Link do transmisji koncertu

Niezwykłe połączenie harfy i gitary. W wykonaniu ACh Duo zabrzmią utwory będące zarówno transkrypcjami dzieł pisanych na inny skład instrumentalny, jak i te stworzone na to niecodzienne, muzyczne zestawienie.

W repertuarze Bela Bartók, Aleksander Tansman, Dušan Bogdanović , Eric Sessler i Mikołaj Piotr Górecki, którego kompozycja Wariacje podwójne na gitarę i harfę zabrzmi w Polsce prapremierowo. To nowa wersja nigdy niewykonywanego wcześniej utworu przeznaczonego na mandolinę i gitarę o tym samym tytule. Na widowni zasiądzie kompozytor Mikołaj Górecki, który na co dzień mieszka w USA.  

ARTYŚCI
Aleksander Pankowski vel Jankowski – gitara
Julia Łopuszyńska – harfa 

Jutrznia (Utrenja) to kolejne po Pasji według św. Łukasza dzieło religijne Krzysztofa Pendereckiego odnoszące się do tematyki śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. „Teatr śmierci i zmartwychwstania” – tak Mieczysław Tomaszewski zatytułował poświęcony Jutrzni rozdział w książce o Krzysztofie Pendereckim. Monumentalne dzieło religijne, na które składa się powstała na przełomie roku 1969/70 Jutrznia I - Złożenie Chrystusa do grobu oraz napisana w 1971 roku Jutrznia II - Zmartwychwstanie, wyrosła z fascynacji kompozytora teatralnością związaną z obrzędami Wielkiej Nocy w tradycji muzyki prawosławnej. Jak przyznawał „Jutrznia to nie jest wyłącznie skupiona modlitwa, lecz zarazem ekstaza”.

ARTYŚCI
Bożena Bujnicka – sopran
Agnieszka Rehlis – mezzosopran
Rafał Bartmiński – tenor
Tomasz Konieczny – baryton
Volodymyr Tyshkov – basso profondo

Chór Filharmonii Narodowej
Bartosz Michałowski – dyrektor chóru

Poznański Chór Chłopięcy
Jacek Sykulski – dyrektor chóru Sinfonia Varsovia

Zsolt Nagy – dyrygent

ACh Duo: Dialog na 53 struny

Harfa i gitara – to połączenie może wydać się nietypowe, ale gdy przyjrzeć się bliżej, można zauważyć, że oba instrumenty więcej łączy niż dzieli. Zarówno harfa, jak i gitara to instrumenty strunowe szarpane i chociaż z racji odmiennej budowy z każdego z nich dźwięk wydobywa się w odmienny sposób, wspólne brzmienie okazuje się bardzo stopliwe, doskonale uzupełniające się zarówno w wolnych, jak i szybkich przebiegach muzycznych.

Rozpoczynająca koncert Suite in modo polonico na gitarę i harfę Aleksandra Tansmana powstała pierwotnie w 1962 roku, w wersji na gitarę solo, i została zadedykowana zaprzyjaźnionemu wielkiemu gitarzyście hiszpańskiemu Andrésowi Segovii, z którym kompozytor już wcześniej współpracował. Segovia wykonywał Suitę wielokrotnie, zawsze z wielkim sukcesem. Poprosił Tansmana, aby sporządził wersję na gitarę i harfę, z myślą o hiszpańskim harfiście Nicanorze Zabalecie. Tansman chętnie tę prośbę spełnił. W utworze, oprócz melodii typowo polskich (np. Kujawiak oparty jest na motywach pieśni ludowej Umarł Maciek umarł), znajdziemy też XVI-wieczną francusko-włoską galiardę czy kołysankę wschodnią. Otrzymujemy zatem pełny pejzaż dawnej, wielokulturowej Polski.

Nową wersją wcześniejszego utworu są także Wariacje podwójne na harfę i gitarę Mikołaja Góreckiego. Oto komentarz kompozytora: „Jest to utwór dwuczęściowy. Podwójność odnosi się nie tylko do składu oraz ilości części, ale również do struktury owych części. Każda z nich składa się z dwóch ogniw przedzielonych kupletem, gdzie drugie ogniwo jest wariacją pierwszego, a druga część jest wariacjami dwóch ogniw i kupletu części pierwszej. Owa podwójność odnosi się również do mikroformy każdego z ogniw, gdzie użycie inwersji i innych technik potęguje dwoistość strukturalną. Utwór jest wersją Wariacji podwójnych na mandolinę i gitarę napisanych w 2011 roku. Nowa wersja dedykowana jest Ach Duo. W opracowaniu wersji harfy cennych uwag udzieliła pani Julia Łopuszyńska”.

„Jovano, Jovanke!” – tak woła swoją ukochaną zakochany chłopiec w starej macedońskiej piosence. Szczęściu dwojga młodych ludzi przeciwstawiła się surowa matka macedońskiej Joanny. Ta piosenka istnieje w wielu wersjach, także w instrumentalnej transkrypcji na gitarę i harfę, której dokonał amerykański gitarzysta i kompozytor pochodzenia serbskiego Dušan Bogdanović. Artysta ma na swym koncie ogromną liczbę kompozycji nie tylko na gitarę klasyczną, ale też na różne składy instrumentalne. Jest autorem prac teoretycznych, a w wielu utworach dokonuje udanej syntezy różnych stylów muzycznych, łącząc idiom klasyczny, jazzowy z elementami muzyki etnicznej.

Eric Sessler to amerykański kompozytor pochodzenia węgierskiego. Studiował kompozycję i grę na gitarze klasycznej. Jest profesorem Curtis Institute of Music w Filadelfi i i Juilliard School of Music w Nowym Jorku. Powstała w 1989 roku Sonata na gitarę i harfę ma klasyczny układ części. Są to: 1. Allegro moderato, 2. Andante, 3. Allegro.

Béla Bartók, wielki kompozytor węgierski, przez niemal całe życie zbierał i dokumentował folklor, wędrując po okolicach zamieszkałych przez ludność węgierską, rumuńską, słowacką, ukraińską, ludność, która na mocy wyroków historii znajdowała się co jakiś czas w granicach innych państw, ale zachowała, głównie w pieśni, swą tożsamość narodową. Dla Bartóka autentyczna twórczość ludowa warta była nie tylko utrwalenia dla historii; stanowiła także cenne źródło inspiracji. Najsławniejszym dziełem inspirowanym folklorem są Rumuńskie tańce ludowe skomponowane w 1915 roku na fortepian i zinstrumentowane na małą orkiestrę dwa lata później. Bartók komponował te tańce w trudnym dla Węgrów i Rumunów okresie wzajemnej wrogości związanej z wybuchem I wojny światowej. Mimo to do zaprzyjaźnionego rumuńskiego nauczyciela i muzyka Iona Busitii, który pomógł mu w zbieraniu folkloru rumuńskiego, pisał z nadzieją: „Obyśmy tylko pozostali z Rumunią w przyjaźni”. Sześć tańców rumuńskich pochodzi z Transylwanii, pierwotnie grane były na skrzypcach lub flecie pasterskim. Wśród wielu transkrypcji utworu wersja na gitarę i harfę z pewnością należy do najbardziej oryginalnych.

Małgorzata Gąsiorowksa

Krzysztof Penderecki: Jutrznia

Jutrznia (Utrenja) to kolejne po Pasji według św. Łukasza dzieło religijne Krzysztofa Pendereckiego odnoszące się do tematyki śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Jutrznia I. Złożenie Chrystusa do grobu powstała na przełomie roku 1969/70, a Jutrznia II. Zmartwychwstanie ukończona została w kwietniu 1971. Po wysłuchaniu obu części w Münster 28 maja 1971 roku Ludwik Erhardt napisał: „Jutrznia jest dziełem wielkim, najlepszym ze wszystkich, jakie Krzysztof Penderecki dotychczas skomponował”.

Krzysztof Penderecki (1933–2020) już podczas pracy nad Pasją według św. Łukasza ( 1965–1966) myślał o stworzeniu paschalnego tryptyku, w którym muzyczny opis Męki Pańskiej zostałby dopełniony obrazami Złożenia do grobu i Zmartwychwstania. Ale o ile Pasja była nawiązaniem do muzycznej tradycji Zachodu, o tyle w Jutrzni (Utrenji) kompozytor postanowił sięgnąć do obrzędów prawosławnych, nadając muzyce wschodni koloryt. Do pracy nad tym utworem zabrał się jednak dopiero w 1969 roku, w ciągu kolejnych miesięcy tworząc obie części dzieła. Jutrznia I. Złożenie Chrystusa do grobu skomponowana została na przełomie roku 1969/70 i wykonana w kwietniu 1970 w katedrze w Altenbergu niedaleko Kolonii; Jutrznia II. Zmartwychwstanie, ukończona w kwietniu 1971 roku, zabrzmiała pod koniec maja w katedrze w Münster – tej samej, która w marcu 1966 roku była świadkiem premiery Pasji. W Münster wykonano obie części Jutrzni – i tak zwykle się odtąd robi. Obecny na koncercie Ludwik Erhardt pisał: „Miałem opisać swoje wrażenia? Dają się one ująć w jednym zdaniu: Jutrznia jest dziełem wielkim, najlepszym ze wszystkich, jakie Krzysztof Penderecki dotychczas skomponował”. Także inni krytycy uznali wybitność dzieła, stawiając je nawet ponad wcześniejszą Pasją. Sięgnięcie przez Pendereckiego po religijny temat uznano wówczas za zdradę ideałów awangardy, teraz doceniono rozmach kompozytorskiego zamierzenia, podkreślając barwność i nowoczesność języka umiejętnie łączącego sonorystyczne doświadczenia twórcy z wpływami muzyki cerkiewnej.

Mieczysław Tomaszewski, opisując w swej książce o Pendereckim Jutrznię, zatytułował poświęcony temu dziełu rozdział: „Teatr śmierci i zmartwychwstania”. Nawiązał tym samym nie tylko do charakteru obu części dzieła, ale i do słów kompozytora, który przyznawał, że w tradycji muzyki prawosławnej fascynowała go także jej teatralność związana z obrzędami Wielkiej Nocy. „Jutrznia – przyznawał – to nie jest wyłącznie skupiona modlitwa, lecz zarazem ekstaza. My jednak tak ekstatycznie nie przeżywamy Zmartwychwstania. Procesja ekstatyczna, turba, orgia dzwonów…”. Pendereckiego pociągała ta inność, choć tak naprawdę nie była mu ona obca. Jego ojciec był wyznania greckokatolickiego i zabierał niekiedy syna do cerkwi. Tkwiące w pamięci kompozytora muzyczne wrażenia odżyły i spotęgowały się w latach 60. Dzięki wizytom w Związku Radzieckim, Bułgarii i Serbii. Chodził tam do cerkwi i chłonął miejscowe obrzędy oraz towarzyszącą im muzykę. Doświadczenia te zawarł w Jutrzni.

Obie części dyptyku wymagają olbrzymiej obsady wykonawczej. Złożenie do grobu przeznaczone jest na pięciu solistów – do zwyczajowego kwartetu śpiewaków kompozytor dołączył tu basso profondo, czyli niski głos basowy, oraz dwa chóry mieszane i orkiestrę. W Zmartwychwstaniu poszerzył ten skład jeszcze o chór chłopięcy, dodał też kilka instrumentów do grupy perkusji, a chórzystów wyposażył w kościelne kołatki i dzwonki.

Jutrznia I składa się z pięciu części tworzących narracyjną całość. Kompozytor ułożył je z wybranych przez siebie tekstów prawosławnej liturgii Wielkiego Piątku (nieszpory) i Wielkiej Soboty (jutrznia). Zebrani opłakują wtedy śmierć Chrystusa. Stąd niedowierzanie, lament i ból, ale i wiara w zwycięstwo nad śmiercią. W muzyce dominuje nastrój oczekiwania i skupionej modlitwy, przeplatany żarliwymi hymnami na cześć Boga. Pojawia się głos Chrystusa pocieszającego płaczącą Matkę obietnicą zmartwychwstania („Nie opłakuj mnie, Matko, albowiem powrócę”). Finał to lamentacja zgromadzonego w świątyni tłumu, pełne ekspresji opłakiwanie ciała Chrystusa owijanego w żałobny całun. Dominują ciemne barwy i sonorystyczne brzmienia gęsto nakładających się na siebie dźwięków chóru i orkiestry.

Jutrznia II. Zmartwychwstanie przynosi w inny świat – jasności i triumfu nad ciemnością. Całość ułożona z ośmiu bezpośrednio po sobie następujących części opiera się na tekstach liturgicznych Wielkiej Soboty i Niedzieli Wielkanocnej, uzupełnionych o kilka zdań z Ewangelii św. Mateusza. W muzycznej interpretacji Pendereckiego na pierwszy plan wysuwa się reakcja tłumu na wieści o Zmartwychwstaniu. Jak pisze Tomaszewski: „Można by rzec, iż chodzi o dźwiękowy reportaż z jakiegoś podobnego momentu, zapraszający słuchacza do współuczestnictwa, do wejścia w tłum i dzielenia z nim uczuć, których spontaniczność i żywiołowość potrafi sięgnąć szczytu”4. Jest tu wspominana przez Pendereckiego ekstatyczna turba (tłum) i żywiołowa orgia brzmieniowa całego aparatu wykonawczego. Finałowa kulminacja pozostawia słuchacza wręcz oszołomionego rozpętanym przez kompozytora żywiołem pełnych uniesienia i ekstatycznej radości dźwięków.

Beata Bolesławska-Lewandowska

Więcej informacji oraz bilety: www.eufonie.pl

Organizatorami festiwalu są Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowe Centrum Kultury. 

Mecenasem festiwalu jest ORLEN S.A.

Partnerami wydarzenia są: Filharmonia Narodowa, Polskie Radio Dwójka, Culture.pl - Instytut Adama Mickiewicza

Patronami medialnymi są: TVP, TVP Kultura, Polskie Radio, PAP, Presto, Polmic.pl.

Partnerami redakcyjnymi festiwalu są Polska Press Grupa, i.pl.  

Dyrektor festiwalu: dr hab. Rafał Wiśniewski, prof. ucz.

Rada Programowa festiwalu: dr Mieczysław Kominek – przewodniczący Rady, Ewa Bogusz-Moore, dr hab. Beata Bolesławska-Lewandowska, prof. IS PAN, Oľga Smetanová, Marek Horodniczy, Aleksandra Jagiełło-Skupińska.