Definicja legalna:

Podatnik będący osobą fizyczną może w zeznaniu rocznym pomniejszyć kwotę należnego fiskusowi podatku o kwotę przekazaną na rzecz organizacji pożytku publicznego, do wysokości odpowiadającej 1% należnego podatku.

Umiejscowienie w systemie prawa: prawo podatkowe

Aktualny stan prawny:

Odpis 1% podatku przewidziany jest w art. 27 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654 .). Przepisami odrębnymi są: art. 45 ust. 5c-5g ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity Dz. U. 2000r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.) oraz art. 21 ust 3a-3d ustawy z dnia 20 listopada 1998 roku o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930, z późn. zm.).

Opis:

Geneza
Odpis 1% wywodzi się z systemów prawnych powojennej Hiszpanii i Włoch, gdzie stosowano go jako mechanizm alokacji podatków kościelnych. W Europie Środkowo-Wschodniej model ten wprowadzono po raz pierwszy na Węgrzech w 1996 roku. Podobne regulacje prawne zostały wprowadzone w 2000 roku na Słowacji, w 2002 roku na Litwie i w 2003 roku w Rumunii.

Sposób wykorzystania środków
Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie nie określa szczegółowego sposobu wykorzystania otrzymanych kwot z 1% podatku przez organizację pożytku publicznego. Przepisy wskazują jedynie ogólny cel w postaci wykorzystania tych środków na statutową działalność pożytku publicznego. Sposób wewnętrznej dystrybucji i wykorzystania uzyskanego odpisu, powinien odbywać się w zgodzie z przedmiotem działalności określonym w statucie oraz z przepisami prawa powszechnie obowiązującego. Ewentualne nieprawidłowości są weryfikowane w ramach nadzoru, w toku kontroli następczej przez właściwe organy administracji publicznej.

Dylematy
Wprowadzenie mocą ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie odpisu 1% wciąż wywołuje wiele dyskusji. Jak wynika z badań, dla 70% organizacji mających status pożytku publicznego głównym motywerm starań o to wyróżnienie była chęć skorzystania z mechznizmu odpsiu 1%. Mechanizm ten generuje nierówności wśród organizacji pożytku publicznego, ponieważ promuje organizacje znane i rozpoznawalne oraz podmioty działające w kilku obszarach pożytku publicznego. Wystarczy wspomnieć, że zaledwie trzydzieści organizacji pożytku publicznego otrzymało w 2010 roku ponad 45% wszytkich odpisów. Najbardziej kontrowersyjne jest jednak tworzenie przez organizacje subkont, na których zbierane są środki na rzecz konkretnych beneficjentów. Subkonta są zaprzeczeniem idei działania mechanizmu odpisu 1%, ponieważ skutkują uprywatnieniem środków przekazywanych w ramach partycypacji publicznej.

Instytucje/punkty informacyjne: www.ngo.pl, www.pozytek.gov.pl, www.isp.irg.pl/kompas

Rozwój sytuacji społeczno-prawnej po 1989 roku:

Mechanizm odpisu 1% podatku obowiązuje w Polsce od 1 stycznia 2004 roku. Wprowadzona wówczas procedura przekazywania środków była krytykowana przez przedstawicieli środowiska pozarządowego z uwagi na jej skomplikowana formułę. Na mocy obowiązujących przez pierwsze cztery lata przepisów, podatnik zobowiązany był do samodzielnego wyliczenia wysokości odliczenia i wpłaty stosowanej kwoty na konto bankowe wybranej organizacji pożytku publicznego. Dopiero wówczas mógł wykazać ten fakt w zeznaniu rocznym i dokonać odliczenia należnego podatku. W 2007 roku wprowadzono dwie zmiany w sposobie przekazywania 1% podatku. Poszerzono grupę podatników, którzy mogą wspierać organizacje pożytku publicznego o podatników opodatkowanych według stawki 19% z pozarolniczej działalności gospodarczej lub działów specjalnych produkcji rolnej oraz o podatników opodatkowanych według stawki 19% z odpłatnego zbycia papierów wartościowych lub pochodnych instrumentów finansowych. Druga zmiana polega na tym, że podatnik nie musi sam dokonywać wpłaty na rachunek wybranej organizacji. W składanym zeznaniu rocznym wskazuje organizację, którą chce wesprzeć, podając jedynie jej nazwę oraz numer KRS, a 1% podatku przekazuje w jego imieniu naczelnik właściwego urzędu skarbowego. Zmiana, polegająca na uproszczeniu procedury przekazywania odpisu, spowodowała znaczny wzrost przekazanych przez podatników środków w stosunku do lat poprzednich. Z kolei nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego, które weszła w życie w marcu 2010 roku, wprowadziła mechanizm mający na celu mobilizowanie organizacji posiadających status pożytku publicznego do wywiązywania się z obowiązku sprawozdawczości. Otóż prawo do korzystania z alokacji procentowej mają obecnie jedynie te jednostki, które w terminie przedłożą ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego sprawozdanie merytoryczne i finansowe.

Statystyka:

Według danych Ministerstwa Finansów, w 2003 roku podatnicy przekazali w ramach odpisu 1% kwotę 10 365 000 zł, w 2004 roku – 41 616 000 zł, w 2005 roku – 62 332 000 zł, w 2006 roku – 105 438 000 zł. Natomiast po uproszczeniu procedury przekazywania odpisu 1% w 2007 roku – aż 296 227 000 zł. W porównaniu z 2006 rokiem liczba podatników, którzy zdecydowali się przekazać 1% podatku na wybraną organizację pożytku publicznego wzrósł o 220,09%. Z możliwości tej skorzystało 20% ogółu podatników uprawnionych do złożenia wniosku o przekazanie 1% należnego podatku. W 2008 roku podatnicy przekazali w ramach odpisu kwotę 380 133 384,7 zł, natomiast w 2009 roku – 357 141 279, 41 zł. Według najnowszych danych, w 2010 roku aż jedna trzecia podatników zdecydowała o przekazaniu organizacjom pożytku publicznego kwoty 375 milionów złotych w ramach odpisu 1%.

Bibliografia:

•  M. Arczewska: Test na filantropię, czyli 1% w polskim wykonaniu, „Trzeci Sektor” nr 7/2006
•  A. E. Strzała: Podsumowanie 1% podatku na rzecz organizacji pożytku publicznego za lata 2003 – 2007. Opracowanie na podstawie informacji udostępnionych przez Departament Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityk Społecznej oraz przez Departament Podatków Dochodowych Ministerstwa Finansów, artykuł dostępny pod adresem: www.pozytek.gov.pl
•  J.J. Wygnański : „PIT a filantropia”, [w:] Trzeci Sektor, nr 1/2004
•  Wolontariat, filantropia i 1% - raport z badań 2007, Stowarzyszenie Klon/Jawor. Warszawa 2008
• Pożytek publiczny i jeden procent. Dla kogo? Dla-czego? „Trzeci Sektor” nr 24/2011 (numer w całości poświęcony funkcjonowaniu jednoprocentowym odpisom podatkowym)
   

Autorka: dr Magdalena Arczewska

Doktor socjologii, prawnik; adiunkt w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego (od 2008), ekspert Instytutu Spraw Publicznych (od 2003), ekspert International Center for Not-for-Profit Law (ICNL) (od 2010), przewodnicząca Zespołu ekspertów do spraw opracowania standardów współpracy międzysektorowej, powołanego przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej (2010), przewodnicząca Zespołu ekspertów ds. opracowania długofalowej polityki w zakresie rozwoju wolontariatu w Polsce, powołanego przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej (2011), ekspert Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w zakresie oceny merytorycznej wniosków składanych w ramach Rządowego Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (od 2005), członek Komitetu Generalnego Międzynarodowego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Nieletnich i Rodzinnych, Polskiego Towarzystwa Socjologicznego oraz European Cooperation Centre; laureatka I nagrody w X jubileuszowym konkursie Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych na najlepsze prace doktorskie w dziedzinie problemów pracy i polityki społecznej (2007). Specjalizuje się w tematyce dotyczącej polityki rodzinnej oraz współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi, autorka i współautorka kilkudziesięciu publikacji o tej tematyce.