Nadchodzi kolejna rocznica Powstania Warszawskiego, walki zbrojnej przeciwko okupującym stolicę wojskom niemieckim. Działania zaplanowane i przeprowadzone przez Armię Krajową były próbą wyzwolenia stolicy spod okupacji obcych wojsk. Miały na celu ratowanie godności i suwerenności mieszkańców Warszawy.

Wiedza o powstaniu

Z badań zleconych przez Narodowe Centrum Kultury wynika, że data 1 sierpnia 1944 roku dwóm na trzech badanych kojarzy się z Powstaniem Warszawskim. Jest to wynik zaskakująco wysoki. Pięć lat temu podobne skojarzenia deklarował jedynie co drugi respondent[2]. W spontanicznych odpowiedziach datę tę powiązało z wybuchem Powstania Warszawskiego 45% ankietowanych, 22% wskazało ogólnie na Powstanie Warszawskie, a kolejne 8% kojarzyło datę z powstaniem, lecz nie wyspecyfikowało miejsca walk. Ogólne konotacje z wojną wyraziło 9% badanych. Kilku respondentów wskazało na inne historyczne wydarzenia takie jak: Bitwa Warszawska, Rzeź na Wołyniu czy wkroczenie Armii Czerwonej. Pozostałe 16% badanych nie wyraziło konkretnych skojarzeń z tą datą.

Wykres 1. Z jakim wydarzeniem kojarzy się Panu(i) data 1 sierpnia 1944 roku?

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników Ipsos/NCK (CAPI, N=1000)

Prawidłowe skojarzenia z datą 1 sierpnia 1944 roku najczęściej wyrażały osoby uczące się lub studiujące oraz emeryci, jak również osoby z wyższym wykształceniem i mieszkańcy dwóch województw: podlaskiego i mazowieckiego. Brak skojarzeń z tą datą częściej wykazywały osoby z wykształceniem podstawowym, renciści, osoby zajmujące się domem oraz mieszkańcy województw: pomorskiego, warmińsko-mazurskiego i śląskiego.

Za główne źródło wiedzy o Powstaniu Warszawskim niemal połowa ankietowanych uznała szkołę. Z prasy, radia i telewizji informacje na ten temat czerpie, co czwarty badany.  Wiedza o Powstaniu Warszawskim upowszechnia się także z pomocą filmów, książek oraz Internetu. Opowieści osób, które interesują się powstaniem i dużo o nim wiedzą za najważniejsze źródło uznało niemal 4% badanych. Historie mówione osób będących świadkami tamtych czasów wskazał 1% respondentów (w grupie osób powyżej 59 roku życia było to 4%), co obrazuje, że mimo upływających lat przekaz ustny uczestników i świadków tamtych wydarzeń jest trwałym i ważnym źródłem wiedzy o powstaniu.  

Wykres 2. Skąd przede wszystkim ma Pan(i) wiadomości o Powstaniu Warszawskim?

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników Ipsos/NCK (CAPI, N=1000)

Znaczenie wydarzenia

Większość Polaków uważa Powstanie Warszawskie za zdarzenie ważne w osobistym wymiarze. Znaczna część badanych przypisuje mu bardzo duże (46%) lub raczej duże (45%) znaczenie. Na przestrzeni ostatnich pięciu lat wzrósł o 5 punktów procentowych odsetek osób deklarujących, że Powstanie Warszawskie jest dla nich ważne. Tym samym obserwujemy pierwszy raz od dwudziestu pięciu lat zauważalny wzrost deklaracji badanych w tym aspekcie. Analizując rozkład odpowiedzi w ujęciu geograficznym zauważamy, że wśród mieszkańców województwa mazowieckiego Powstanie Warszawskie uznają za ważne niemal wszyscy (96%) zaś nieco mniej, ponad dwie trzecie, w województwie wielkopolskim (69%) czy lubuskim (76%). 

Wykres 3. A czy osobiście uważa Pan(i) Powstanie Warszawskie za wydarzenie…?*, **

 Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników Ipsos/NCK 2019 r. (CAPI, N=1000), CBOS 2014 r. (CAPI, N=941) * W badaniach z roku 1994 i 2009 odsetek odpowiedzi „trudno powiedzieć” obejmował występującą wówczas kategorię „nic nie wiem o tym wydarzeniu” ** W badaniu z roku 2019 pytanie brzmiało: „A czy osobiście uważa Pan(i) Powstanie Warszawskie za wydarzenie:” w badaniach z lat 1994, 2004, 2014 miało ono treść „A dla Pana(i) osobiście? Czy uważa Pan(i) Powstanie Warszawskie za wydarzenie:...”

Upamiętnienie Powstania Warszawskiego

Polacy najczęściej włączają się w obchody rocznicowe, oglądając w telewizji uroczystości związane z tym wydarzeniem. W ten sposób upamiętnia powstanie 48% ankietowanych, przy czym częściej są to emeryci oraz osoby powyżej pięćdziesiątego roku życia. Wybuch powstania minutą ciszy czci 20% Polaków. Dnia 1 sierpnia o godzinie 17:00 na minutę zatrzymuje się 66% mieszkańców Warszawy i aż 33% mieszkańców małych miast liczących do 20 tysięcy mieszkańców oraz dużych liczących od 200 000 do 500 000 osób. Wspomina powstanie, rozmawia o nim z rodziną czy znajomymi 11% badanych, przy czym częściej są to osoby powyżej 59 roku życia. Kolejne 9% respondentów upamiętnia powstanie czytając książki lub artykuły prasowe, a 3% odwiedza Muzeum Powstania Warszawskiego. Jedna trzecia badanych w ogóle nie upamiętnia tego zdarzenia. Wśród nich częściej znajdziemy osoby do 24 roku życia, uczące się czy studiujące oraz mieszkańców wsi.

Tabela 1. W jaki sposób upamiętnia Pan(i) rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego:

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników Ipsos/NCK 2019 r. (CAPI, N=1000)

Podsumowanie

Niezmiennie od lat Polacy uważają Powstanie Warszawskie za wydarzenie ważne dla siebie osobiście. Od 2014 roku przybyło osób, które spontanicznie łączą datę 1 sierpnia 1944 roku z wybuchem Powstania Warszawskiego. Wiedzę na temat wydarzeń tamtych dni ankietowani czerpią przede wszystkim podczas edukacji szkolnej. Istotnym źródłem wiedzy jest także prasa, radio, telewizja oraz filmy. Dwóch na trzech badanych włącza się w obchody rocznicowe wybuchu Powstania Warszawskiego. Najczęściej czynią to oglądając w telewizji uroczystości upamiętniające to wydarzenie lub okazują pamięć minutą ciszy o 17:00, godzinie W.

[1] Badanie omnibusowe realizowane przez firmę Ipsos Sp. z o.o. w dniach 11-15 lipca 2019 r. przeprowadzone na ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie (wiek: 15+) o wielkości n=1000 osób. Sondaż miał charakter badania typu face to face (CAPI – Computer Assisted Personal Interview). Część pytań została zaczerpnięta z badania Fundacji CBOS przeprowadzonego w 2014 r.

[2] Porównaj z wynikami badania CBOS z 2014 roku dostępnymi na stronie: https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_110_14.PDF [dostęp: 26-07-2019]