OBOJĘTNY, bo można go ująć z obu stron…

To wcale nie żart – takie właśnie jest pierwotne, podstawowe znaczenie przymiotnika OBOJĘTNY.
W czasach prasłowiańskich w dialektach zachodniosłowiańskich funkcjonował przymiotnik *obojętьnъ, będący złożeniem powstałym od zaimka *oba i imiesłowu biernego *(j)ętъ, utworzonego od czasownika *ęti – protoplasty dziś już też archaicznego czasownika JĄĆ, dawniej ‘chwycić, wziąć, ująć’, obecnie ‘zacząć coś robić’. Prasłowiańskie dialektalne *obojętьnъ oznaczało zatem ‘dający się wziąć z obu stron, obiema rękami’. To podstawowe znaczenie rozwinęło się w dwóch kierunkach, dając w staropolszczyźnie przymiotnik OBOJĘTNY w nieco zaskakujących dla nas znaczeniach, a więc: OBOJĘTNY ‘oburęki, oburęczny, posługujący się w pracy z równą łatwością obiema rękami’, od tego również ‘obustronny’ i ‘obosieczny’ i (np. „oboiętny garniec (…), miecz oboiętny, obosieczny, obostronny (…); miecz oboiętny przypasał do boku” [SJP L, II-I, 376]), jak również ‘dwojaki’, zatem także ‘niepewny’ („słowa oboiętne i dwoiako znaczące (…); Była potyczka zapalczywa, lecz przez kilka godzin oboiętna” [ib.]). W odniesieniu do człowieka określenie OBOJĘTNY mogło być używane in plus: ‘taki, który każdemu chce i umie dogodzić, który z każdym się dogada’, ale także in minus: ‘taki, który każdemu chce się przypodobać, który działa na obie strony i nie staje po żadnej, a więc nie można mu zaufać, bo nic go tak naprawdę nie obchodzi, na niczym mu nie zależy’. I to dopiero od tego ostatniego znaczenia wywodzą się współczesne znaczenia przymiotnika OBOJĘTNY ‘nieokazujący zainteresowania’, ‘niebudzący zainteresowania’, ‘pozbawiony cech charakterystycznych’, ‘neutralny’.

 

Źródło:

[SJP PWN; USJP; SJP L, II-I, 375-376; SEJP Bor, 374; ESJP, II, 347]