Definicja legalna:

Wolontariat polega na świadczeniu dobrowolnej, bezpłatnej i bezinteresownej działalności na rzecz organizacji pozarządowych  w zakresie ich działalności statutowej lub organów administracji publicznej oraz jednostek organizacyjnych im podległych, z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej.

Umiejscowienie w systemie prawa: prawo cywilne

Aktualny stan prawny:

Zagadnienia dotyczące wolontariatu regulują przepisy ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654.

Opis:

Wymagania
Osoba pełnoletnia może podjąć się wykonywania świadczeń jako wolontariusz, samodzielnie podejmując taką decyzję. W przypadku osób małoletnich na rozpoczęcie powyższej działalności wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Wolontariusz musi posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń, gdy obowiązek ten wynika z przepisów prawa. Wolontariusz jest zobowiązany sumiennie wykonywać podjęte czynności. Powinien także dokładać należytej staranności w trakcie wykonywania swoich zadań w stosunku do osób, na rzecz których działa. Musi również dbać o majątek powierzony mu przez organizację oraz majątek organizacji, jeżeli świadczy swoją pracę w należącym do niej lokalu. Porozumienie o wykonywaniu świadczeń jako wolontariusz
Wolontariat podejmowany jest na podstawie porozumienia zawartego pomiędzy wolontariuszem a korzystającym. Powinno ono określać zakres, sposób i czas wykonywania świadczenia, a także zawierać postanowienie o możliwości jego rozwiązania. W przypadku wolontariatu przekraczającego okres 30 dni, porozumienie musi mieć formę pisemną. W przypadku wolontariatu nie przekraczającego 30 dni, zawarcie porozumienia jest fakultatywne. Wolontariusz w trakcie lub po zakończeniu świadczenia działalności na rzecz organizacji, może ponadto zażądać wydania mu pisemnego zaświadczenia o wykonywaniu świadczenia na zasadzie wolontariatu. Wolontariuszowi mogą przysługiwać świadczenia zdrowotne oraz zaopatrzenie z tytułu wypadków przy pracy na mocy odrębnych przepisów. Dzięki nowelizacji ustawy z 2010 roku wolontariuszem jest także osoba wykonująca świadczenia na rzecz stowarzyszenia, którego jest członkiem.

Instytucje/punkty informacyjne: www.ngo.pl, www.pozytek.gov.pl, www.isp.irg.pl/kompas

Rozwój sytuacji społeczno-prawnej po 1989 roku:

Przed uchwaleniem ustawy o działalności pożytku publicznego w 2003 roku, wśród wielu przedstawicieli organizacji pozarządowych panował pogląd, iż należy w sposób kompleksowy i jednolity uregulować przepisy dotyczące wolontariatu. Trzeba jednak podkreślić, że niemal wszystkie aspekty dotyczące tej sfery zostały uregulowane wprost, bądź znajdowały do nich zastosowanie przepisy regulujące stosunki pracownicze czy zlecenia. Przepisy te nie były jednak tworzone z myślą o tym, że będą z nich korzystały podmioty organizujące działalność charytatywną. Dlatego postulowano, aby status wolontariusza został uregulowany w jednym akcie prawnym, co byłoby znacznym ułatwieniem dla praktyki. Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie uregulowała powyższe kwestie w sposób całościowy i dla wielu przedstawicieli organizacji pozarządowych fakt ten stanowi jej istotny atut. Zgodnie z decyzją Rady Unii Europejskiej z dnia 27 listopada 2009 roku, rok 2011 ustanowiono Europejskim Rokiem Wolontariatu Propagującym Aktywność Obywatelską (ERW 2011). Celem Europejskiego Roku Wolontariatu jest podniesienie świadomości opinii publicznej na temat znaczenia działalności wolontariackiej, uwypuklenie więziotwórczego wymiaru działalności ochotniczej, popularyzowanie wolontariatu jako formy samorozwoju i zwiększania kompetencji społecznych oraz kwalifikacji zawodowych, a także jako wartościowej i atrakcyjnej formy aktywności obywatelskiej, a ponadto upowszechnianie wolontariatu jako narzędzia integracji społecznej.

Statystyka:

W porównaniu z większością krajów Unii Europejskiej, Polska plasuje się w drugiej połowie rankingu, czego dowodzą rezultaty unijnych badań porównawczych, takich jak European Social Survey, European Values Survey czy ogłoszone w maju 2011 roku wyniki Eurobarometru Gallup Organization. Te ostatnie dotyczą aktywności europejskiej młodzieży i pokazują, że ze wszystkich europejskich krajów młodzi ludzie w Polsce prawie najrzadziej angażują się w wolontariat w ramach organizacji obywatelskich (wynoszący 16% poziom zaangażowania to wynik trzeci od końca w całej UE). Podobne wnioski płyną z wyników krajowych badań poświęconych zaangażowaniu w wolontariat i działalność społeczną. Rezultaty badań Stowarzyszenia Klon/Jawor, opublikowane w grudniu 2010 roku wskazują na niewielki wzrost w stosunku do lat ubiegłych odsetka osób deklarujących zaangażowanie w wolontariat w ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie (16% spośród ankietowanych dorosłych osób wobec 13% w 2009 r.).

Bibliografia:

• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654)
• Wolontariat, filantropia i 1% – raport z badań 2007, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2007
• 2008 – kryzys wolontariatu trwa, artykuł dostępny pod adresem: http://civicpedia.ngo.pl
• M. Arczewska: Nie tylko jedna ustawa, Prawo o organizacjach pozarządowych Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2005
• The Gallup Organization, Youth on the move, Flash Eurobarometer No. 319a, maj 2011
• Badania Wolontariat, filantropia, 1% 2010, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa
• Decyzja Rady z dnia 27 listopada 2009 roku w sprawie Europejskiego Roku Wolontariatu Propagującego Aktywność Obywatelską (rok 2011), Dz. U. UE, L 17, 22 stycznia 2010 r. – 2010/37/WE
• Krajowy Plan Działania dla Europejskiego Roku Wolontariatu 2011 w Polsce, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, 20 sierpnia 2010 r.oku
   

Autorka: dr Magdalena Arczewska

Doktor socjologii, prawnik; adiunkt w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego (od 2008), ekspert Instytutu Spraw Publicznych (od 2003), ekspert International Center for Not-for-Profit Law (ICNL) (od 2010), przewodnicząca Zespołu ekspertów do spraw opracowania standardów współpracy międzysektorowej, powołanego przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej (2010), przewodnicząca Zespołu ekspertów ds. opracowania długofalowej polityki w zakresie rozwoju wolontariatu w Polsce, powołanego przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej (2011), ekspert Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w zakresie oceny merytorycznej wniosków składanych w ramach Rządowego Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (od 2005), członek Komitetu Generalnego Międzynarodowego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Nieletnich i Rodzinnych, Polskiego Towarzystwa Socjologicznego oraz European Cooperation Centre; laureatka I nagrody w X jubileuszowym konkursie Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych na najlepsze prace doktorskie w dziedzinie problemów pracy i polityki społecznej (2007). Specjalizuje się w tematyce dotyczącej polityki rodzinnej oraz współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi, autorka i współautorka kilkudziesięciu publikacji o tej tematyce.