Dowódcy Powstania Styczniowego

Data publikacji: 15.01.2013
Średni czas czytania 23 minut
drukuj
Matwiej Bezkiszkin – były kapitan rosyjskiej straży granicznej. W wojsku powstańczym uczył musz...

Matwiej Bezkiszkin – były kapitan rosyjskiej straży granicznej. W wojsku powstańczym uczył musztry i sztuki wojennej. Dowódca oddziału powstańczego. Walczył na terenie powiatu opoczyńskiego. 27 kwietnia 1864 roku wpadł w ręce Rosjan. W czasie przesłuchania uderzył w warz oficera śledczego. Skazany na śmierć został powieszony 17 maja 1864 roku w Radomiu.

Jan Birtus – Protestant urodzony w Holosku niedaleko Lwowa. Kapitan armii austriackiej. W grudniu 1863 roku dowodził konnym oddziałem 64. żandarmów narodowych. 4 grudnia 1864 roku stoczył walkę między Jeżewem a Kołniszewem. Raniony dostał się do niewoli, gdzie z rozkazu ppłk. Aleksandra Bremzena (naczelnika wojennego Łodzi) dostał wyrok śmierci. Stracony 20 grudnia 1863 roku w Łodzi

Adam Bitis - urodzony w 1836 w Białozoryszkach w powiecie szawelskim. Chłop litewski, bardzo popularny na Żmudzi. Utworzył oddział złożony z 70 powstańców, którym ciagle niepokoił Rosjan. Po powstaniu styczniowym wyemigrował do Francji, gdzie zmarł w 1884 roku.

Polikarp Bugielski – urodzony w 1830 roku. Inspektor policji z Suwałk. Brał udział w bitwach pod Balinką, Kadyszem, Gruszkami, Kozim-rynkiem, Burzynem, Radziłowem. Po wybuchu powstania zebrał oddział 50 ludzi i  przybył z nimi do oddziału Wincentego Kamieńskiego, po kilku utarczkach w jakich brał udział, przeszedł pod dowództwo Suzina, po bitwie pod Stawiszkami przyłączył się do oddziału Brandta. Ranny w potyczce pod Wizną. Brał udział w ataku na komorę celną – Wincenta 19 września 1863 roku. W listopadzie 1863 roku musiał uciekać do Prus Wschodnich. Po upadku powstania nie złożył broni. W kwietniu 1864 r. wchodzi do Królestwa Polskiego z oddziałem 40 strzelców. W potyczce pod Gontarzami i Kuziami w Augustowskim jego oddział doznał silnych strat. Schwytany pod wsią Grabowo w okręgu Biebrzański został rozstrzelany 14 maja 1864 r. w Sczuczynie.

Kazimierz Błaszczyński  – urodzony w 1831 roku, kapitan artylerii rosyjskiej. Po wybuchu powstania awansowany na naczelnika wojskowego województwa płockiego, gdzie organizował wojsko powstańcze. W marcu 1863 roku sformował w województwie sandomierskim oddział kawalerii, z którym stoczył wiele  bitew. Wsławił się bitwą pod Wodzisławiem, gdzie 6 Maja 1863 roku na czele 250 ułanów przegnał Rosjan z miasta. W potyczce pod wsią Górą między Działoszycami a Pińczowem 18 Czerwca 1863 r. odniósł 16 ran, w tym dwie w klatke piersiową. Zmarł 19 czerwca 1863 roku we wsi Lubczy, pochowany w Nawarzycach.

 Ludwik Caroli – urodzony w 1836 roku w Bergamo. Żołnierz Garibaldiego, w powstaniu styczniowym adiutant płk. F. Nullo. wzięty do niewoli 5 maja 1863 r. w bitwie pod Krzykawką koło Olkusza. 1 lipca 1863 roku został uwięziony w Cytadeli Warszawskiej. Sąd wojenny skazał go na karę śmierci. Wyrok zamieniono na katorgę w kopalni Kadai pod Nerczyńskiem na 12 lat. Prześladowany przez generała Szyłowa zmarł z wycieńczenia 7 czerwca 1865 r.

Edward Chądzyński – dowódca powstańczego oddziału. Po bitwie pod Słominem dostał się do rosyjskiej niewoli, z której uciekł i sformował własny oddział w województwie augustowskim. Zginął 7 lipca 1863 roku w bitwie pod Brzezińcami.

Władysław Cichorski, pseudonim „Zameczek” – urodzony w Kaliszu w 1822 roku, członek organizacji „czerwonych”. Syn radcy stanu i senatora Wincentego Cichorskiego. Zawodowo zajmował się geometrią. Zaskoczony przedwczesnym terminem wybuchu powstania tak skomentował to wydarzenie: …powstanie z bronią białą, to jest z gołymi rękami, bez żadnego planu, funduszów, i bez dostatecznej organizacji w całym kraju, zdawało mi się nierozsądkiem i pewnikiem nie udania się”. W pierwszych dniach powstania operował pomiędzy Surażem a Bielskiem Podlaskim, gromadził wokół siebie coraz większe siły powstańcze. Jego 200 – osobowy oddział szybko wzrósł do około 800 osób. 22 stycznia 1863 roku, czyli już pierwszego dnia powstania zdobył Suraż pod Łopami. 23 stycznia na czele 50 ludzi wkroczył do Ostrowii Mazowieckiej. 30 stycznia wyparł z majątku Rudka pół sotni Kozaków. Awansowany na pułkownika wkroczył do Tykocina i Ciechanowca, gdzie mając pod komenda już około 3000 ludzi, w tym 900 konnych  udał się do Siemiatycz. 6 i 7 lutego, pomiędzy Siemiatyczami a majątkiem Czartajewem doszło do bitwy oddziałów Cichorskiego z wojskiem gen. Maniukina, zakończonej klęską powstańców.  Cichorski wraz z 700 ludźmi wycofał się do Puszczy Białej. Stamtąd robił częste wypady na posterunki rosyjskie. W marcu podporządkował swój oddział Zygmuntowi Padlewskiemu, z którym walczył przeciw Rosjanom na Kurpiach.  Po powstaniu wyemigrował do Francji. Później osiadł w Galicji, zmarł w 1876 roku.

Stefan Cielecki pseudonim „Orlik” – urodzony w 1831 roku. W pierwszych tygodniach powstania styczniowego zorganizował oddział w Mławskiem. Po rozbiciu oddziału w bitwie pod Rydzewem sformował nową partię i oddał ją pod komendę majorowi Leneizo. Wsławił się wielką odwagą w bitwie pod Gołyminem. Cięzko ranny w bitwie pod Osówką 14 października 1863 roku dostał się do niewoli. Więziony w Modlinie został skazany na karę śmierci, którą wykonano 14 listopada 1863 roku w Przasnyszu.

Kajetan Cieszkowski pseudonim „Ćwiek”  – urodzony w 1826 w Seroczynie. Działał głównie na Lubelszczeźnie i Podlasiu. Stworzył oddział powstańczy popularnie nazywany „ćwiekami”. We wrześniu 1863 roku Cieszkowski dołączył do oddziału Marcina „Lelewela” Borelowskiego. Uczestniczył w bitwie pod Panasówka. Po upadku powstania wyemigrował do Francji. Zmarł w 1877 roku. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Teodor Cieszkowski – radykalny działacz niepodległościowy urodzony w 1833 roku w Ochnówce w powiecie włodzimierskim na Wołyniu. Studiował medycynę na uniwersytecie kijowskim, z którego został relegowany za działalność konspiracyjną. W 1861 roku wstąpił do polskiej szkoły wojskowej w Cuneo we Włoszech,  która dowodził Ludwik Mierosławski. Po wybuchu powstania styczniowego wstapił do oddziału Apolinarego Kurowskiego w Ojcowie. Miał opinię brawurowego dowódcy o przeciętnych zdolnościach wojskowych. 7 lutego 1863 wraz z innymi oddziałami brał udział w bitwie o Sosnowiec. Za męstwo został awansowany na podpułkownika. Ranny dochodził do sił w majątku potockich w Krzeszowicach. 26 lutego stoczył walkę pod Pankami1 marca rozbił oddział Rosjan pod Mrzygłodem. Pod Pieskową Skałą przyłączył się do oddziału gen. Mariana Langiewicza, który wyznaczył mu zadanie sformowania partii w okolicach Piotrkowa. 14 marca wszedł do Radomska, gdzie rozbroił 8 piechurów, skonfiskował 6000 tys. rubli i kilka koni. 27 marca 1863 roku przebywając we dworze Ludwika Niemojowskiego w Radoszewicach z oddziałem około 500 ludzi, został zaatakowany przez rosyjską grupę pościgową, złożoną z dwóch rot piechoty i sotni kozaków. Powstańcom udało się uciec, jednak 10 kwietnia pod Broszęcinem doszło do walki, w czasie której Cieszkowski został postrzelony w pierś. Wyniesiony z pola walki został dobity w dworze w Leśniakach Chabielskich przez oficera rosyjskiego z garnizonu wieluńskiego kpt. Rafałowicza.

Dionizy Czachowski - urodzony 6 kwietnia 1810Niedabylu pułkownik, naczelnik wojenny województwa sandomierskiegopowstaniu styczniowym. Brał udział w manifestacjach patriotycznych w Warszawie przed wybuchem powstania styczniowego. Przewidując wybuch powstania zakupił w 1862 roku znaczna ilość koni od władz rosyjskich. Po wybuchu powstania oddał się pod rozkazy Prędowskiego, który organizował oddział w okolicach Świętego Krzyża. Gen. Marian Langiewicz  mianował go na szefa sztabu i dowódcę trzeciego batalionu. W bitwie pod Małogoszczem 24 lutego 1863 roku batalion Czachowskiego wsławił się doskonała osłoną odwrotu ge. Langiewicza. Czachowski walczył również pod Pieskową Skałą, Chrobrzem i Grochowiskami.

Powstańczy Rząd Narodowy mianował go naczelnikiem wojennym województwa sandomierskiego. W sandomierskim stoczył zwycieskie bitwy pod Stefankowem, pod Borią, Jeziorkiem i Klewcowem. Pobity pod pod Ratajami (11 VI) rozpuścił oddział i przeszedł do Krakowa, gdzie zamieszkał w kolegium Pijarów. Na pole walki powrócił w październiku, lecz jego oddział złozony z około 650 ludzi został rozbity w podwójnej bitwie pod Rybnicą i Jurkowicami 20 – 21 października, sam Czachowski poległ 6 listopada pod Wierzchowiskami.

Leon Czechowski – urodzony 7 kwietnia 1797 r. w Myślatyczachzaborze austriackim. Porucznik w pułku Grenadierów Gwardii Królestwa Polskiego. Instruktor 24 korpusu litewskiego w Grodnie. Brał udział w powstaniu listopadowym. Za udział w bitwie pod Olszynka Grochowską został odznaczony Orderem Virtuti Militari

Na polecenie gen. Józefa Wysockiego organizował w 1863 r. wyprawę galicyjską do Królestwa Polskiego. W lasach pod Cieszanowem zebrał około 600 osobowy oddział ochotników. W niedzielę 15 marca Czechowski ze swoim oddziałem przekroczył granice zaborów. Jego oddział szedł od Tarnogrodzia przez Króle, Księżpol, Biszczę, NaklikPotok Górny. Pierwsza bitwa oddziału Czechowskiego odbyła się pod Potokiem 20 marca około godziny ósmej rano.  Czechowski stracił dwóch powstańców, pięciu zostało rannych.

Kolejna bitwa miała miejsce w pobliżu wsi Suszka. Rannych zostało trzech powstańców. Bitwa w okolicach Lasu Ciosmańskiego przyniosła większe straty. Poległo ponad 20 powstańców a wielu innych zmarło w skutek odniesionych ran. Czechowski zarządził odwrót w kierunku granicy austriackiej i rozbrojenie. Czechowski ukrywał się lecz został aresztowany w okolicach Jarosławia został osadzony w więzieniu w Przemyślu. Więzienie opuścił w 1866 r. Po wyjściu na wolność zamieszkał w Jarosławiu gdzie zmarł 6 czerwca 1888 roku.

Henryk Dmochowski ( Henry D. Saunders, Henry D. Sanders) – urodzony 26 października 1810 roku. Artysta rzeźbiarz. Absolwent przyrodoznawstwa na Uniwersytecie wileńskim. Uczestnik powstania listopadowego. Po ogłoszeniu w 1861 roku amnestii po śmierci cara Mikołaja I, wrócił w 1861 roku do Wilna. Po wybuchu powstania styczniowego został naczelnikiem powiatu dziśnieńskiego i uformował partię powstańczą. Zginął 26 maja 1863 roku roku, niedaleko wsi Porzecze w rejonie borysowskim na Białorusi.

Makary Drohomirecki – urodzony w 1840 roku, ukraiński kniaź. Absolwent uniwersytetu w Kijowie i Instytutu Agronomicznego w Marymoncie. Uczestniczył czynnie w życiu politycznym Warszawy. W 1860 roku przeniósł się do Paryża, gdzie uczęszczał na wykłady gen.Ludwika Mierosławskiego o tematyce wojskowej. We Francji sformował 25. osobowy odział powstańczy, złożony ze studentów. W końcu stycznia 1863 r. oddział Drohomireckiego przekroczył granicę Królestwa Polskiego niedaleko Wielunia. W okolicach lasów lipieńskich koło Złoczewa 16 lutego 1863 roku oddział został zaatakowany przez 3 roty piechoty i 40 kozaków z sieradzkiego garnizonu. Okazało się, że miejsce postoju oddziału zdradził Rosjanom chłop Aleksander Rumowicz, którego wkrótce powiesił powstańczy oddział żandarmerii narodowej. Makary Drohomirecki poległ w walce wraz z ośmioma powstańcami.

Juliusz Wilhelm Dzianott - urodzony 6 kwietnia 1842Warszawie. Potomek włoskiej rodziny kupieckiej Gianotti de Castellani. Dowodząc 30-osobowym oddziałem jazdy zajął skład soli w Szczekocinach. Póxniej przyłączył się do oddziału Bogdana Bończy, z ktorym uczestniczył w bitwie pod Górami 18 czerwca 1863. Bończa w tej bitwie zginął. Nastepnie przyłączył się do oddziałów OxińskiegoLitticha. Dowodził jazdą w przegranej bitwie pod Przedborzem 27 czerwca 1863roku. Po klęsce Oxińskiego pod Skotnikami 29 czerwca 1863 roku zbiegł za granicę. W 1865 roku powrócił do Królestwa Polskiego i dobrowolnie oddał się w ręce władz rosyjskich. Otrzymał wyrok 10 lat ciężkich robót na Syberii, złagodzony następnie przez gubernatora Berga na osiedlenie na Syberii. Jego dalsze losy są nieznane.

Bogusław Ejtminowicz - urodzony w 1830 roku. Litwin, kapitan garnizonu rosyjskiego w Białymstoku. Należał do tajnej grupy Polaków oficerów w armii carskiej. Major armii powstańczej. Po bitwie pod Siemiatyczami nie przyjął awansu i zdezerterował do oddziału powstańczego organizowanego przez jego brata, Juliana. Brał udział w wielu bitwach W listopadzie 1863 roku podporządkował się Karolowi Krysińskiemu. Po przegranej bitwie pod Ossową 31 grudnia 1863 roku, Ejtminowiczowi odszedł w kierunku na Radzynia Podlaskiego. Zaskoczony pod Uścimowem nagłym atakiem rosyjskich dragonów, osobiście osłaniał odwrót swojej piechoty. Według jednej wersji zginął, wedle innej popełnił samobójstwo.

Émile Faucheux – urodzony 1839 roku. Syn fabrykanta wełny z Algieru, żołnierz armii francuskiej. Kapitan w powstaniu styczniowym. W marcu 1863 rokuprzybył do Poznania. Brał udział w formowaniu oddziałów powstańczych w zaborze pruskim. Jako dowódca jednej z partii powstańczych w kwietniu wkroczył do Królestwa Polskiego. Wziął udział w walkach w Mazowieckiem i Kaliskiem. 29 kwietnia 1863 roku został ciężko ranny w bitwie pod Pyzdrami. Zmarł po 1864 roku.

Leon Frankowski - urodzony 25 marca 1843 w Liwkach Szlacheckich na Podlasiu. Ziemianin. Od 1857 uczęszczał do Instytutu Szlacheckiego w Warszawie. W 1860 przeniósł się do gimnazjum realnego. Pod wpływem braci JanaStanisława przyłączył się do organizacji spiskowych. Brał udział w manifestacji patriotycznej na pogrzebie wdowy po generale Sowińskim. Był zwolennikiem generała Ludwika Mierosławskiego. Z ramienia Komitetu Centralnego Narodowego jesienią 1862 roku został komisarzem lubelskim.

Na początku stycznia 1863 roku zorganizował oddział złożony ze studentów Instytutu PolitechnicznegoPuławach. Oddział stoczył zwycięską potyczkę pod Kurowem, zdobywając furgon pocztowy z dużą ilością pieniędzy. 8 lutego w czasie ucieczki przed oddziałem rosyjskim powstańcy zostali rozbici w potyczce pod Słupczą koło Sandomierza. Ranny Frankowski schronił się w Sandomierzu, gdzie został ujęty i postawiony przed sądem wojskowym. Nie zgodził się na współpracę z Rosjanami. Mimo starań rodziny otrzymał wyrok śmierci i został powieszony.

Karol Frycze  (Fritsch, Fritsche) - urodzony 1830 roku w w Warszawie, podpułkownikpowstaniu styczniowym. Po ukończeniu szkoły średniej, wyjechał do Francji, gdzie zdobył tytuł inżyniera. Pracował przy budowie Kolei Warszawsko-Petersburskiej. Działał w konspiracji niepodległościowej. Brał udział w przygotowaniach powstańczych. Walczył w oddziale Władysława Cichorskiego-„Zameczka” i Zygmunta Padlewskiego. Dowodził oddziałem rezerwowym w bitwie pod Myszyńcem. Później przeszedł do oddziału Ignacego Mystkowskiego. Brał udział w bitwach pod Stokiem, KietlankąŁączką. W ostatniej bitwie na czele odrębnego oddziału kosynierów opierał się przeważającej sile wroga. Ciężko ranny w brzuch, zmarł 24 maja 1863 roku w Porębie.

Paweł Ganier d`Aubin - francuski oficer 23. Pułku Piechoty. Do Królestwa Polskiego przybył wraz z grupą ochotników francuskich. Jako dowódca oddziału kosynierów służył przy  boku Edmunda Taczanowskiego. Odznaczył się w obu bitwach pod Pyzdrami, walczył w bitwie pod Rudą Wieczyńską. Zginął w bitwie pod Wolą Cyrusową 4 listopada 1863 roku.

Mikołaj Galoff – urodzony 1824 rok, ziemianin. Pułkownik armii rosyjskiej. Członek rewolucyjnych organizacji spiskowych w guberni witebskiej w latach 1861-1865. Dowodził powstańczym oddziałem jazdy, brał udział w bitwie nad Berezyną. Po powstaniu udał się na emigrację. Pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Józef Grekowicz pseudonim „Gronostajski” – urodzony 13 lipca 1834 w Michalewie koło Mińska. Absolwent Akademii Wojskowej w Petersburgu. Brał udział w spisku w wojsku carskim, przygotowywał powstanie styczniowe. 18 stycznia 1863 roku Rząd Narodowy nadał mu stopień pułkownika. W nocy z 23 na 24 stycznia na czele oddziału uderzył zaatakował załogę rosyjską w Radomsku. Później połączył się z Apolinarym Kurowskim. 17 lutego brał udział w bitwie pod Miechowem. Ranny uszedł do Krakowa. Będąc naczelnikiem sił zbrojnych województwa krakowskiego organizował nowe formacje. 5 kwietnia 1863 roku wkroczył do Królestwa Polskiego z oddziałem liczącym 230 piechoty i 32 jazdy. 4 maja 1863 roku wziął udział w bitwie pod Igołomią, następnie 24 sierpnia i stoczył bitwę pod Fajsławicamiw w województwie lubelskiem. W Galicji organizował siły zbrojne obwodu sanockiego i samborskiego.

Po upadku powstania wyemigrował do Paryża, gdzie skończył studia inżynierskie. Nastepnie udał się do  Turcji, gdzie pracował przy budowie kolei. W Turcji chciał wywołać powstanie górali kaukaskich na tyłach wojsk rosyjskich. Brał udział w próbach polsko-węgierskiej dywersji na Bałkanach.

W latach 1881-1882 budował kolej we francuskiej kolonii San Domingo, później pracował w kolejnictwie na Martynice, budował linię kolejową w Bułgarii. Od 1886 pełnił funkcję inżyniera kolejowego w Buczaczu. Zmarł 26 lipca 1912 roku. Został pochowany we Lwowie.

Faustyn Gryliński – urodzony w 1830 roku w Galicji. Był słuchaczem Polskiej Szkoły Wojskowej w Cueno we Włoszech, walczył pod rozkazami Giuseppe Garibaldiego. W powstaniu styczniowym walczył w stopniu majora. Na terenie województwa sandomierskiego sformował 400. osobowy oddział powstańczy. Skonfliktowany z Dionizym Czachowskim, nie chciał przejść pod jego rozkazy. Dopiero za trzecim razem Gryliński zgodził się przybyć na wyznaczony przez Czachowskiego punkt zborny do lasów iłżeckich. Jego oddział liczył 240 strzelców, 150 kosynierów i 60 konnych. Po bitwie pod Grabowcem 16 kwietnia 1863 r., odłączył się od Czachowskiego. 18 kwietnia 1863 roku słabo ubezpieczony obóz Grylińskiego pod Brodami został całkowicie rozbity przez rosyjski oddział mjra Klewcowa. 20 października 1863 r. brał udział w bitwie pod Oksą pod dowództwem Zygmunta Chmieleńskiego, gdzie został ranny i awansował na stopień pułkownika. Po upadku powstania wyemigrował do Francji. Zmarł w Egipcie w 1866 roku.

Michał Heydenreich pseudonim „Kruk” – urodził się 19 września 1831Warszawie. Był był synem spolonizowanego NiemcaFrancuzki. Absolwent Akademii Sztabu Generalnego w Sankt Petersburgu. Członek Koła Oficerskiego założonego przez Zygmunta SierakowskiegoSankt Petersburgu. Po wybuchu powstania został mianowany naczelnikiem wojennym województw podlaskiegolubelskiego. W bitwie pod Kaniwolą 24 lipca 1863 roku jego oddział poniósl duże straty. Zdołał jednak zebrać oddział i w bitwie pod Chruśliną 4 sierpnia 1863 roku odniósł zwycięstwo. 8 sierpniabitwie pod Żyrzynem pokonał rosyjski konwój poczty pieniężnej złożony z 550 żołnierzy i 2 dział. Zdobył przesyłkę pieniężną w wysokości 200 000 rubli. Po tym wydarzeniu Rząd Narodowy rozkazem dziennym nr 11 z 22 sierpnia 1863 mianował Heidenreicha na stopień generała. 24 sierpnia przegrał bitwę pod Fajsławicami. Stamtąd wycofał się do Galicji. W kolejnej bitwie 25 grudnia pod Kockiem poniósł kolejną klęskę. Wobec upadku powstania wyjechał do Francji, a potem do Wielkiej Brytanii. Brał udział w wojnie francusko-pruskiej 1870-1871. W 1872 wstapił do paryskiej loży wolnomularskiej. Później przeniósł się do Lwowa, gdzie prowadził warsztat rzemieślniczy. Zmarł 9 kwietnia 1886 roku. Spoczywa na Cmentarzu Łyczakowskim.