Raport prezentuje wyniki badania zrealizowanego przez Narodowe Centrum Kultury oraz Instytut Studiów Politycznych PAN na Ukrainie. Koncentrowało się ono na stosunku mieszkańców Ukrainy do historii, ze szczególnym uwzględnieniem relacji polsko-ukraińskich. Dodatkowymi wątkami poruszanymi w badaniu była tożsamość Ukraińców, stosunek do polskiej kultury i dziedzictwa kulturowego związanego z Polakami oraz ocena bieżących wydarzeń (dekomunizacji, skutków Euromajdanu).

W części ilościowej przeprowadzono sondaż na próbie liczącej 4000 osób, która była skonstruowana w taki sposób, by można było uzyskać reprezentację zarówno czterech głównych ukraińskich regionów – zachodniego, centralnego, południowego i wschodniego, jak i całego kraju (z wyłączeniem okupowanych terytoriów).  W części jakościowej zrealizowano osiem dyskusji grupowych przeprowadzonych w środowiskach opiniotwórczych związanych z historią, dziedzictwem i  kulturą. Wywiady odbyły się w miastach zachodniej, centralnej, wschodniej i południowej Ukrainy: Iwano-Frankiwsku, Kijowie, Charkowie i Odessie.  Prace terenowe na Ukrainie wykonała firma Rating Group z Kijowa.

Jak wskazują wyniki sondażu, kanon ukraińskich postaci historycznych stanowią:  budowniczowie potęgi Rusi Kijowskiej książęta Włodzimierz Wielki i Jarosław Mądry, hetman i przywódca powstania kozackiego Bohdan Chmielnicki, wieszcz narodowy z epoki romantyzmu Taras Szewczenko, jeden z twórców ukraińskiej historiografii, przywódca Ukraińskiej Republiki Ludowej Mychajło Hruszewski oraz dysydent i więzień obozów sowieckich Wiaczesław Czornowił.  Wyżej wymienione postaci uzyskały 65% lub więcej ocen pozytywnych. Z kolei najniższe oceny uzyskali: Józef Stalin (78% ocen negatywnych), Włodzimierz Lenin (59%), Michaił Gorbaczow (53%), Katarzyna II (51%). Stosunek do Stepana Bandery, jest zróżnicowany wśród mieszkańców Ukrainy (40% ocen negatywnych, 36% pozytywnych, 19% neutralnych, a 4% respondentów nie znało go).

W sondażu zadano również pytania o ocenę wydarzeń z przeszłości  ważnych dla stosunków polsko-ukraińskich,  takich jak działalność OUN i UPA oraz powstanie Chmielnickiego. Widoczna okazała się tendencja do ich oceny przez Ukraińców przede wszystkim przez pryzmat walk o niepodległość.  Analizy statystyczne wskazują jednocześnie na następującą zależność: pozytywnej ocenie OUN i UPA  towarzyszy pozytywny stosunek do Polski oraz tendencja do częstszego identyfikowania się z Europą. Jak piszą autorzy raportu, taki wynik wskazuje, że w świadomości przeciętnych mieszkańców Ukrainy odwoływanie się do tradycji OUN-UPA jest na ogół synonimem postawy niepodległościowej i antysowieckiej, a nie antypolskiej.

Wyniki części jakościowej wskazują, że ogólne postrzeganie roli Polski i Polaków w dziejach Ukrainy przez przedstawicieli współczesnej ukraińskiej inteligencji nie jest jednoznaczne. Z jednej strony podkreślają oni wpływ cywilizacyjny, polegający na transmisji wzorów Europy Zachodniej poprzez Polskę na Ukrainę w późnym średniowieczu i epoce nowożytnej. Z drugiej wskazują na ograniczenia i trudności w procesie emancypacji narodu ukraińskiego oraz jego drogi do utworzenia własnego państwa w XIX i XX w.

Z wywiadów grupowych, w których uczestniczyli przedstawiciele ukraińskiej inteligencji, wynika, że najbardziej znaczącym obiektem dziedzictwa historycznego związanym z Polską i Polakami jest park w stylu romantycznym „Zofiówka” w Humaniu na Prawobrzeżu, w sercu Ukrainy Centralnej, zbudowany tuż po III rozbiorze przez Stanisława Szczęsnego Potockiego dla żony Zofii. Na drugim miejscu plasują się zespół miejski Starego Lwowa (kamienice, kościoły, cmentarze) oraz zamki rozrzucone na zachodniej i częściowo centralnej Ukrainie, głównie w dawnej ziemi halickiej i na Podolu. W przypadku obiektów odnoszących się do przeszłości szczególny status mają miejsca pochówku ofiar terroru stalinowskiego (Piatichatki-Charków, Bykownia), które były miejscem cierpień zarówno Polaków jak i Ukraińców.

Autorzy raportu poddali analizie zróżnicowania wyników badań ilościowych i jakościowych w obrębie kraju. Wnioski nie dają podstaw do twierdzenia, iż istnieją czy to dwie (po obu stronach Dniepru), czy to cztery (Zachód, Centrum, Wschód i Południe) Ukrainy. Jeśli idzie o pamięć, tożsamość i stosunek do dziedzictwa związanego z polską oraz kultury polskiej, na Ukrainie można mówić o istnieniu nie „płyt”, które dzielą „uskoki tektoniczne”, lecz o całej „gamie” poglądów.

Wobec dominacji problematyki II wojny światowej w obecnym dialogu historycznym między Ukrainą a Polską, istotne są wyniki badania, które pokazują, że w postrzeganiu przeszłości przez  ukraińską inteligencję istniały całe epoki w stosunkach wzajemnych, w których relacje miały charakter równorzędny (średniowiecze – do połowy XIV w.), współpraca i wymiana przeważała nad konfliktami (XIX w.) lub polski wpływ miał znaczenie niemal wyłącznie pozytywne (od 1991 r.). To właśnie fakty, postacie, zjawiska przede wszystkim z tych okresów niosą ze sobą pozytywny potencjał dla rozwoju współczesnych relacji.

-------------

Raport jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska

Zasięg: Polska i Ukraina

Język: polski

Słowa kluczowe: Ukraina, Polska, historia, pamięć zbiorowa, dziedzictwo

Zapraszamy do wysłuchania audycji, której częścią jest rozmowa z autorami raportu:

http://nck.pl/encek-radio/318947-ukraincy-o-historii-kulturze-i-stosunkach-polsko-ukrainskich-encek-radio/