją do głębszej refleksji na temat ogólnej sytuacji w Polsce
• wizytatorzy – czyli osoby bywające, np. z powodu pracy w miastach-organizatorach.

W publikacji relacjonującej wyniki badań, autorzy bardzo często cytują wypowiedzi.
Pierwszy artykuł autorstwa Wojciecha Burszty i Mariusza Czubaja „Miasto – stadion – kultura: globalny przemysł sportowy i globalne aspiracje” przedstawia idee przyświecające projektowi. Współcześnie sport jest centrum praktyk kulturowych, pomiędzy rozległymi kontekstami ekonomicznymi, społeczno-politycznymi i ideologicznymi. W drugiej połowie XX wieku stał się on przedmiotem pogłębionych refleksji filozoficznych i społeczno-kulturowych, choć już w starożytnej Grecji i czasach Arystotelesa pojawiały się refleksje na ten temat. Klasyczna definicja Roberta Caillois, mówiąca o tym, że istotą gry jest to, że nie prowadzi ona do powstawania żadnego bogactwa, nie jest już we współczesnym świecie aktualna. Dziś sport jest gigantycznym przemysłem, a sportowcy to ludzie pracy. Pracują oni w obecności globalnej publiczności na arenach sportowych, które stają się symbolami miast i krajów. Areny sportowe to obok centrów handlowych i bankowych najbardziej rzucające się oczy oznaki czasów kapitalizmu poindustrialnego i tzw. drugiej globalizacji (1). Globalny sport ma złą passę – w potocznym dyskursie kojarzony jest z wieloma patologiami, zdaniem wielu emocje stadionowe są tak naprawdę emocjami negatywnymi i ze stadionów przenoszą się do życia codziennego. Z drugiej strony sport jest traktowany jako jeden z wyznaczników postępu cywilizacyjnego i miara rozwoju neoliberalnego społeczeństwa konsumpcyjnego. Takie umiejscowienie sportu jest nawiązaniem do klasycznej debaty na temat różnic pomiędzy kulturą a cywilizacją oraz odwołaniem do myśli Norberta Eliasa (2).

Kolejne artykuły zamieszczone w publikacji koncentrują się na wybranych aspektach kultury, związanych bezpośrednio z Euro i kibicowaniem. Piotr Majewski w „Euro 2012 i dyskursy tożsamościowe” pisze, o emocjach jakie mistrzostwa budzą wśród różnych grup mieszkańców. Wyróżnia trzy postawy wobec Euro:

• w pełni afirmatywna
• Euro 2012 to droga do „normalności”
• negatywna lub z ogromną rezerwą.

Najwięcej w kwestii konstruowania tożsamości mają do powiedzenia przedstawiciele ostatniej grupy – są nimi głównie „etnokibice” czyli tzw. „fanatycy” lokalnych drużyn. Obawiają się, że kultura kibicowania związana z meczami reprezentacji narodowej jest zamachem na ich tożsamość, dlatego w większości zgodnie będą bojkotować mecze podczas mistrzostw Europy. Tożsamość „etnokibiców” związana jest bowiem z lokalnością, a nie stadionami narodowymi.

Mirosław Duchowski i Elżbieta Anna Sekuła w rozdziale zatytułowanym „Analiza zmian zachodzących w przestrzeni publicznej związanych z budową infrastruktury sportowej na Euro 2012” piszą o stadionie jako nie tylko miejscu dla sportu, ale także jako istotnym czynniku wielowymiarowej zmiany kulturowej, dotyczącej przestrzeni fizycznej, społecznej i symbolicznej. Powstawanie nowych obiektów, modernizacja infrastruktury miejskiej, otwieranie nowych muzeów to inwestycje, które w opinii rozmówców dadzą impuls do kolejnych, pozytywnych zmian cywilizacyjnych . Z drugiej strony ogromne inwestycje związane z mistrzostwami są również przedmiotem obaw społecznych i niezadowolenia. Część badanych uważa, że mogą się one pójść na marne i nie przynieść oczekiwanych efektów, a modernizacje często odbywają się kosztem niedoinwestowania innych ważnych obszarów miejskich. Zweryfikowanie tych wyobrażeń stanie się możliwie dopiero po zakończeniu Euro 2012.

Aleksandra Litorowicz i Karolina Thel w artykule „Analiza wartości, idei, postaw i oczekiwań mieszkańców Gdańska, Poznania, Warszawy i Wrocławia, związanych z rekonstrukcją przestrzeni miejskiej w ramach przygotowań do Euro 2012” zastanawiają się, jak w dyskursie potocznym przedstawiane są Mistrzostwa Europy. Zazwyczaj opisuje się je jako szansę dla Polski, wydarzenie potwierdzające nasze miejsce w świecie i dowód międzynarodowego zaufania. W debacie publicznej nie ma jednak miejsca na opis wartości niematerialnych towarzyszących imprezie i jej organizacji – zostały one uznane za całkowicie nieistotne. Autorki przekonują, że mają one ogromne znaczenie, a dowodem na to jest na przykład „afera orzełkowa”, czyli propozycja usunięcia godła ze strojów reprezentacji i sprzeciw społeczny, który wywołała. Analiza materiału empirycznego zgromadzonego przez badaczki pozwala wyodrębnić cztery podstawowe wartości, które Polacy uznają za szczególnie ważne w kontekście Euro 2012: normalność, prestiż, hedonistyczna wspólnotowość i wartości narodowe.

„Wielkie imprezy sportowe i miasta. Między aurą, kulturą futbolu i ekonomią” autorstwa Jacka Drozdy jest analizą zjawiska „kultury futbolu”. Pojęcie to autor odnosi do zachowań społecznych, wzajemnego wpływu kultury i polityki, ale też do sposobów tworzenia kulturowych reprezentacji piłki nożnej i jej kontekstów. Drozda zwraca przede wszystkim uwagę na ogromne możliwości kulturotwórcze, jakie niesie za sobą sport. Drugi artykuł tego autora „Euro 2012 i Internet. Analiza postaw i opinii użytkowników, konteksty” jest analizą pojawiających się w sieci stron, komunikatów ,blogów itp. w związku z Mistrzostwami Europy. Są one przede wszystkim doskonałym źródłem służącym badaniu tożsamości internetowych i dyskursów tworzących narracje na temat Euro.

Jakub Myszorkowski w artykule „Analiza oficjalnej komunikacji organizatora Euro 2012 a UEFA w kontekście zderzenia globalności (standaryzacja) z lokalnością (indywidualizacja)” próbuje odpowiedzieć na pytanie, kto tak naprawdę jest „właścicielem” imprezy i jakie ma to konsekwencje na przykład dla organizacji mistrzostw? Czy oficjalna retoryka, mówiąca, że „mamy Euro”, jest rzeczywiście adekwatna do rzeczywistości?

Ostatni artykuł Mariusza Czubaja „Stadiony jako epicentra kultury” jest próbą analizy zjawisk zachodzących na stadionach. Zdaniem autora, są one swoistymi „mikrokosmosami, a przestrzeń, w której kondensują się procesy społeczne dalece wykraczające poza wymiary sportowej rywalizacji”. Stadiony są nie tylko areną zmagań sportowych, ale również praktyk i idei kulturowych.

Podsumowaniem publikacji są sugestie na temat tego, jak można kreować okołostadionowe praktyki społeczne i kulturowe, z uwzględnieniem przestrzeni miejskiej, tak, by były one możliwie efektywne ze społecznego punktu widzenia.

Tekst przygotowała Agnieszka Gajc

(1) A.S. Markovits, L. Rensman , Gaming the World: How Sports are reshaping Globar Politics and Culture, Princeton 2010, za Stadion – miasto – kultura: Euro 2012 i przemiany kultury polskiej, s. 9, 2012.
(2) N. Elias, O procesie cywilizacji, 2011.