Na wystawie pokazane zostaną 3 akwaforty oraz 4 druki cyfrowe z fragmentami prepartutury Kosmogonii Krzysztofa Pendereckiego. Prace pochodzą z kolekcji Heritage Foundations oraz kolekcji własnej kuratora wystawy, Zygmunta Piotrowskiego.

Kompozytor używał przy Kosmogonii specyficznej formy zapisu. Projektując architekturę i przebieg utworu stosował notację graficzną za pomocą kolorowych ideografów.

W 1970 r. Krzysztof Penderecki otrzymał prestiżowe zamówienie na skomponowanie utworu z okazji 25 rocznicy powstania Organizacji Narodów Zjednoczonych. Stworzona wówczas Kosmogonia to opowieść o powstaniu i historii świata. Literacką kanwą utworu stały się pisma Mikołaja Kopernika, teksty jońskiej szkoły filozofii, traktat Mikołaja z Kuzy, Księga Rodzaju, utwory Lukrecjusza, Owidiusza, Leonarda da Vinci i Giordana Bruna. Tekst składa się z osiemnastu cytatów, jak prowokacyjnie wyznał kompozytor „zatartych” i niemal pozbawionych warstwy semantycznej. Dwudziestominutowe oratorium wykonywane przez trzech solistów, chór i orkiestrę jest jednym z najwybitniejszych utworów Pendereckiego.

Fragmenty zapisu Kosmogonii przeniesione zostały na matrycę przez artystę grafika Zygmunta Piotrowskiego w 1985 r. i odbite na ASP w Warszawie przez Jana Lewego. Oryginalne matryce nie zachowały się, podobnie jak cały nakład odbitek. Istnieją jedynie 3 odbitki autorskie w kolekcji własnej Zygmunta Piotrowskiego. Dwie z nich stanowią zapis graficzny znaków kodu wyseparowanego z klasycznego porządku pięciolinii, trzecia zaś jest jedynie pięciolinią, czyli nieograniczoną potencją. Prezentujemy także serię grafik cyfrowych – będących sekwencją wielobarwnych znaków ideograficznych.

Krzysztof Penderecki nie uprawiał muzyki graficznej – pisze Bolesław Błaszczyk w tekście towarzyszącym wystawie - Zbliża go jednak do niej notacja, którą stosował w pracy koncepcyjnej i w publikowanych drukiem partyturach. Wielokrotnie na wczesnym etapie projektowania używał pomysłowych grafów i opracowanych przez siebie symboli. Ściśle przemyślane znaki graficzne umieszczał potem w partyturach i głosach przeznaczonych dla dyrygentów i wykonawców, zwłaszcza przy oznaczaniu nietradycyjnych sposobów wydobycia dźwięku (…).

Partytura „Kosmogonii” zaczyna się od swoistej legendy, w której kompozytor objaśnia dziewiętnaście użytych w zapisie zaprojektowanych przez siebie symboli graficznych, na przykład symbol objaśniony jako „grać przy żabce silnie naciskając smyczek, tak by powstał nieprzyjemny zgrzyt”.

O genezie prac prezentowanych na wystawie Penderecki mówił:
Zorganizowałem dotychczas trzy festiwale; w 1980, 1983 i 1984 roku. Wszystko zaczęło się bardzo kameralnie, ale już na trzeci festiwal musiałem zaprosić tylu ludzi, że nie mieścili się w moim dworze (dwór w Lusławicach (…)), postanowiłem więc zbudować coś w rodzaju sali koncertowej. (…) Kiedy zacząłem myśleć o zebraniu funduszów na ten cel, zrobiłem przy pomocy artysty grafika Z. Piotrowskiego dwie grafiki pod tytułem Kosmogonia nr A, B/3/33. Akwaforty wykonano w 1985 r. na podstawie moich oryginalnych szkiców do utworu Kosmogonia, który skomponowałem w 1970 r. W tym okresie utwory zapisywałem najpierw graficznie, a później dopiero rozwijałem ten zapis. Jest to oczywiście jednorazowa forma na zdobycie funduszów, gdyż nie sądzę, abym w przyszłości robił grafiki.

Prace prezentowane były dotąd tylko raz – na wystawie w czerwcu 1988 r. w Domu Polonii w Krakowie.

Zygmunt Piotrowski ur. 1947; absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (1968-74). Od początku lat 70. aktywny uczestnik polskiego ruchu kultury niezależnej. Prowadził multidyscyplinarne badania nad współpracą w procesie twórczym (Warszawa, 1972-89). W latach 80-tych współpracował z Krzysztofem Pendereckim jako pomysłodawca i kurator wystawy szkiców ideograficznych kompozytora (Kraków, 1988). W latach 90-tych tworzył projekty w dziedzinie wynalazczości technicznej. Uhonorowany tytułem Kawalera Krzyża Orderu Innowacji Tantae Molis Erat (Brussels Eureka, 1998). Artysta interdyscyplinarny zaangażowany w projekty z dziedziny performance-artu w kraju i za granicą. Fundator i Prezes Zarządu organizacji pożytku publicznego Heritage Foundations z siedzibą w Warszawie.

***

Krzysztof Penderecki, urodzony 23 listopada 1933 roku w Dębicy, był niekwestionowanym gigantem światowej sceny muzycznej, zasłużonym kompozytorem, dyrygentem i pionierem w dziedzinie muzyki współczesnej. Zmarł 29 marca 2020 roku, pozostawiając po sobie nieśmiertelne dzieła, które trwają jako istotna część dziedzictwa kulturalnego Polski i świata. Reprezentował polską szkołę kompozytorską lat sześćdziesiątych XX wieku i pełnił funkcję profesora oraz rektora Akademii Muzycznej w Krakowie.

Jego debiut kompozytorski w postaci Strof przyniósł mu nagrodę na Konkursie Kompozytorskim im. Grzegorza Fitelberga, co zapowiadało niezwykłą karierę. W początkowych latach 60. zaskoczył świat muzyczny, eksplorując nowatorskie techniki dźwiękowe w dziełach takich jak Threnos i Polymorphia. Dorobek Pendereckiego obejmuje cztery opery, osiem symfonii oraz szereg innych dzieł orkiestrowych, koncertów instrumentalnych, utworów chóralnych (głównie o treści religijnej), a także kompozycji kameralnych i instrumentalnych. Wśród jego najbardziej rozpoznawalnych dzieł znajdują się Ofiarom Hiroszimy – Tren, Pasja według św. Łukasza, Polskie Requiem oraz III Symfonia.

Penderecki był artystą nieustraszonym w poszukiwaniu nowych form wyrazu muzycznego. Jego eksperymenty ze zróżnicowanymi technikami instrumentalnymi przyczyniły się do ewolucji muzyki współczesnej, a  kompozycje obejmują szeroki zakres emocji i doświadczeń, od monumentalnych dzieł symfonicznych po intymne utwory kameralne.

Wielkie dzieła Pendereckiego, takie jak Stała miłość (dedykowana Janowi Pawłowi II) czy monumentalne Siedem Bram Jerozolimy, ujawniają głęboką refleksję artysty nad kondycją ludzką. Jego twórczość często była wykorzystywana w filmach, takich jak „Egzorcysta” Williama Friedkina, „Lśnienie” Stanleya Kubricka, „Dzikość serca” Davida Lyncha, „Ludzkie dzieci” Alfonso Cuaróna, „Katyń” Andrzeja Wajdy i „Wyspa tajemnic” Martina Scorsese. Penderecki sam również komponował muzykę do wielu polskich i międzynarodowych filmów.

Wielkie dzieła Pendereckiego, takie jak Stała miłość (dedykowana Janowi Pawłowi II) czy monumentalne Siedem Bram Jerozolimy, ujawniają głęboką refleksję artysty nad kondycją ludzką. Jego muzyka filmowa, w tym ikoniczna ścieżka dźwiękowa do „Egzorcysty”, zdobyła uznanie wśród miłośników kina i muzyki.

Penderecki stał się ambasadorem polskiej kultury muzycznej na arenie międzynarodowej. Jego koncerty w najważniejszych salach koncertowych na całym świecie zdobyły uznanie krytyków i publiczności. Jako dyrygent współpracował z wiodącymi orkiestrami, rozsławiając zarówno swoją własną twórczość, jak i dzieła innych kompozytorów.

Jest laureatem wielu prestiżowych nagród, w tym dwukrotnie Prix Italia (1967, 1968) i czterokrotnie Nagrodę Grammy (1988, 1999 - dwie, 2017). Otrzymał także tytuł doktora honoris causa wielu uczelni w Europie i Stanach Zjednoczonych. Był honorowym obywatelem Bydgoszczy i honorowym prezesem Związku Kompozytorów Polskich. Penderecki był również odznaczony Orderem Orła Białego, najwyższym polskim odznaczeniem. W 2009 roku uhonorowano go Złotym Fryderykiem za całokształt twórczościnw muzyce poważnej. Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności oraz Akademii Fonograficznej ZPAV.nW 2012 roku dziennik "The Guardian" nazwał go „najprawdopodobniej największym żyjącym polskim kompozytorem”. Otrzymał tytuł honorowego członka Królewskiej Akademii Muzycznej w Londynie.

Krzysztof Penderecki pozostawił niezatarte piętno w historii muzyki. Jego dziedzictwo to nie tylko monumentalne dzieła, ale również wpływ, jaki wywarł na kolejne pokolenia kompozytorów. Jego muzyka stale jest inspiracją, wyzwanie i źródłem nieustającego zachwytu dla miłośników sztuki dźwiękowej na całym świecie. Jego nieśmiertelny wkład w dziedzinę muzyki współczesnej jest niepodważalny, a twórczość będzie żyć wiecznie.

Penderecki był artystą nieustraszonym w poszukiwaniu nowych form wyrazu muzycznego. Jego eksperymenty ze zróżnicowanymi technikami instrumentalnymi przyczyniły się do ewolucji muzyki współczesnej. Jego kompozycje obejmują szeroki zakres emocji i doświadczeń, od monumentalnych dzieł symfonicznych po intymne utwory kameralne.