Poznaj program

Pełen program współKongresu Kultury opublikujemy  11 października br. po zakończeniu głosowania nad zaproponowanymi przez Was tematami debat panelowych. To właśnie Wy - uczestniczki i uczestnicy wydarzenia zdecydujecie o tym, które kwestie jako najważniejsze   staną się przedmiotem wspólnej rozmowy.

Poniżej znajdziecie obszary tematyczne, które zostaną ujęte w debatach plenarnych opracowanych przez Zespół Programowy współKongresu Kultury. Obszary te mogą stanowić punkt odniesienia dla Waszych propozycji debat panelowych.

Siła wyobraźni. Jak odpowiedzieć na wyzwania współczesnego świata
Tematem rozmowy będzie wyobraźnia wobec współczesności i przyszłości. W nowym czasie potrzebujemy nie tylko namysłu nad znaczeniem i perspektywami rozwoju kultury, ale przede wszystkim całościowej, otwartej i śmiałej wizji przyszłości Polski. Wizji obejmującej wielość i różnorodność doświadczeń i praktyk naszego podzielonego społeczeństwa. Wizji opartej na prawach człowieka i szacunku dla środowiska. W czasach wielu niepokojów i zagrożeń, to właśnie kultura jest stawką przyszłości. To ona tworząc idee, godząc języki, wzmacniając wartości, poprzez swoją kreatywną siłę pomoże nam przyszłość rozpoznać i budować.

Polityka kulturalna jakiej potrzebujemy
Rozmowa poprzedzona diagnozą stanu obecnego przygotowaną przez zespół badawczy współKongresu, oprze się na założeniu – wbrew niektórym stanowiskom po 1989 roku (łącznie z najsłynniejszym, że „kultura obroni się sama”) – że i społeczeństwo, i państwo potrzebują polityki kulturalnej. Potrzebuje jej  przynajmniej w tej mierze, w jakiej potrzebują uwspólnionej (co nie znaczy, że zgodnej) przestrzeni komunikacyjnej. Jak ją budować? Jak zadbać o to, żeby polityka kulturalna nie mogła nikomu służyć jako narzędzie ograniczania wolności twórczej? Jak sprawiedliwie dzielić zasoby, dbać o dobrostan twórców i odbiorców, upowszechniać i udostępniać kulturę?

Kultura (nie)dostępna
Zarówno polityka na szczeblu państwowym, jak i oddolna praktyka wielu instytucji kultury skupia dziś się na zauważaniu i włączaniu osób i grup dotychczas pozbawionych możliwości korzystania z kultury. Dostępność dla osób o odmiennej sprawności reguluje obecnie ustawa, ale problem jest znacznie szerszy i dotyczy także wielu innych grup osób, jak na przykład osoby neuroróżnorodne, migranckie, o niskim statusie ekonomicznym oraz kapitale kulturowym, w kryzysie bezdomności, czy mieszkające z dala od centrów kultury. Osoby uczestniczące w debacie na podstawie własnych doświadczeń określą istniejące bariery w dostępie do kultury i sposoby ich przekraczania, a także potrzeby i możliwe rozwiązania zwiększające dostępność na poziomie instytucjonalnym, lokalnym i państwowym.

Decentralizacja: o nowym podziale kompetencji w zarządzaniu kulturą
Pierwszy raz od 25 lat tak silnie artykułowana jest wśród ludzi kultury potrzeba zdefiniowania na nowo kompetencji, zadań i uprawnień poszczególnych szczebli władzy w obszarze kultury. W ciągu ostatnich lat przetoczyło się przez polską kulturę wiele procesów budowania na nowo dialogu środowiskowego, uspołecznienia polityk kulturalnych, sieciowania, powstały nowe podmioty odpowiedzialne za kulturę, dyskutuje się modele ich funkcjonowania. Nie brakuje też sytuacji kryzysowych, przykładów nadużyć, napięć i podejmowania uznaniowych decyzji służących doraźnym celom politycznym. Podczas debaty omówiony zostanie stan obecny i możliwe perspektywy zmian ustroju kultury. Rozmówcy i rozmówczynie zastanowią się co dzisiaj znaczą dobre obyczaje w zarządzaniu kulturą i jak powinien przebiegać dialog w polu kultury. Dialog nie tylko między władzą centralną a samorządową np. w kwestii podejmowania kluczowych dla polskiej kultury decyzji. Jak działać, aby uciekać od klientelizmu, czy korupcji politycznej? Jak wspólnie ustalać listę priorytetowych dla Polski projektów realizowanych lokalnie, w regionach, w kontekście np. funduszy europejskich? Jakie cele powinno realizować lokowanie instytucji Ministra Kultury (w tym współprowadzonych) poza Warszawą? Jak wzmacniać się merytorycznie i ekspercko na różnych poziomach władzy? W ciągu ostatnich lat w regionach, szczególnie miastach wojewódzkich powstają jednostki specjalistyczne, których zdaniem jest obserwowanie pola kultury i mapowanie trendów. Co to oznacza dla polityki MKIDN? Jak mogłaby działać sieć instytucji partnerskich na poziomie regionów? Czy część programów grantowych finansowanych centralnie mogłoby być koordynowanych lokalnie z wykorzystaniem mechanizmu regrantingu? Jak uzdrowić proces wyłaniania dyrektorów i dyrektorek instytucji kultury, aby ograniczyć wpływ doraźnych interesów politycznych?

(Re)forma instytucji kultury – publiczne, społeczne, prywatne
Prawo regulujące pracę instytucji jest przestarzałe i nie odpowiada ani potrzebom samych instytucji ani oczekiwaniom otoczenia. Podmioty kultury – publiczne, społeczne i prywatne potrzebują nowych ram prawnych. Dookreślenia wymagają obowiązki organizatora instytucji w zakresie finansowania ich działalności. Coraz częściej widoczny jest też problem utrzymania równowagi pomiędzy autonomią instytucji, a prerogatywami nadzorczymi organizatora. Dodatkowo obecny system nie zauważa podmiotów kultury działających w sferze społecznej i prywatnej. Czy wprowadzenie koniecznych zmian wymaga odrębnych ustaw np. ustawy o teatrach, czy też wystarczy odpowiednia nowelizacji istniejącego prawa? Jak zauważyć i wspierać idee i praktykę społecznych instytucji kultury prowadzonych przez organizacje pozarządowe oraz instytucji kultury prowadzonych w ramach działalności gospodarczej? Wreszcie, jak zrealizować postulat uspołecznienia instytucji: oddania większych uprawnień dotyczących między innymi kwestii programowych ich zespołom oraz publiczności. Warto też poddać dyskusji temat ilościowych mierników instytucji i odpowiedzieć sobie na pytanie czy są jedynym sposobem ewaluacji podmiotów kultury.

Jak finansować kulturę?
Środku publiczne (państwowe i samorządowe) są podstawą finansowania kultury w Polsce. Co ciekawe ponad 80 proc. z nich znajduje się samorządach, które boleśnie ucierpiały w ostatnich latach na wprowadzonych zmianach podatkowych. Niepubliczne źródła finansowania istnieją, ale tak jak mecenat są wciąż słabo rozwinięte. Palącą kwestią są niskie wynagrodzenia pracowników kultury i nasilający się odpływ wykwalifikowanych kadr. Problemem są także przestarzałe ramy prawne finansowania organizacji pozarządowych, które wielu z nich uniemożliwiają rozwój. Bez wątpienia należy wzmocnić sektor pozainstytucjonalny, niezależny w dostępie do środków.

Czy zatem system finansowania kultury nie powinien zostać przemyślany i być może skonstruowany na nowo, aby odpowiadał bieżącym potrzebom interesariuszy w polu kultury i gwarantował jej stabilność (w trudnych czasach post-pandemicznych, wojennych, kryzysowych i tak szybko rozwijającej się cyfryzacji), a w długofalowej perspektywie opierać się realizacji doraźnych celów politycznych? Podczas rozmowy omawiane będą potencjalne mechanizmy finansowe, w tym podatkowe związane m.in. z VAT, CIT, czy podatkami lokalnymi i innymi opłatami np. turystycznymi. Rozmówcy sięgną do rozwiązań stosowanych w innych sektorach i krajach, np. celowe fundusze na kulturę, bon na kulturę, czy postulowanej przez Koalicję miast dla kultury rządową subwencję kulturalną dla samorządów, wzorem subwencji oświatowej. Rozmowa będzie również dotyczyć koniecznych zmian w założeniach programów grantowych prowadzonych przez narodowe instytucje wspierające kulturę lokalną i kulturę obywatelską oraz prac nad mechanizmami funduszowymi, które łączyłyby środki publiczne z pozyskiwanymi z innych źródeł. W związku z tym, że współkongres przypada na koniec prac legislacyjnych związanych ze wsparciem dla osób twórczych, rozmówcy i rozmówczynie przyjrzą się także temu zagadnieniu.

Jak czytać, oglądać i słuchać w czasach nieuwagi?
Dyskusja o współczesnych odbiorcach i odbiorczyniach kultury, korzystających z mediów cyfrowych i platform społecznościowych. Jaką przestrzeń komunikacji tworzą? Na ile skrolowanie, nieuważność, fragmentaryczność, memiczność definiują współczesny odbiór sztuki – i co z tego wynika? Kto w tym obiegu uczestniczy, a kto jest z niego wykluczony? Jak zachować w tej przestrzeni praktyki wymagające uwagi, takie jak czytanie książek czy oglądanie filmów w całości? Wreszcie - jakimi narzędziami edukacyjnymi czy instytucjonalnymi je wspomagać?

Młoda kultura: nowe media i języki
Dyskusja z młodymi twórcami kultury, którzy poszukują nowych języków i korzystają z nowych mediów, często oddolnie, bez udziału instytucji producenckich. A także tymi, którzy  realizują projekty finansowane samodzielnie albo za pomocą portali umożliwiających zbiórki. Z jednej strony otwiera się w ten sposób na obszar swobody, niezależności i nowości, z drugiej te próby – poza wsparciem publicznym – szybko bywają wchłaniane przez mechanizmy rynkowe, które formatują je na potrzeby streamingu lub innych nadawców.

Edukacja kulturowa: jak zmienić szkołę
Edukacja i animacja kultury w Polsce ma długą tradycję i bogate doświadczenia. Wypracowano liczne rozwiązania stosowane w pracy instytucji kultury, organizacji pozarządowych, osób i inicjatyw nieformalnych. Jednak od lat w debatach animatorów i rozmowach rodziców powraca kwestia braku lub niewielkiego udziału edukacji kulturowej (artystycznej, medialnej, kulturalnej) w systemie edukacji powszechnej. Zmiany wymagają zarówno programy szkolne, jak i zasady współpracy szkół z instytucjami zewnętrznymi. Nierozwiązana pozostaje też kwestia systemowego wsparcia kształcenia kadr kultury – edukatorów, animatorów i pedagogów, a nie artystów, oraz nauczania artystów narzędzi edukacyjnych. Skuteczna odpowiedź na te problemy wymaga współpracy sektorów kulturalnego, edukacji i szkolnictwa wyższego, a na szczeblu samorządowym – kultury, edukacji i komunikacji społecznej.

Mapa drogowa zmian w kulturze
W odniesieniu do postulatów, które wybrzmią podczas trzech dni współKongresu, ministra Hanna Wróblewska oraz dyrektorki i dyrektorzy narodowych instytucji kultury opowiedzą o kluczowych planach dotyczących zmian w prawie i praktyce administrowania polską kulturą w perspektywie najbliższych lat.