Umiejscowienie w systemie prawa
Prawo konstytucyjne
Prawo administracyjne
Prawo finansowe

Aktualny stan prawny
Podstawowe zasady dotyczące finansów publicznych wprowadza Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze zm.). Szczegółowe zasady dotyczące finansów publicznych (w tym budżetu państwa) określa ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.). Jeśli chodzi o finanse jednostek samorządu terytorialnego, to regulują je poszczególne ustawy (o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym, o samorządzie województwa).

Opis
Finanse publiczne

Finanse publiczne to środki finansowe przeznaczone do realizacji określonych zadań publicznych na szczeblu centralnym, regionalnym i lokalnym (samorządowym). Ideą finansów publicznych jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania poszczególnych sektorów życia publicznego i społecznego. W obszarze zainteresowania finansów publicznych pozostają kwestie związane z dochodami i wydatkami publicznymi. Sektor finansów publicznych tworzą organy władzy publicznej i jednostki wymienione w ustawie o finansach publicznych, w art. 9. Zaliczono do nich również państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe.

Budżet państwa

Centralne miejsce w finansach publicznych zajmuje budżet państwa. Jest on corocznie uchwalany przez parlament w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego. Inicjatywa w zakresie ustawy budżetowej przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.

Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów.

Wydatki budżetu państwa dzielą się na: dotacje i subwencje; świadczenia na rzecz osób fizycznych; wydatki bieżące jednostek budżetowych; wydatki majątkowe; wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa; wpłaty środków własnych Unii Europejskiej. Warto w tym miejscu wskazać przede wszystkim dotacje celowe, którymi są wydatki budżetu państwa przeznaczone m.in. na finansowanie lub dofinansowanie ustawowo określonych zadań, w tym zadań z zakresu mecenatu państwa nad kulturą, realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu terytorialnego. Budżet określa także wydatki bieżące jednostek budżetowych (w tym instytucji kultury), którymi są m.in. wynagrodzenia i uposażenia osób zatrudnionych w państwowych jednostkach budżetowych.

Kultura w budżecie państwa

Budżet państwa składa się z części, których dysponentami są m.in. ministrowie kierujący poszczególnymi resortami w rządzie. Klasyfikację części budżetowych określa rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 grudnia 2009 r. w sprawie klasyfikacji części budżetowych oraz określenia ich dysponentów (Dz. U. Nr 211, poz. 1633 ze zm.). Na tej podstawie dysponentem części budżetu poświęconej kulturze (cześć budżetowa nr 24, Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego) jest minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Jest on odpowiedzialny za przygotowanie projektu założeń budżetowych na dany rok budżetowy, dotyczący publicznego sektora kultury.
Środki przeznaczane z budżetu państwa corocznie na kulturę wydają się niewystarczające. W związku z tym premier Donald Tusk w maju 2011 r. podpisał obywatelski Pakt dla Kultury (przygotowany przez ruch społeczny Obywatele Kultury), w którym postuluje się podniesienie tej kwoty do 1% całego budżetu. Coraz częściej również w wypowiedziach polityków pojawiają się wypowiedzi zapewniające o konieczności podniesienia środków na kulturę.

Budżet jednostek samorządu terytorialnego

Część zadań publicznych została przekazana jednostkom samorządu terytorialnego. Zgodnie z tą zasadą ma miejsce także decentralizacja finansów publicznych.

Jednostki samorządu terytorialnego przyjmują własne, autonomiczne budżety. Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki, a uchwalany jest w formie uchwały budżetowej na rok budżetowy (rok kalendarzowy). Szczegółowe zasady dotyczące budżetu jednostek samorządu terytorialnego określają poszczególne ustawy.

Uchwała budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego w roku budżetowym. Zawiera także plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i funduszy celowych oraz dochodów własnych jednostek budżetowych.

W budżetach poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego określone są wydatki na samorządowe instytucje kultury i projekty kulturalne planowane w danym roku budżetowym w jednostce samorządu terytorialnego. Środki przeznaczane są na działania w dziedzinie kultury realizowane przez różne podmioty, w tym organizacje pozarządowe. W roku 2010 jednostki samorządu terytorialnego zwiększyły wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w stosunku do roku poprzedniego o ponad 10%.

Bibliografia

• Brzeziński B., Matuszewski W., Morawski W., Olesińska A., Balasiński A., Prawo finansów publicznych, Toruń 2008.
• Kosikowski C., Finanse publiczne. Komentarz, Warszawa 2008.
• Kosikowski C., Prawo finansowe w Unii Europejskiej i Polsce, Warszawa 2005.
• Owsiak St., Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Warszawa 2006.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze zm.).
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.).
• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 grudnia 2009 r. w sprawie klasyfikacji części budżetowych oraz określenia ich dysponentów(Dz. U. Nr 211, poz. 1633 ze zm.).
• Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2010 r., Nr 80, poz. 526 ze zm.).
• Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (Dz. U. Nr 31, poz. 206).
• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592, ze zm.).
• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590, ze zm.).
• Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, ze zm.).

Autorka: dr Joanna Hołda

Doktor nauk prawnych, menadżer kultury, nauczyciel akademicki. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie i Wydziału Pedagogiki Psychologii UMCS w Lublinie. Ukończyła Studia Podyplomowe z zakresu prawa autorskiego, prasowego i wydawniczego w Instytucie Prawa Własności Intelektualnej UJ w Krakowie. Pracuje w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w Lublinie. Od 2010 r. w zarządzie lubelskiej Zachęty. Jest autorką i współautorką publikacji m. in. z zakresu prawa własności intelektualnej, praw człowieka, prawa kultury i sztuki.