Umiejscowienie w systemie prawa

Prawo cywilne

Aktualny stan prawny

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, ze zm.), określana dalej w skrócie jako „pr. aut.”.

Opis

Dobro intelektualne i jego materialny nośnik (egzemplarz)

Utwór jest dobrem prawnym o charakterze niematerialnym, które należy odróżnić od przedmiotu materialnego (rzeczy), na którym utwór może zostać utrwalony i który pomaga w jego poznaniu. Tytułem przykładu można wskazać utwór literacki lub naukowy, który istnieje niezależnie od rękopisu lub egzemplarza książki, utwór muzyczny istniejący niezależnie od jego zapisu w formie nutowej, płytowej lub na taśmie magnetycznej. Dlatego też zniszczenie egzemplarza, np. książki lub płyty, nie wpływa na byt utworu literackiego lub muzycznego, który został zapisany na tym egzemplarzu.

Przedmiotowy zakres ochrony

Legalna definicja „utworu” potwierdza, że ochroną objęty może być wyłącznie uzewnętrzniony przejaw działalności twórczej, cechujący się oryginalnością i indywidualnością. Zgodnie z art. 1 ust. 21 pr. aut. ochroną „objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne”. Ochronie prawnej podlegają utwory niezależnie od sposobu ich wyrażenia, wartości (merytorycznej, artystycznej, ekonomicznej) oraz przeznaczenia.

Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili jego „ustalenia”, przez które rozumie się zakomunikowanie utworu przynajmniej jednej osobie poza samym twórcą. Godnym podkreślenia jest także fakt, że utwór podlega ochronie, chociażby miał postać nie ukończoną, oraz że ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności (art. 1 ust. 3 i 4 pr. aut.).

Wyłączenia spod ochrony

W świetle art. 4 pr. aut. z ochrony autorskoprawnej nie korzystają:

• akty normatywne lub ich urzędowe projekty,
• urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,
• opublikowane opisy patentowe lub ochronne,
• proste informacje prasowe.

Utwory zależne oraz zbiory i bazy danych

Poza utworami stworzonymi samodzielne przez konkretnego twórcę lub twórców, ochronie prawnej podlegają także tzw. utwory zależne oraz „twórcze” zbiory i bazy danych. Z przepisu art. 2 ust. 1 pr. aut. wynika, że „opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego, bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego”. Utworem zależnym jest więc utwór wykorzystujący twórcze elementy dzieła innej osoby (w sposób nie mieszczący się w ramach dozwolonego użytku, np. cytatu). Przykładem utworu zależnego może być więc tłumaczenie utworu literackiego z jednego języka na inny, przetworzenie powieści na scenariusz filmowy. Prawa autorskie do opracowania przysługują jego bezpośredniemu twórcy, jednak rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. Na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego.

Przedmiotem prawa autorskiego są również różnego rodzaju zbiory, antologie, wybory, bazy danych, o ile przyjęty w nich „dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter” (art. 3 pr. aut.). Zbiory i bazy danych mogą być przedmiotem ochrony niezależnie od tego, czy ich zawartość składa się z utworów, czy też z niechronionych materiałów.

Terytorialny zakres ochrony

W związku z tym, że twórczość ma ze swej natury charakter uniwersalny, utwory bez trudu przekraczają granice poszczególnych państw i kontynentów; trudno byłoby także ograniczyć je barierami językowymi, wyznaniowymi, politycznymi, kulturalnymi. Zjawisko równoczesnego udostępniania i wykorzystywania utworów na terenie wielu państwa jest szczególnie widoczne od momentu upowszechnienia się technologii satelitarnej oraz informatycznej, umożliwiającej wykorzystywanie chronionych dóbr w Internecie. Zgodnie z treścią art. 5 pr. aut. ochronie autorskoprawnej na terytorium naszego kraju podlegają nie tylko utwory „polskie”, ale także utwory zagraniczne, chronione na podstawie umów międzynarodowych. Polska jest obecnie związana postanowieniami kilku konwencji międzynarodowych, które dotyczą ochrony prawa autorskiego (zob. – Prawo autorskie).

Instytucje/punkty informacyjne

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
ul. Krakowskie Przedmieście 15/17
00-071 Warszawa
tel. (22) 42 10 100

Bibliografia

- Barta J., Błeszyński J., Czajkowska-Dąbrowska M., Grzeszak T., Grzybowski S., Kępiński M., Markiewicz R., Nowicka A., Poźniak-Niedzielska M., Preussner-Zamorska J., Traple E., Wojciechowska A., Wojnicka E., System Prawa Prywatnego. Prawo autorskie, tom 13, red. J. Barta, Warszawa 2007
- Barta J., Czajkowska-Dąbrowska M., Ćwiąkalski Z., Markiewicz R., Traple E., Prawo autorskie i prawa pokrewne – Komentarz, wydanie V, Wolters Kluwer 2011
- Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie, wydanie II, Wolters Kluwer, Warszawa 2010
- Matlak A., Prawo autorskie w społeczeństwie informacyjnym, Zakamycze 2004

Autor : Andrzej Matlak

Prof. dr hab. Andrzej Matlak, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; specjalista z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych oraz prawa mediów. W 1991 r. ukończył z wyróżnieniem studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym samym roku rozpoczął pracę naukową w Katedrze Prawa Autorskiego Instytutu Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej (obecna nazwa: Instytut Prawa Własności Intelektualnej) Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ukończył Studium Podyplomowe Prawa Autorskiego, Wydawniczego i Prasowego oraz aplikację sądową. W 1997 r. obronił na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego rozprawę doktorską, w 2003 r. uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego , a w 2011 tytuł profesora nauk prawnych. Od 1998 r. jest członkiem Komisji Prawa Autorskiego. Pełni funkcję redaktora naczelnego czasopisma „Prace z Prawa Własności Intelektualnej”, wydawanego w ramach Zeszytów Naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest autorem ponad 50-ciu publikacji z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych, prawa mediów oraz prawa cywilnego.