Władysław Strzemiński – znakomity twórca i nieustanny poszukiwacz nowych form wyrazu, udowadniał, że sztuka ma moc zmieniania sposobu myślenia i postrzegania świata a granice myślenia o niej istnieją po to, żeby je przekraczać. Jego dorobek artystyczny stanowi świadectwo odważnego dialogu między tradycją a współczesnością, który pozostaje niewyczerpanym źródłem inspiracji dla kolejnych pokoleń. Wystawa prac Strzemińskiego w Kordegardzie to nie tylko retrospektywne spojrzenie na dorobek jednego z najwybitniejszych polskich artystów, lecz także zaproszenie do refleksji nad ideą interdyscyplinarnego dialogu oraz inspirującej wymiany myśli między twórcami a odbiorcami. Jestem przekonany, że ta wyjątkowa ekspozycja stworzy przestrzeń do odkrywania nowych perspektyw artystycznych i intelektualnych oraz zachęci do twórczych poszukiwań – mówi Robert Piaskowski, dyrektor Narodowego Centrum Kultury.

Wystawa „Podwójna jednorodność. Władysław Strzemiński” otwiera przed nami możliwość odkrycia unikalnego języka artystycznego, który kształtował oblicze europejskiej awangardy. Pokazuje zarazem wysoką pozycję polskiej sztuki pierwszej połowy XX w. w perspektywie międzynarodowej. Na ekspozycji zobaczymy dwadzieścia cztery mniej znane i rzadko pokazywane prace Władysława Strzemińskiego, w tym: osiem prac dzięki uprzejmości z Muzeum Narodowego w Warszawie, pięć obrazów temperowych na tekturze udostępnionych przez Muzeum Sztuki w Łodzi oraz jedenaście obrazów i rysunków pochodzących z kolekcji prywatnych.

Rysunki, litografie i dzieła malarskie pochodzą z lat 1929 – 1951. Wybór prezentowanych prac obejmuje dorobek artysty powstały po epizodzie unizmu, najbardziej radykalnym nurcie w polskiej abstrakcji. Strzemiński, uświadomiwszy sobie monotonię i powtarzalność obrazów unistycznych, zwrócił się ku sztuce przedmiotowej, ale podporządkowanej regułom unizmu. Najwcześniejszą pracą na wystawie jest kubizujący autoportret – gwasz na papierze, podarowany w 1929 jednej z uczennic Żeńskiej Szkoły Średniej Handlowo­-Przemysłowej w Koluszkach. Najpóźniejsze dzieła tego okresu to dwa realistyczne, rysowane tuszem pejzaże - widoki wiejskich chałup z 1951 roku.

Ponad dwudziestoletni okres twórczości zawierający się pomiędzy wspomnianymi datami granicznymi to czas wypełniony na wpół abstrakcyjnymi kompozycjami scen rodzajowych, martwych natur i pejzaży, malowanych płaską plamą barwną i oszczędnym konturem. To także lata II Wojny Światowej z dramatycznymi, ekspresyjnymi, tworzonymi rozedrganą linią rysunkami. Ostatni okres – późne lata 40. i początek 50. uświadamia dychotomiczne rozdarcie pomiędzy „produkcyjniakami”, stanowiącymi ukłon w stronę propagandy i najdojrzalszym etapem twórczości, reprezentowanym przez „Powidok słońca”

Władysław Strzemiński to jedna z największych indywidualności w polskiej sztuce. Malarz, teoretyk sztuki, projektant druku funkcjonalnego, pionier konstruktywistycznej awangardy lat 20. i 30. XX wieku; twórca Sali Neoplastycznej w Muzeum Sztuki w Łodzi i pierwszej międzynarodowej kolekcji sztuki nowoczesnej. W 1927 roku sformułował teorię unizmu, której ogólna zasada głosiła warunek jedności dzieła pozbawionego wszelkich elementów obcych danej dziedzinie twórczości artystycznej i operującego wyłącznie środkami jej tylko właściwymi. 

Strzemiński urodził się 3 grudnia 1893 roku w Mińsku (dziś Białoruś). Zmarł w 1952 roku w Łodzi, ale między tymi datami zmieścił się cały świat – od rewolucji artystycznej w Rosji, przez polskie grupy awangardowe, po zmagania z powojenną doktryną socrealizmu. Był współtwórcą konstruktywizmu i pionierem teorii unizmu, a także wybitnym pedagogiem i teoretykiem. Malarz, projektant, współzałożyciel Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej w łódzkim Muzeum Sztuki – Strzemiński to człowiek instytucja, który jednocześnie pozostawał outsiderem. Jego artystyczna podróż zaczęła się w Moskwie, gdzie w 1918 roku uczył się w SWOMAS – Pierwszych Państwowych Wolnych Pracowniach. To tam zetknął się z ikonami rosyjskiej awangardy, jak Kazimierz Malewicz i Władimir Tatlin. Strzemiński wystawiał swoje prace w Moskwie, Riazaniu czy Witebsku, wchodząc do elity tamtejszej awangardy. Jednak rewolucyjna Rosja stawała się coraz bardziej niebezpiecznym miejscem dla niezależnych twórców.

W 1922 roku Strzemiński, wraz z poznaną w ZSRR rzeźbiarką Katarzyną Kobro, zdecydował się na emigrację do Polski. Tu stał się współzałożycielem Grupy „Blok” oraz inicjatorem ugrupowań „Praesens” i „a.r.”. To on pisał manifesty, które na łamach czasopism takich jak „Blok” czy „Praesens” propagowały idee nowej sztuki. Po wojnie Strzemiński był współzałożycielem łódzkiej PWSSP (obecnie ASP) i autorem przełomowej „Teorii widzenia” – dzieła, które do dziś inspiruje artystów i badaczy. Jego niezależność miała jednak swoją cenę. W 1950 roku został usunięty z uczelni, a jego sztuka uznana została za sprzeczną z wymogami realizmu socjalistycznego. Chory i osamotniony, Strzemiński stworzył swoje najważniejsze teoretyczne dzieło w najtrudniejszych warunkach.

Na ekspozycji znajdą się obrazy, rysunki i litografie ze zbiorów instytucjonalnych i prywatnych, w tym z Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Sztuki w Łodzi, Krupa Gallery oraz zbiorów Stanisława Fijałkowskiego.

Wystawa ma charakter przekrojowy, prezentując prace z różnych okresów twórczości Władysława Strzemińskiego.

Kuratorka wystawy: Katarzyna Haber
Wernisaż odbędzie się 12 grudnia 2024 r. o godz. 18:00.
Galeria jest czynna od wtorku do niedzieli w godz. 11:00–19:00.
Zapraszamy na oprowadzania kuratorskie Katarzyny Haber: 13 grudnia oraz w styczniu w każdy kolejny piątek trwania wystawy w godz. 16:00–19:00.

Galeria będzie nieczynna: 18, 24, 25, 26, 30, 31 grudnia oraz 1 i 6 stycznia.

Organizatorzy: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Narodowe Centrum Kultury