W początkach XXI wieku obserwuje się powrót postaw zaangażowanych w literaturze. Jednym z pierwszych utworów napisanych w tym kluczu jest Bełkot (2001) Sławomira Shuty, który był – jak zauważyli krytycy – radykalnym walnięciem pięścią w stół przeciwko światu konsumpcji. Rok później Tomasz Piątek wydał Heroinę – współczesną powieść poruszającą temat narkotyków.
Dopiero jednak opublikowanie Wojny polsko ruskiej pod flagą biało czerwoną (2002) Doroty Masłowskiej spowodowało prawdziwą zmianę postaw i jakości w literaturze oraz zainteresowanie aktualną tematyką społeczną. Książka Masłowskiej odczytywana była jako powieść dresiarska, ukazująca rzeczywistość osiedla, jednocześnie utwór krytyczny o Polsce po 1989 r.
Ukazujące się powieści – w przeciwieństwie do powstałych w latach 90. – osadzone były tu i teraz, diagnozowały sytuację społeczną, nie stroniły od kwestii politycznych. Pojawiały się utwory o bezrobociu i diabolicznej roli kapitalizmu – Czwarte niebo (2003) Mariusza Sieniewicza, obszarach wykluczonych przez transformację ustrojową,
PGR ach – Tartak (2003) Daniela Odiji, krytyczne książki o pracy w korporacjach – Zwał (2004) Sławomira Shuty, o przemocy w rodzinie – Gnój (2003) Wojciecha Kuczoka, mniejszościach seksualnych – Lubiewo (2005) Michała Witkowskiego, mechanizmach działania mediów masowych – Paw królowej (2005) Doroty Masłowskiej, aborcji – Ślad po mamie (2007) Marty Dzido.
Cechą charakterystyczną tych utworów, jawnie krytykujących porządek drapieżnego kapitalizmu i jego negatywnych skutków (bezrobocie, wykluczenie, rozluźnienie więzów rodzinnych), były katastroficzne zakończenia, np. w powieściach Kuczoka, Sieniewicza, Odijii i Shutego. Niektóre z nich budowały nowe języki mówienia o danym problemie społecznym, a pisarze zabierali głos nie tylko jako artyści, ale także stali się autorytetami w obszarze opinii publicznej. Literatura ta była szeroko dyskutowana przez media i odegrała znaczącą społecznie rolę.