Muzyczne i taneczne spotkanie z muzykami i tancerzami ze Śląska Cieszyńskiego i wspólna wyprawa łukiem Karpat. Naszą muzyczną wycieczkę rozpoczniemy w Beskidzie Śląskim i Cieszynie, zmierzając w kierunku Janosikowej Terchowej, następnie do niemal nieznanej w Polsce, a zadziwiającej muzycznie Detvy, aż po wschodnie krańce Słowacji, zamieszkiwane przez Rusnaków. Wrócimy północnymi stokami Karpat, przez Podhale i Beskid Żywiecki, by zakończyć naszą wyprawę na Morawach. Koncert uwieńczy potańcówka.

Istniejąca już dwie dekady Kapela Lipka jest zespołem górali z Beskidu Śląskiego. Nic więc dziwnego, że szczególną estymą członkowie zespołu darzą pieśni i muzykę taneczną własnego regionu i całego Śląska Cieszyńskiego. Choć wyniesiona z domu rodzinna mowa jest dla nich świętością, muzycznie wykazują się większą otwartością. W swym dorobku mają bowiem nagrania, które sięgają po repertuar, instrumenty i stylistykę wielu innych regionów etnomuzycznych, a także klasycyzujące i współczesne środki aranżacyjne.

Tym, co najmocniej łączy repertuar muzyków Lipki jest poczucie wspólnoty z kręgiem kultury karpackiej. Wynika ono ze zbliżonych warunków życia, doświadczania otaczającego świata, ale również świadomości pokrewieństwa z kulturą wołoską. Odcisnęła ona bowiem piętno nie tylko w mowie, metodach gospodarowania i kulturze materialnej, ale również w kulturze duchowej, także w muzyce – od stosowanych skal muzycznych, charakterystycznych zwrotów melodycznych i wzorców rytmicznych po preferencje brzmieniowe i praktyki wykonawcze. Stąd muzykom Kapeli Lipka bliskie są nie tylko rodzime owięzioki, masztołki i kołomajki, ale też szerzej znane, karpackie obyrtki, hajduki, odzemoki i ciardasie.

Krąg kultury karpackiej cementuje też jeszcze jeden element – pamięć wspólnoty państwowej czasów monarchii austro-węgierskiej. Jej dziedzictwem są współdzielone praktycznie przez wszystkich jej spadkobierców walce, sztajery i jakże zróżnicowane polki. Nic więc dziwnego, że, chociaż granice państw narodowych powstałych po 1918 roku od ponad wieku dzielą różne społeczności karpackie, większość z nich czuje związki z innymi grupami góralskimi tego potężnego łańcucha górskiego.

Swe muzyczne pasje Kapela Lipka dzieli z istniejącym już bez mała siedemdziesiąt lat Zespołem Pieśni i Tańca „Olza” z Czeskiego Cieszyna, działającym przy Polskim Związku Kulturalno-Oświatowym w Republice Czeskiej. Zespół ten, założony przez Janinę Marcinkową – zasłużoną badaczkę folkloru tanecznego ziem Śląska – pielęgnuje przede wszystkim tańce ze Śląska Cieszyńskiego. Funkcjonując jednak na obszarze znajdującym się na granicy dwóch państw i będącym pomostem między czterema narodami, zespół „Olza” sięga w swej działalności artystycznej jeszcze dalej niż Kapela Lipka w swych samodzielnych poszukiwaniach. W bardzo bogatym repertuarze „Olza” posiada bowiem tańce polskie (narodowe i regionalne), czeskie, morawskie, słowackie i węgierskie. Program zespołu porządkowany jest na ogół w suity wokalno-taneczne, tak jak ma to miejsce w niemal wszystkich zespołach pieśni i tańca. Inaczej jednak niż w przypadku większości polskich zespołów tego typu nie są to tylko suity regionalne, ale również tematyczne, poświęcone jednemu rodzajowi tanecznemu czy też muzycznemu (np. Starouherská, Zbojnické). W repertuarze „Olzy” dostrzeżemy też wyraźne wpływy różnych stylów choreograficznych – z Polski, Czech i Słowacji – wyrażające się w różnym podejściu do pierwowzoru tanecznego, tematyki, zagospodarowania przestrzeni tanecznej czy też samych wykonawców.

Kapela Lipka i Zespół Pieśni i Tańca „Olza” zabiorą nas w muzycznotaneczną wycieczkę po łuku karpackim. Rozpocznie się ona oczywiście w Beskidzie Śląskim. Stamtąd wyruszymy na południe, w kierunku Terchovej, wsi na styku Małej Fatry i Gór Kisuckich, w której przed trzema wiekami urodził się Juraj Janosik. Słynie ona na Słowacji ze śpiewów wielogłosowych, wielu aktywnych kapel muzycznych oraz pogodnego w charakterze repertuaru muzyczno-tanecznego. Następnie obierzemy kierunek na południe, gdzie znajduje się rzadko odwiedzany przez zagranicznych turystów region Podpolania. Tu leży miasto i powiat Detva, słynące z bogato zdobionych strojów, ogromnych, nisko brzmiących fujar oraz zwyczaju rozkazovaček, stanowiącego swego rodzaju współzawodnictwo pomiędzy zamawiającym melodie tancerzem a odpowiadającym mu muzykiem. Następnie wybierzemy się na północny wschód Słowacji, który zamieszkuje ludność rusnacka (Łemkowie, Bojkowie), kultywująca do dziś swoje nastrojowe pieśni. Nie zabraknie też pieśni i tańców Romów, którzy zamieszkują wszystkie regiony Słowacji. Droga powrotna naszej podróży powiedzie przez bardziej nam znane Podhale i Beskid Żywiecki, a zakończymy ją na Morawach, słynących w Czechach ze swoich pieśni.

Zachęceni prezentacjami scenicznymi, sami będziemy mieli okazję zatańczyć. Bo jakkolwiek przed pół wiekiem wybitny polski antropolog tańca Roderyk Lange ubolewał, że „Zdezintegrowany typ współczesnego społeczeństwa stracił swą bezpośrednią łączność z tańcem i nie jest on już obecnie nieodłączną częścią naszego życia zbiorowego1”, to przed trzema dekadami udało się na polski grunt przeszczepić z Węgier ideę „domów tańca”. Współcześnie coraz popularniejsze stają się potańcówki z tradycyjną muzyką graną na żywo. I dziś właśnie mamy okazję w potańcówce takiej wziąć udział. Nie można takiej okazji przegapić!

Tomasz Nowak

Kapela Lipka

Jesteśmy góralską kapelą pochodzącą z Beskidu Śląskiego, która w tradycyjnych oraz zupełnie nowych aranżacjach wykonuje muzykę całych Karpat. Tworzymy też własne piosenki (te swym charakterem nawiązują do regionu, z którego się wywodzimy). Nasz repertuar to przebogata podróż przez skoczne polki i czułe walczyki Śląska Cieszyńskiego, tęskne pieśni Łemkowszczyzny, zawrotne czardasze słowackie, urzekające kantyczki z okolic Jabłonkowa czy rozmiłowane melodie ukraińskie... Kapela Lipka to żywy dowód na to, że każdą muzykę da się odkrywać na nowo. Zespół powstał 20 lat temu, ale w swym obecnym składzie gra od 2012 roku. Ten skład to czterech chłopaków z Beskidu Śląskiego, mających bzika na punkcie folkloru i nosa do dobrej zabawy.

Kapela Lipka to także rodzina, bo razem podróżujemy po świecie za inspiracją, razem próbujemy, razem spędzamy wolny czas. Nie boimy się wyzwań. Na scenie towarzyszymy lokalnym i międzynarodowym zespołom: Olza, Zaolzie, Bystrzyca, Błędowice, Miodula, wykonując muzykę do suit z całych Karpat.

Tworzymy własne, ludowe kompozycje oraz gramy te dobrze znane – tak w tradycyjnych, jak i w zupełnie nowych aranżacjach, w zależności od tego, co nam w duszy gra. Tak było w przypadku naszej ostatniej płyty Kapela Lipka na granicy czy w trakcie współpracy z Teatrem Cieszyńskim przy spektaklach Rajska jabłonka oraz Powsinogi beskidzkie (spektakl wyróżniony nagrodą specjalną w konkursie Klasyka Żywa).

Naszym chlebem powszednim są akustyczne koncerty w salach koncertowych i klubach. Prezentujemy własny region w jego autentycznej postaci w ramach festiwali i koncertów, ale równie wielką przyjemność sprawia nam granie do tańca i zabawy gościom weselnym, bywalcom regionalnych potańcówek oraz wszelakich imprez, na które bywamy zapraszani. Nasze twórcze eskapady w poszukiwaniu natchnienia nie kończą się na festiwalach nam bliskich: Rzeszów, Strażnica, Východná… Czasami należy nas szukać w odległych miejscach Europy, np. na wybrzeżach Atlantyku, i poza nią – np. w odległej Jakucji.

Zespół Pieśni i Tańca „Olza”

Jego historia sięga roku 1953, kiedy to Janina Marcinkowa (później kierowniczka artystyczna Zespołu Ziemi Cieszyńskiej) zorganizowała kurs dla kierowników zespołów folklorystycznych. Na tym kursie zeszła się grupa zapaleńców, która wkrótce bardzo się zżyła i stworzyła zgrany kolektyw. Już 19 stycznia 1954 roku odbyła się pierwsza próba nowo powstałego zespołu, w którego skład weszli głównie uczestnicy konkursu. W 1957 roku zespół przyjął nazwę od rzeki granicznej Olzy. Pierwszą kierowniczką artystyczną została Janina Marcinkowa.

Ze względu na miejsce swojej działalności zespół „Olza” oprócz folkloru rodzimego prezentuje również folklor czeski i słowacki. W ciągu swej wieloletniej działalności miał w repertuarze także tańce węgierskie, republik byłego Związku Radzieckiego, salonowe; do dziś corocznie przygotowuje różne tańce towarzyskie prezentowane na licznych balach.

Aktualnie w repertuarze zespołu „Olza” znajdują się tańce cieszyńskie (tańce mieszczan cieszyńskich, polka wekslowana, trojak, czardasz śląski, szotmadziar i sarocz), polskie tańce narodowe i regionalne (polonez i mazur, kujawiak, oberek, tańce żywieckie i opoczyńskie), tańce czeskie i morawskie (chodskie, wałaskie) oraz słowackie (tańce z okolic Zemplína, Trenčína i Šariša).

Cały program przygotowywany i utrwalany jest na cotygodniowych próbach, odbywających się w budynku PZKO przy ulicy Bożka w Czeskim Cieszynie. W trakcie prób ćwiczony jest również nowy repertuar. Wśród wielu choreografów współpracujących z zespołem „Olza” warto wymienić nazwiska: Janina Marcinek, Otto Jaworek, Aleksandra Żaczek, Vladimír i Hana Herberkovie, Jan Blaho, Štefan Sadovský, Miloš Vršecký i Martin Krajňak.

Od kilku lat działa również reaktywowany zespół dziecięcy „Rytmika”. Jego celem jest nauczenie dzieci podstawowych zasad tańca, koordynacji ruchów, ale również ich poprawny rozwój fizyczny. Wychowankowie mogą również w przyszłości stanowić narybek dla grupy podstawowej zespołu „Olza”.

Więcej informacji oraz bilety: www.eufonie.pl

Organizatorami festiwalu są Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowe Centrum Kultury. 

Mecenasem festiwalu jest ORLEN S.A.

Partnerami wydarzenia są: Filharmonia Narodowa, Polskie Radio Dwójka, Culture.pl - Instytut Adama Mickiewicza

Patronami medialnymi są: TVP, TVP Kultura, Polskie Radio, PAP, Presto, Polmic.pl.

Partnerami redakcyjnymi festiwalu są Polska Press Grupa, i.pl.  

Dyrektor festiwalu: dr hab. Rafał Wiśniewski, prof. ucz.

Rada Programowa festiwalu: dr Mieczysław Kominek – przewodniczący Rady, Ewa Bogusz-Moore, dr hab. Beata Bolesławska-Lewandowska, prof. IS PAN, Oľga Smetanová, Marek Horodniczy, Aleksandra Jagiełło-Skupińska.