Mikalojus Konstantinas Čiurlionis
Kwartet smyczkowy c-moll
aranżacja: Vilhelmas Čepinskis (2022)
Johann Sebastian Bach
Koncert d-moll BWV 1052
Franz Schubert
Kwartet smyczkowy d-moll Śmierć i dziewczyna
aranżacja: Gustav Mahler

Rozpoczynający koncert Kwartet c-moll Mikalojusa Konstantinasa Čiurlionisa (1875–1911) wprowadza nas w świat tego niezwykle interesującego, choć mało znanego, litewskiego malarza, kompozytora, dyrygenta chóralnego i literata, którego 150. rocznicę urodzin obchodzimy w tym roku. Choć był on związany przede wszystkim z Litwą, Polska również odegrała istotną rolę w jego życiu. Uczył się w szkole muzycznej księcia Michała Mikołaja Ogińskiego (wnuka słynnego Michała Kleofasa) w Płungianach na Żmudzi. Dzięki wsparciu finansowemu księcia kontynuował naukę w Instytucie Muzycznym w Warszawie (1894–1899) pod kierunkiem Antoniego Sygietyńskiego i Zygmunta Noskowskiego. W Warszawie studiował również malarstwo w Akademii Sztuk Pięknych (1904–1906) u Ferdynanda Ruszczyca i Konrada Krzyżanowskiego, nawiązując bliskie kontakty z polskim środowiskiem artystycznym, m.in. z Eugeniuszem Morawskim, również kompozytorem i malarzem. Co ciekawe, dopiero w wieku trzydziestu lat Čiurlionis (pol. Mikołaj Konstanty Czurlanis) nauczył się języka litewskiego, częściowo dzięki swojej narzeczonej, litewskiej pisarce Sofiji Kymantaitė. Dzisiaj to przede wszystkim na Litwie zachowana została pamięć o tym wybitnym malarzu i muzyku z przełomu XIX i XX wieku, uważanym za jedną z czołowych postaci litewskiej kultury.

Autor prawie 400 utworów muzycznych i 300 obrazów, Čiurlionis tworzył sztukę wykraczającą poza granice gatunków, przenosząc struktury muzyczne na płótno i aranżując swoje malarskie wizje w dźwięki. Najbardziej znany jest z poematów symfonicznych W lesie i Morze. Wśród jego kompozycji kameralnych szczególne miejsce zajmuje Kwartet c-moll (zaaranżowany na orkiestrę smyczkową przez Vilhelmasa Čepinskisa), z klasycyzującymi częściami skrajnymi i nostalgiczną częścią wolną z ekspresyjną linią melodyczną naszkicowaną na tle gęstego, nasyconego chromatyką akompaniamentu.

Kolejne pozycje w programie wieczoru to utwory dobrze znane miłośnikom muzyki, należące do „żelaznego” kanonu muzycznego. Koncert klawesynowy d-moll BWV 1052 Johanna Sebastiana Bacha (1685–1750), często wykonywany także na fortepianie, jest jednym z jego najbardziej imponujących dzieł w tym gatunku i zachwyca niezwykłą energią i siłą już od pierwszych taktów. Części skrajne, przypominające koncerty Vivaldiego (zwłaszcza Koncert skrzypcowy D-dur „Il grosso mogul”, RV 208) otwierają unisonowe ritornella, które rozwijają się w błyskotliwe dialogi solisty z orkiestrą. Środkowe Adagio wprowadza nastrojową, melancholijną aurę, kontrastującą z dynamicznym finałem.

Słynny Kwartet d-moll „Śmierć i dziewczyna” Franza Schuberta (1797–1828) powstał w okresie, gdy kompozytor, choć jeszcze młody, był już poważnie chory i czuł zbliżający się koniec. Wybitny twórca pieśni romantycznej wykorzystał w drugiej części utworu swój własny Lied, skomponowany kilka lat wcześniej do tekstu Matthiasa Claudiusa, który nadał tytuł całemu dziełu. Walka między życiem a śmiercią znajduje odzwierciedlenie w utworze poprzez silne kontrasty tempa, rytmu i tonacji, a finałowa tarantella – pełna synkop i nagłych zwrotów – przywodzi na myśl „taniec śmierci”. Wartość utworu docenił Gustav Mahler, który 70 lat po jego powstaniu zaaranżował go na orkiestrę smyczkową.

Pomimo tego, że wszystkie utwory zawarte w programie wieczoru zostały skomponowane w różnych epokach i reprezentują różne konwencje stylistyczne, charakteryzują się one wysokim stopniem ekspresji. Żadne z prezentowanych dzieł nie pozostawi słuchacza obojętnym ze względu na napięcie, które się w nich kumuluje – budowane stopniowo lub pojawiające się niczym gwałtowna burza. Wachlarz emocji jest ogromny – niepohamowana radość, która może być apoteozą życia, zestawiona jest z refleksją nad śmiercią. Jest tu zarówno światło, jak i cień.

Jolanta Guzy-Pasiak 

Litewska Orkiestra Kameralna
Sergiej Krylov – dyrygent
Lukas Geniušas – fortepian

Litewska Orkiestra Kameralna (LCO, założona w 1960 roku przez Sauliusa Sondeckisa) jest uznawana za jedną z najlepszych i najbardziej uznanych na świecie litewskich orkiestr. Odbywające się od wielu lat trasy koncertowe LCO, ambasadora litewskiej kultury muzycznej, objęły całą Europę, dotarły zarówno do obu Ameryk, jak i na Kubę, do Egiptu, Republiki Południowej Afryki, Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Australii, Tajwanu, Japonii, Chin, Kostaryki i Libanu. Nagrała ponad sto płyt winylowych i CD obejmujących szeroki repertuar.

Żywiołowa muzykalność, głęboki liryzm i urzekające piękno dźwięku to wszystko cechy, które zapewniły Siergiejowi Kryłowowi miejsce wśród najbardziej docenianych wykonawców naszych czasów. Za wybitny wkład w rozwój sztuki muzycznej Kryłow otrzymał liczne nagrody. W 2022 roku Litewska Filharmonia Narodowa uhonorowała go w sposób szczególny, przyznając mu insygnia honorowe I stopnia „W służbie muzyce”. Od 2008 roku Kryłow pełni funkcję dyrektora artystycznego i głównego dyrygenta Litewskiej Orkiestry Kameralnej, z którą odbył ponad 200 koncertów na całym świecie.  

Doceniony przez „The Guardian” za „błyskotliwość i dojrzałość”, Lukas Geniušas wyraźnie odróżnia się na tle pozostałych przedstawicieli swojego pokolenia. Artysta słynie ze swojego elektryzującego kunsztu i wyrazistej osobowości. Geniušas występuje z recitalami w najbardziej prestiżowych salach koncertowych i jest zapraszany do współpracy przez wiodące orkiestry z całego świata. Obszerna i ciesząca się uznaniem krytyków dyskografia przyniosła mu takie nagrody, jak „Płyta roku – Diapason” czy „Płyta roku – Gramophone” w kategorii Pieśni.

Organizatorami festiwalu są Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowe Centrum Kultury.
Mecenasem festiwalu jest ORLEN.
Partnerem strategicznym festiwalu jest Totalizator Sportowy.
Prezydent Miasta Stołecznego Warszawy objął festiwal patronatem honorowym.