Frano Parać
Dona nobis pacem
na chór mieszany
Arvo Pärt
Fratres
wersja na wiolonczelę, smyczki i instrumenty perkusyjne
Salve Regina
wersja na chór mieszany, smyczki i czelestę
słowa: antyfona maryjna  
***
Berislav Šipuš
Pasja (Pasija)
na solistów, narratora, chór mieszany i zespół instrumentalny
libretto: Berislav Šipuš

W muzyce nowej idea oryginalności i nieustannej zmienności zdaje się wybrzmiewać coraz słabiej wobec wyzwań, jakie przed wrażliwością współczesnych słuchaczy stawia audiosfera codzienności. W odpowiedzi na zgiełk dzisiejszego świata kompozytorzy coraz częściej poszukują muzycznych odcieni ciszy. Redukują środki wyrazu, sięgają po klarowne formy i niespieszną narrację. Powrót ku tradycji, sferze sacrum i duchowej głębi staje się naturalną przestrzenią tych poszukiwań, niezmiennie podsycając fascynację takimi nurtami, jak nowa prostota czy nowa duchowość, czego świadectwem jest chociażby twórczość Arvo Pärta (ur. 1935) i współczesnych chorwackich kompozytorów: Frano Paraća (ur. 1948) i Berislava Šipuša (ur. 1958).

Dona nobis pacem na chór mieszany a cappella (1993) Frano Paraća to utwór przesiąknięty lirycznym skupieniem i spokojem, w którym pobrzmiewają dalekie echa cerkiewnych śpiewów. Ascetyczną aurę brzmieniową kształtuje modalna organizacja materiału dźwiękowego. Na planie symetrycznej formy kompozytor buduje napięcie w sposób organiczny, poprzez stopniowe zmiany dynamiki i tempa, prowadzące do punktu kulminacyjnego. Tytułowa prośba o pokój nabiera szczególnej wymowy, gdy weźmie się pod uwagę, że dzieło powstało w czasie walk o niepodległość Chorwacji. Dziś zawarte w tytule przesłanie wydaje się brzmieć równie donośnie, przekraczając granice czasu i miejsca.

Wrażenie zatrzymanego czasu obecne jest z kolei we Fratres Arvo Pärta – jednym z najbardziej rozpoznawalnych dzieł w dorobku kompozytora, istniejącym w wielu wersjach instrumentalnych, m.in. na wiolonczelę, orkiestrę smyczkową i perkusję (1995). Tytułowe Fratres (łac. bracia) może z jednej strony odsyłać do idei duchowej wspólnoty i dialogu, z drugiej – do jedności w różnorodności. Z tą myślą koresponduje wariacyjna forma, znaczona naprzemiennymi stanami stałości i zmienności, melodyczno-harmonicznej prostoty oraz rytmicznej ruchliwości. Dźwięki stają się tu narzędziem nie tyle narracji, co kontemplacji. Medytacyjny charakter kompozycja zawdzięcza m.in. stylowi tintinnabuli, inspirowanemu brzmieniem dzwonów.

Hymniczna powaga i majestat, a także niespieszna narracja – rozwijana na planie łuku – charakteryzują również Pärtowskie Salve Regina. Wersja utworu na chór mieszany, orkiestrę smyczkową i celestę powstała w 2011 roku z okazji obchodów 150. rocznicy zjednoczenia Włoch. Miarowy puls kompozycji wyznacza przez większość czasu kołysankowe metrum ¾ oraz regularna naprzemienność partii chóralnych i krótkich interludiów instrumentalnych, następujących jakby w rytm oddechu – raz słownego, raz czysto muzycznego. Gdy partie instrumentalne wprowadzają przestrzeń i dystans, w chóralnych fragmentach napięcie narasta. Stopniowane głównie poprzez rozbudowywanie wokalnych harmonii, osiąga ono swoje apogeum na słowach nobis post hoc exsilium ostende (po tym wygnaniu nam okaż).

W drugiej części koncertu zabrzmi Pasja Berislava Šipuša na narratora, solistów, chór mieszany i zespół instrumentalny (2020). Utwór składa się z trzech części, z których każdą wypełniają kilkuminutowe ustępy, odpowiadające kolejnym stacjom Drogi Krzyżowej. Obok postaci Chrystusa i Matki Boskiej pojawiają się tu także Weronika i Szymon z Cyreny. Oryginalne libretto autorstwa kompozytora oparte zostało na fragmentach tekstów chorwackich pisarzy, m.in. Jurego Kaštelana i Antuna Branki Šimića. Sens dzieła wykracza poza wymiar religijny, stając się głęboką humanistyczną refleksją nad ludzkim losem. Spektrum ekspresji rozciąga się od intymnego liryzmu po przejmujący dramatyzm, tworząc niezwykle sugestywny język muzyczny. W tej wielowymiarowej, polistylistycznej podróży spotykamy kantylenową partię solowej wiolonczeli, motoryczną i barwną partię perkusji, a także odcinki o quasi-sonorystycznym charakterze – wszystkie tworzą spójny dialog z semantyką poszczególnych fragmentów tekstu.

Weronika Nowak

Chór i Orkiestra Telewizji Chorwackiej     
Tomislav Fačini  – dyrygent   
Monika Cerovčec – sopran  
Martina Gojčeta Silić – mezzosopran   
Roko Radovan – tenor   
Marko Špehar – bas   
Sreten Mokrović – narrator   
Lana-Lucija Horvatić – wiolonczela   
Mirjana Krišković – harfa   
Veronika Ćiković – harfa  
Hrvoje Sekovanić, Krunoslav Benko, Francesco Mazzoleni, Fran Krsto Šercar – instrumenty perkusyjne  

Organizatorami festiwalu są Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowe Centrum Kultury.
Mecenasem festiwalu jest ORLEN.
Partnerem strategicznym festiwalu jest Totalizator Sportowy.
Prezydent Miasta Stołecznego Warszawy objął festiwal patronatem honorowym.