Umiejscowienie w systemie prawa

Prawo cywilne

Aktualny stan prawny

• Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, ze zm.), określana dalej w skrócie jako „pr. aut.”.
• Akt paryski Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych sporządzony w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r. (Załącznik do Dz. U. z 1990 r. Nr 82, poz. 474).
• Porozumienie w Sprawie Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej, określane powszechnie jako „TRIPS” (Załącznik do Dz. U. z 1996 r. Nr 32, poz. 143).
• Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej o prawie autorskim sporządzony w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 3, poz. 12).

Opis

Powszechnie przyjmuje się, że prawo autorskie jest bezwzględnym prawem podmiotowym, które przyznaje twórcy swoisty monopol eksploatacyjny w odniesieniu do stworzonego przez niego utworu. Należy jednak pamiętać, że uprawnienia twórcy mają dwoisty charakter, gdyż służą do ochrony zarówno niematerialnej więzi intelektualnej pojawiającej się między autorem a jego dziełem, jak i interesów majątkowych, umożliwiających komercjalizację utworu.

Terytorialny zakres ochrony

Zasadniczo ochrona utworów wynikająca z przepisów ustaw o prawie autorskim odnosi się do terytoriów konkretnych państw. W związku z tym jednak, że twórczość ma ze swej natury charakter uniwersalny, utwory bez trudu przekraczają granice poszczególnych państw i kontynentów, trudno byłoby także ograniczyć je barierami językowymi, wyznaniowymi, politycznymi, kulturalnymi. Dlatego też od końca XIX wieku zaczęła zyskiwać na znaczeniu koncepcja ponadkrajowej ochrony prawa autorskiego. Jest to możliwe dzięki podpisywaniu przez wiele państw konwencji międzynarodowych rozszerzających terytorialny zakres ochrony prawnoautorskiej.

Zgodnie z treścią art. 5 pr. aut. przepisy ustawy stosuje się do utworów:

• których twórca lub współtwórca jest obywatelem polskim lub
• których twórca jest obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, lub
• które zostały opublikowane po raz pierwszy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo równocześnie na tym terytorium i za granicą, lub
• które zostały opublikowane po raz pierwszy w języku polskim, lub
• które są chronione na podstawie umów międzynarodowych, w zakresie, w jakim ich ochrona wynika z tych umów.

Polska jest obecnie związana postanowieniami kilku konwencji międzynarodowych, które dotyczą problematyki prawa autorskiego, do najważniejszych z nich należą:

• Akt paryski Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych sporządzony w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r.,
• Porozumienie w Sprawie Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej, określane powszechnie jako „TRIPS”,
• Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) o prawie autorskim sporządzony w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r.

Podstawowe zasady ochrony wynikające z konwencji międzynarodowych

Działanie konwencji z zakresu prawa autorskiego opiera się na dwóch podstawowych zasadach:

• zasadzie tzw. minimum ochrony, zgodnie z którą wszystkie kraje podpisujące konwencję zobowiązują się zapewnić obywatelom innych krajów członkowskich co najmniej pewną minimalną ochronę, wytyczoną niektórymi postanowieniami konwencji, które składają się na tzw. ius conventionis;
• zasadzie asymilacji (inaczej zasadzie traktowania krajowego), zgodnie z którą autorzy będący obywatelami jednego z krajów członkowskich korzystają we wszystkich innych państwach związanych postanowieniami konwencji z takiej samej ochrony jak autorzy będący obywatelami danego kraju.

Instytucje/punkty informacyjne

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
ul. Krakowskie Przedmieście 15/17
00-071 Warszawa
tel. (22) 42 10 100

Bibliografia

- Barczewski M., Traktatowa ochrona praw autorskich i praw pokrewnych, Wolters Kluwer, Warszawa 2007
- Barta J., Błeszyński J., Czajkowska-Dąbrowska M., Grzeszak T., Grzybowski S., Kępiński M., Markiewicz R., Nowicka A., Poźniak-Niedzielska M., Preussner-Zamorska J., Traple E., Wojciechowska A., Wojnicka E., System Prawa Prywatnego. Prawo autorskie, tom 13, red. J. Barta, Warszawa 2007
- Barta J., Czajkowska-Dąbrowska M., Ćwiąkalski Z., Markiewicz R., Traple E., Prawo autorskie i prawa pokrewne – Komentarz, wydanie V, Wolters Kluwer 2011
- Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie, wydanie II, Wolters Kluwer, Warszawa 2010
- Matlak A., Prawo autorskie w społeczeństwie informacyjnym, Zakamycze 2004

Autor : Andrzej Matlak

 Prof. dr hab. Andrzej Matlak, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; specjalista z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych oraz prawa mediów. W 1991 r. ukończył z wyróżnieniem studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym samym roku rozpoczął pracę naukową w Katedrze Prawa Autorskiego Instytutu Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej (obecna nazwa: Instytut Prawa Własności Intelektualnej) Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ukończył Studium Podyplomowe Prawa Autorskiego, Wydawniczego i Prasowego oraz aplikację sądową. W 1997 r. obronił na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego rozprawę doktorską, w 2003 r. uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego , a w 2011 tytuł profesora nauk prawnych. Od 1998 r. jest członkiem Komisji Prawa Autorskiego. Pełni funkcję redaktora naczelnego czasopisma „Prace z Prawa Własności Intelektualnej”, wydawanego w ramach Zeszytów Naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest autorem ponad 50-ciu publikacji z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych, prawa mediów oraz prawa cywilnego.