doi.org/10.26112/kw.2021.115.01

doi.org/10.26112/kw.2021.115.02

This article desc ribes the history of Museo Statale Tattile Omero (‘Homer’ State Tactile Museum) in Ancona, Italy. Its founder and current director presents the concept of the institution, focusing on the role of touch as a sense that enables contact with art not only to people with visual impairments but also those with regular vision. It creates new perspectives in the process of learning about the works of renowned masters, both ancient and contemporary. The collection of the ‘Homer’ museum is divided into sections devoted to architecture, ancient sculpture, contemporary artists, and facial expressions. All objects can be touched by visitors. The author of the article also highlights the extremely important social and culture-forming role of the museum. Throughout the nearly 30 years of its existence, it has not only set the accessibility standards in Italy, but also served as a model for many cultural institutions around the world.

Key words: tactile museum, accessibility, touch, education, people with visual impairments  

Bibliography

„Aisthesis, scoprire l’arte con tutti i sensi” – rivista vocale online del Museo Tattile Statale Omero (czasopismo dźwiękowe wydawane przez Muzeum „Homer”). https://www.museoomero.it/servizi/pubblicazioni/rivista-aisthesis-scoprire-larte-con-tutti-i-sensi/.

Cetorelli, Gabriella, Guido R. Manuel, red., Il Patrimonio culturale per tutti. Fruibilità, riconoscibilità, accessibilità. Roma: Direzione generale Musei, Ministero Beni ed Attività Culturali, 2017. http://musei.beniculturali.it/wp-content/uploads/2018/06/Il-patrimonio-culturale-per-tutti.-Fruibilita%CC%80-riconoscibilita%CC%80-accessibilita%CC%80.-Quaderni-della-valorizzazione-NS-4.pdf.

Grassini, Aldo. Per un’estetica della tattilità. Ma esistono davvero arti visive? Roma: Armando editore, 2019.

Grassini, Aldo, Andrea Sòcrati, Annalisa Trasatti. L’arte contemporanea e la scoperta dei valori della tattilità. Roma: Armando editore, 2018.

doi.org/10.26112/kw.2021.115.03

The successively introduced legal regulations as well as social changes make it possible for people with visual impairments to live a more independent life, which also includes participation in culture. As a result, a reflection arises: What can be done to ensure better access to museums and their resources to people with visual impairments? POLIN Museum of the History of Polish Jews has developed a programme and implemented a series of activities that allow diverse groups of visitors to get to know its exhibitions and participate in events. Among solutions dedicated to the visually impaired one will find typhlographs and audio descriptions for the exhibits as well as educational walks and workshops with employees trained to work with visitors with disabilities and adapt the museum space to let them move around it independently. This article focuses on activities that engage people with visual impairments – a population that faces the greatest barriers in terms of access to visual arts, who, however, is being increasingly included in visual arts events. Such activities give the visually impaired the opportunity to participate in situations previously inaccessible to them, breaking down barriers between different social groups.  

Key words: accessibility, visual impairment, audio description, typhlographics

Bibliography

ABC Gość niepełnosprawny w muzeum. Materiały pokonferencyjne, oprac. zbiorowe. Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, 2013. https://nimoz.pl/files/publications/17/ABC_Gosc_niepelnosprawny_lekki.pdf.

Arnheim, Rudolf. Sztuka i percepcja wzrokowa. Tłum. Jolanta Mach. Łódź: Officyna, 2004.

Braden Caroline. „Welcoming all visitors: Museums, accessibility, and visitors with disabilities”. Working Papers in Museum Studies 12 (2016). http://ummsp.rackham.umich.edu/wp-content/uploads/2016/10/Braden-working-paper-FINAL-pdf.pdf.

Candlin, Fiona. „Blindness, art and exclusion in museums and galleries”. International Journal of Art & Design Education 22, 1 (2003).

Curyło Monika. „Pokonywanie barier: audiodeskrypcja”. Biuletyn EBIB 110, 1 (2010). http://www.ebib.pl/2010/110/a.php?curylo.

Figiel, Wojciech, Robert Więckowski. „Sztuka (nie) do zobaczenia: badanie preferencji odbiorców audiodeskrypcji do dzieł sztuki za pomocą metod ilościowych”. Komunikacja Specjalistyczna 8 (2014).

Ginley, Barry. „Museums: A whole new world for visually impaired people”. Disability Studies
Quarterly 33, 3 (2013). https://dsq-sds.org/article/view/3761.

Jakubowski, Marek. „Tyflografika – historia i współczesność, metody i technologie”. Tyfloświat 3, 1 (2009). https://tyflomapy.pl/DATA/pliki/6._m._jakubowski_._tyflografika_-_historia_i_wsp%C3%B3%C5%82czesno%C5%9B%C4%87,_metody_i_technologie._2.pdf.

Jerzakowska, Beata. Posłuchać obrazów. Poznań: Wydawnictwo „Rys”, 2016.

Kłopotowska, Agnieszka. Doświadczanie przestrzeni w rehabilitacji osób z dysfunkcją wzroku. Sztuka a tyflorehabilitacja. Białystok: Oficyna Wydawnicza PB, 2016.

Majewski, Janice. „Smithsonian guidelines for accessible exhibition design”. W: Smithsonian Institution Accessibility Program. Washington: [b.w.], 1996. https://www.sifacilities.si.edu/sites/default/files/Files/Accessibility/accessible-exhibition-design1.pdf.

Nestorowicz, Ewa. „Dotykowa percepcja płaskorzeźby. Audiodeskrypcja jako środek udostępniania sztuki niewidomym. Studium przypadku”. Logopedia 46 (2017).

Sandell, Richard. Museums, Society and Inequality. London: Routledge, 2002.

Szarkowska, Agnieszka, Izabela Künstler. „Audiodeskrypcja w kinie, teatrze i muzeum. Wprowadzenie do działań praktycznych”. W: Audiodeskrypcja w teorii i praktyce, czyli jak mówić o tym, czego nie można zobaczyć, red. Mariusz Trzeciakiewicz. Wrocław: [b.w.], 2010.

Szarkowska, Agnieszka, Piotr Wasylczyk. „Audiodeskrypcja autorska”. Przekładaniec 28 (2014).

Szymańska, Barbara, Tomasz Strzymiński. Audiodeskrypcja. Obraz słowem malowany. Białystok: Fundacja Audiodeskrypcja, 2010.

Visscher, Michelle. An interview with Charis Austin. Interview by Chakila L. Hoskins. fir.ferris.edu:8080/xmlui/bitstream/handle/2323/4724/Chakila_Hoskins_Ethics_Sp2014.pdf?sequence=3.

doi.org/10.26112/kw.2021.115.04

People with visual impairments have become regular guests of the National Museum in Warsaw in recent years. For us, museum professionals, this has been the time of discovering new ways to present works of art. This article discusses possibilities offered by art workshops that do not refer to participants’ visual perception. Without sight, which of the other senses becomes the transmitter of the aesthetic, emotional, and symbolic content of the works? What can you do when the original work of art cannot be touched? Are typhlographics, tactile drawings of paintings, always necessary? The text tries to provide answers to these questions. Its theses are based on the experience from the preparing and conducting of workshops for people with visual impairments. The study also shows the impact that meetings with the visually impaired audiences have on the Museum’s employees, building their awareness of visitors’ needs and expectations.  

Key words: museum, art, people with visual impairments, audio description

Bibliography

Audiodeskrypcja – zasady tworzenia, https://kulturabezbarier.org/wp-content/uploads/2019/12/Audiodeskrypcja-zasady-tworzenia.pdf.

Garbacz, Anna, Anna Szlązak, Ewelina Wiechnik. Gość niewidomy i słabowidzący w muzeum. Biuletyn po szkoleniu. Stalowa Wola: Muzeum Regionalne w Stalowej Woli, 2014.

Krzyżanowski, Jerzy. „Prus-batalista”. Pamiętnik Literacki 70, 4 (1979).

Majewski, Janice. Smithsonian Guidelines for Accessible Design. https://www.thc.texas.gov/public/upload/publications/Smithsonian%20Guidelines%20for%20accessible%20design.pdf.

Pawłowska, Anna, Joanna Sowińska-Heim. Audiodeskrypcja dzieł sztuki. Metody, problemy, przykłady. Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2016.

Standardy tworzenia audiodeskrypcji do produkcji audiowizualnych. http://avt.ils.uw.edu.pl/files/2010/12/AD-_standardy_tworzenia.pdf.

Tota, Paulina, Mariusz Miśkowiec. Standardy dostępności dla Miasta Stołecznego Warszawy. Załącznik nr 1 do zarządzenia nr 1682/2017 z dnia 23 października 2017. Warszawa 2017.

Treter, Mieczysław. Matejko: osobowość artysty, twórczość, forma i styl. Lwów, Warszawa: Książnica Atlas, 1939.

Więckowska, Ewa. „Zasady redagowania tyflografiki”. Tyfloświat 3, 5 (2009).

Więckowski, Robert. „Zobaczyć muzeum”. W: ABC Gość niepełnosprawny w muzeum. Warszawa: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, 2013.

Witkiewicz, Stanisław. Matejko. Lwów: W.L. Anczyc, 1912.

doi.org/10.26112/kw.2021.115.05

This article ponders on the accessibility of art for people with visual impairments. Using the example of Fundacja Wielozmysły (Multi-Sense Foundation), it shows how the visually impaired can be included in the reception and creation of visual culture. The text presents various forms of making art accessible and translating the language of the visual into other senses. It highlights the potential of artistic mediation in the process of sharing and creating events accessible to people with visual impairments and those with regular vision. Accessibility is defined as creating common spaces and searching for places and situations where people with disabilities can participate in the cultural and social life on par with others. The authors of the article refer to disability studies and argue that as long as disability is perceived in a stereotypical manner accessibility cannot exist. They conclude that accessibility can be beneficial for everyone, regardless of disability, and may become a new, democratic form of experiencing art. For people with disabilities, accessibility will be a process that enables them to study visual culture and its products. For others, it may serve as a new form of contact with art.

Key words: accessibility, disability, mediation, visual arts, disability studies  

Bibliography

Garland-Thomson, Rosemarie. Niezwykłe ciała. Przedstawienie niepełnosprawności fizycznej w amerykańskiej kulturze i literaturze. Tłum. Natalia Pamuła. Warszawa: Fundacja Teatr 21, 2020.

Godlewska-Bylniak, Ewelina, Justyna Lipko-Konieczna. „Otwieranie pola”. W: Odzyskiwanie obecności. Niepełnosprawność w teatrze i performansie. Red. Ewelina Godlewska-Bylniak. Warszawa: Fundacja Teatr 21, 2017.

Lind, Maria. „4/10 why mediate art?”. W: Ten Fundamental Questions of Curating. Red. Jens Hoffmann. Milan: Mousse Publishing, 2013.

Morris, Robert. Uwagi o rzeźbie. Tłum. Krzysztof Pijarski. Łódź: Muzeum Sztuki w Łodzi, 2010.

Ojrzyńska, Katarzyna. „Krytyczne studia nad niepełnosprawnością w polskiej humanistyce. Słów kilka o konferencji «Negotiating Space for (Dis)Ability in Drama, Theatre, Film, and Media»”. Niepełnosprawność – Zagadnienia, Problemy, Rozwiązania 4, 17 (2015).

Pallasmaa, Juhani. Oczy skóry. Architektura i zmysły. Tłum. Michał Choptiany. Kraków: Instytut Architektury, 2012.

Pamuła, Natalia, Magdalena Szarota, Magda Usiekniewicz. „Nic o nas bez nas”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia De Cultura 10, 1 (2018).

Pawłowska, Aneta, Julia Sowińska-Heim. Audiodeskrypcja dzieł sztuki. Metody, problemy, przykłady. Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2016.

Sendyka, Roma. „Antropologia zmysłów”. Autoportret 3, 35 (2011).

Skutnik, Jolanta. „Muzeum jako miejsce mediacji kulturalnej”. Kultura Współczesna 55, 2 (2005).

Smolińska, Marta. Haptyczność poszerzona. Zmysł dotyku w sztuce polskiej drugiej połowy XX i początku XXI wieku. Kraków: Universitas, 2020.

Teofilski, Mateusz. „Koncepcja empatycznego odbioru dzieła sztuki w perspektywie kognitywistycznej”. Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Humanistyczne 21, 2 (2018).

doi.org/10.26112/kw.2021.115.06

Fundacja Audiodeskrypcja (Audio Description Foundation), based in Białystok, has for years implemented the ‘iSztuka’ (iArt) project to present works of art to the blind and visually impaired. As a result of a joint effort of art historians, audio description (AD) narrators, and people with visual impairments, several hundred of contextual analyses and audio descriptions of works of art have been prepared and shared online. This paper focuses on problems faced by AD narrators who present works of art. How to talk about a work of art to help a blind person feel it and understand its social and historical context? What motivates the decision to highlight certain aspects and omit others? Gustave Moreau’s Salome dancing before Herod (Tattooed Salome) is used as a pretext for the unfolding analysis of the audio description language, with its limitations and possibilities. This painting was included in the canon of works prepared as part of the ‘iSztuka’ project. Rich in colour nuances, Salome is a complex work, both in terms of the form and iconography, carrying dozens of significant motifs. It allows the AD narrators to show their talents when capturing the specific nature of the epoch in the description and analysis of iconography. However, it also poses a challenge. How to talk about Salome to adequately create its ‘spoken’ image, capture details that build a network of cultural meanings and references, and reflect the atmosphere of the work and the period, while adapting the description to the visitors’ ability of perception?

Key words: audio description of paintings, Audio Description Foundation, language of audio description, Gustave Moreau, Salome dancing before Herod (Tattooed Salome)

Bibliography

Bernaś, Agata. „W domu dobrze, ale o domu najtrudniej – zasady tworzenia audiodeskrypcji obiektów architektonicznych”. Rocznik Przekładoznawczy 15, 2020.

Chmiel, Agnieszka, Iwona Mazur. Audiodeskrypcja. Poznań: Wydział Anglistyki UAM, 2014.

Cooke, Peter. Gustave Moreau: History Painting, Spirituality and Symbolism. New Haven: Yale University Press, 2014.

Jerzakowska, Beata. „Podobieństwa i różnice w polskiej i zagranicznej audiodeskrypcji malarstwa. Na przykładzie porównania opisów obrazów Pabla Picassa Panny z Avignon i Dziewczyna z mandoliną”. Socjolingwistyka 27, 2013.

Pawłowska, Aneta, Julia Sowińska-Heim, red., Audiodeskrypcja dzieł sztuki. Metody, problemy, przykłady. Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2016.

Rybka, Małgorzata, Marta Wrześniewska-Pietrzak, Beata Jerzakowska-Kibenko, red., Audiodeskrypcja i jej pogranicza. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2020.

Szymańska, Barbara. Rekomendacje dotyczące udostępniania instytucji muzealnych osobom z niepełnosprawnością wzroku i tworzenia audiodeskrypcji do dzieł plastycznych. Fundacja Audiodeskrypcja, NIMOZ. https://nimoz.pl/baza-wiedzy/muzea-bez-barier-dostepnoscplus.

Szymańska, Barbara, Tomasz Strzymiński. Audiodeskrypcja. Obraz słowem malowany. Standardy tworzenia audiodeskrypcji do produkcji audiowizualnych. Białystok: Fundacja Audiodeskrypcja, 2010. http://avt.ils.uw.edu.pl/files/2010/12/AD-_standardy_tworzenia.pdf.

Wątrobiński, Damian. „Audiodeskrypcja jako punkt wyjścia dla wielosensualnego poznawania historii i sztuki – projekt Obrazy bez barier”. Ogrody Nauk i Sztuk 9, 2019.

Wendorff, Anna. „Audiodeskrypcja sztuk pięknych. Studium przypadku łódzkich muzeów”. W: Osoby z niepełnosprawnością i sztuka. Udostępnianie, percepcja, integracja, red. Aneta Pawłowska, Julia Sowińska-Heim. Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2019.

Więckowski, Robert. „Audiodeskrypcja piękna”. Przekładaniec 28, 2014.

doi.org/10.26112/kw.2021.115.07

Street art is part of everyday life in many towns and cities whose daily reality is becoming increasingly richer, more ambiguous, and more meaningful. Murals, graffiti, sticker art, and other forms of street art play the city-forming role. They help to accommodate spaces, make them unique and meaningful, and, which is extremely symptomatic, add beauty and an artistic value to them. Street art is discussed and experienced; it defines the framework of social life while developing people’s imagination and languages. Nearly everyone can benefit from this form of art – ‘nearly everyone’, as it is typically inaccessible to people with visual impairments. The aim of this article is to study possible interactions between the latter and street art. The text seeks to define the effort invested in making murals, graffiti, and sticker art accessible to the visually impaired. It tries to estimate the number of such projects, explore how audio description (AD) is used to ensure accessibility, and analyse selected AD descriptions. It focuses primarily on the denotative and poetic functions of AD narratives as the most important determinants for the inclusion of the visually impaired in the geography of towns and cities, their aesthetics, uniqueness, and art.

Key words: street art, murals, audio description texts, accessibility

Bibliography

Biskupski, Łukasz. „Prosto z ulicy. Muzealizacja street artu”. W: Street art: między wolnością a anarchią, red. Mirosław Duchowski, Elżbieta A. Sekuła. Warszawa: Akademia Sztuk Pięknych, 2014.

Chomątowska, Beata. „Malowana dżungla”. Tygodnik Powszechny 33 (2013).

Ferenc, Tomasz. „Freski i murale – historia Detroit w obrazach”. Władza Sądzenia 19 (2020).

Filiciak, Mirosław. „Ulica jako hybryda. Przestrzeń miejska z perspektywy sieci”. W: Street art: między wolnością a anarchią, red. Mirosław Duchowski, Elżbieta A. Sekuła. Warszawa: Akademia Sztuk Pięknych, 2014.

Fołta, Martyna. „Street art a estetyka miejskich przestrzeni publicznych”. Przestrzeń Społeczna (Social Space) 4, 2 (2014).

Iwanowski, Konrad, Kamila Kamińska. „Street art jako medium edukacyjne”. Edukacja Krytyczna 1 (2016). http://edukacjakrytyczna.pl/wp-content/uploads/2016/01/Kaminska_Iwanowski_Street_art.pdf.

Jakobson, Roman. „Funkcje języka w aspekcie komunikacyjnym”. W: Akty i gatunki mowy, red. Jerzy Bartmiński, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Joanna Szadura. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2004.

Jakobson, Roman. „O językoznawczych aspektach przekładu”. Tłum. Zofia Sroczyńska. W: Przekład artystyczny. O sztuce tłumaczenia. Księga druga, red. Seweryn Pollak. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.

Mazur, Iwona. „Projekt ADLAB i funkcjonalizm w przekładzie – w stronę strategii audiodeskrypcyjnych”. Przekładaniec 28 (2014).

Pawłowska, Aneta, Julia Sowińska-Heim. Audiodeskrypcja dzieł sztuki. Łódź: Wydawnictwo UŁ – Muzeum Miasta Łodzi, 2019.

Sikorski, Tomasz. „Czy street art jest sztuką?”. W: Polski street art: część 2, red. Elżbieta Dymna, Marcin Rutkiewicz. Warszawa: Grupa Wydawnicza PWN – Fundacja Sztuki Zewnętrznej, 2012.

Śmiechowska-Petrovskij, Emilia. „Kultura haptyczno-werbalna. Osoby niewidzące i sztuki wizualne – między doświadczeniem poznawczym a estetycznym”. W: Sztuka/twórczość dostępna. Osoby z niepełnosprawnościami i chorobą psychiczną w kręgu recepcji i ekspresji sztuki, red. Kinga Krawiecka, Emilia Śmiechowska-Petrovskij, Martyna Żelazkowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW, 2016.

Taborska, Halina. „Współczesna sztuka publiczna i nie-miejsca Warszawy z Europą w tle”. Kultura Współczesna 4, 46 (2005).

Welsch, Wolfgang. „Procesy estetyzacji zjawiska, rozróżnienia, perspektywy”. W: Sztuka i estetyzacja: studia teoretyczne, red. Krystyna Zamiara, Marian Golka. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora, 1999.

Wróbel, Łukasz. „Hermeneutyka i hermeneutyki”. W: Literatura, teoria, metodologia, red. Danuta Ulicka. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2006.

doi.org/10.26112/kw.2021.115.08

This article presents the social status of cultural education and the role it can play in inclusive education for adults with disabilities. The author discusses cultural education as placed in a vulnerable position ‘in between’ the pedagogy of accommodation and the pedagogy of dissent. This ‘trouble spot’ is a result of the structural dependence of cultural educators and cultural institutions on the practices and effects of the general education system where the spiral of exclusion tends to escalate, driven by the logic of ascription and mechanisms of veiled meritocracy. The latter are analysed in detail also in reference to the applicable regulations and standards of inclusive education in Poland. Based on the case study of the ‘Sztuka w ciemno’ (‘Art in Blind’) project, implemented in 2020 at the Zamek Cultural Centre in Poznań, the article reveals insufficiencies of innovative thinking in accessibility projects in the face of systemic errors, exclusions, and ‘pretend’ inclusive actions in primary and secondary education.  

Key words: inclusive education, cultural education, inequalities in access to education, educational sanctuaries  

Bibliography

Antonik, Aleksandra. „Edukacja włączająca – porównanie sytuacji w Polsce i wybranych krajach europejskich”. Studia Edukacyjne 39, 2016.

Chrzanowska, Iwona. „Postawy wobec edukacji włączającej – jakie skutki?”. W: Edukacja włączająca w przedszkolu i szkole, red. Iwona Chrzanowska, Grzegorz Szumski. Warszawa: Wydawnictwo FRSE, 2019.

Czyż, Anna. „Kadra pedagogiczna wobec edukacji inkluzyjnej – wybrane determinanty postaw”. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce 15 (2020).

Gajdzica, Zenon. „Natura rezerwatu w życiu osoby z niepełnosprawnością”. W: Człowiek z niepełnosprawnością w rezerwacie przestrzeni publicznej, red. Zenon Gajdzica. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2013.

González, Aldo Ocampo, Patricia Hill Collins. „Interview with Patricia Hill Collins on critical thinking, intersectionality and educational: key objectives for critical articulation on inclusive education”. Journal for Critical Education Policy Studies 2 (2019).

Jardzioch, Agata B. „Edukacja włączająca w Polsce”. Polska Myśl Pedagogiczna 3 (2017).

Kosińska, Marta. „Edukacja kulturowa”. W: Edukacja kulturowa. Poręcznik, red. Rafał Koschany, Agata Skórzyńska. Poznań: Centrum Praktyk Edukacyjnych CK Zamek, 2014. https://cpe.ckzamek.pl/artykuly/3895-edukacja-kulturowa-porecznik/.

Kubicki, Paweł. „Równy dostęp do edukacji osób z niepełnosprawnościami”. W: Najważniejsze wyzwania po ratyfikacji przez Polskę Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, 2012.

Kurowski, Krzysztof. „Niepełnosprawność i osoba niepełnosprawna – od medycznego do społecznego modelu niepełnosprawności”. W: Najważniejsze wyzwania po ratyfikacji przez Polskę Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, 2012.

Lis, Bartek, Marta Kosińska, Magdalena Popławska, Katarzyna Wala, Jakub Walczyk. Seniorzy zależni jako uczestnicy kultury. Użyteczny poradnik. Poznań: Centrum Praktyk Edukacyjnych, 2019.

Lis, Bartek, Magdalena Popławska, red., Seniorzy zależni. Użyteczne rozwiązania dla kadr kultury. Poznań: Centrum Praktyk Edukacyjnych, 2020.

Maisuria, Alpesh. Class Consciousness and Education in Sweden. A Marxist Analysis for Revolutionary Strategy in a Social Democracy. New York, London: Routledge, 2018.

Otrębski, Wojciech. „Start w dorosłość – uwarunkowania, wyznaczniki oraz proces przejścia z edukacji do rynku pracy uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi”. W: Edukacja włączająca w przedszkolu i szkole, red. Iwona Chrzanowska, Grzegorz Szumski. Warszawa: Wydawnictwo FRSE, 2019.

Rieser, Richard. „Inclusive education”. W: Education, Equality and Human Rights. Issues of Gender, Race, Sexuality, Disability and Social Class, red. Mike Cole. New York, London: Routledge, 2018.

Sadura, Przemysław, Maciej Gdula. Style życia i porządek klasowy w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, 2012.

doi.org/10.26112/kw.2021.115.09

This article was inspired by a discussion initiated by the author among the visually impaired guides at Niewidzialna Ulica (Invisible Street) in Poznań in April 2021. The resulting text not only collects their reflections but above all proposes solutions for the popularisation of visual arts among people with vision loss. The author starts with the concept of ‘synesthetic sensitivity’ and artistic ideas for the translation of the language of the visual into the language of the remaining four senses, offering examples of successful intersensory transpositions. The projects described in the paper may serve as a model for future solutions enabling the multisensory participation in art. Each project teaches us a different approach to art and the needs of people with visual impairments. They emphasise different aspects of participation in the visual world – developing imagination, expanding the network of associations, increasing the freedom of reception, facilitating memory, and promoting dialogue. Each of the proposed solutions glues different pieces of the broken world together, re-embedding sublime ideas in the human body and providing the blind, and indeed all of us, with new opportunities to experience art.  

Key words: synaesthesia, multisensory, visuality, typhlographics, audio description

Bibliography

Arendt, Hannah. „Filozofia i metafora”. Tłum. Hanna Buczyńska-Garewicz. Teksty: Teoria literatury, krytyka, interpretacja 5, 47 (1979).

Belzyt, Joanna I. „Wykorzystanie wiedzy o umyśle dla funkcjonowania osób z zaburzeniami/niepełnosprawnością zmysłu wzroku”. Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej 2 (2016).

Chlewiński, Zdzisław. Umysł: dynamiczna organizacja pojęć. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999.

Judycka, Irmina. „Synestezja w rozwoju znaczeniowym wyrazów”. Prace Filologiczne 18 (1963).

Kandyński, Wasyl. O duchowości w sztuce. Tłum. Stanisław Fijałkowski. Łódź: Państwowa Galeria Sztuki, 1996.

Krawczyk, Natalia. „Pozytywna wartość ciemności w twórczości tzw. Light artists”. Perspektywy Kulturoznawcze 5 (2015).

Makota, Janina. „Od kontemplacyjnego do partycypacyjnego modelu kultury artystycznej”. Estetyka i Krytyka 1, 1 (2000).

Mróz, Ewa, Joanna Rząsa. „Różnice w odbiorze świata poprzez zmysły. Niewidomi i synesteci”. Rocznik Kognitywistyczny 5 (2011).

Przybyszewski, Tomasz, Piotr Stanisławski. „Stare problemy, nowe pomysły”. Magazyn Integracja 4 (2008).

Rogowska, Aleksandra. Synestezja. Studia i monografie. Opole: Oficyna Wydawnicza PO, 2007.

Rzepińska Maria. Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1983.

Urbańska, Magdalena. „Głos filmu: o audiodeskryptorach”. Ekrany 4, 56 (2020).

Welsch, Wolfgang. „Na drodze do kultury słyszenia?”. Tłum. Krystyna Wilkoszewska. W: Przemoc ikoniczna czy „Nowa widzialność”?, red. Eugeniusz Wilk. Katowice: Wydawnictwo UŚ, 2001.

Wilkoszewska, Krystyna. „Od kontemplacji do interakcji”. W: Odłamki rozbitych luster: rozprawy z filozofii kultury, sztuki i estetyki ofiarowane Pani Profesor Alicji Kuczyńskiej. Red. Iwona Lorenc, Magdalena Borowska, Małgorzata Szyszkowska. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Filozofii i Socjologii UW, 2005.

Yamagata, Hiroshi. „O estetyce trzeciego zmysłu – węchu”. W: Estetyka w świecie. Wybór tekstów, t. 5, red. Maria Gołaszewska. Kraków: Wydawnictwo UJ, Instytut Filozofii, 1997.

doi.org/10.26112/kw.2021.115.10

In its analysis of visual culture accessibility for people with vision loss, this article refers to the basic types of visual impairments while highlighting the diversity of the groups and needs of the blind and visually impaired. Philosophical metaphors of statues and buckets are used to depict the cognitive situation of people with visual impairments. Seeking to capture the theoretical nature of the blind subject, the paper does not devalue their vision loss but shows that their aesthetic experience may be as valuable as that of a person without such impairment. The next section offers an overview of selected cultural events and good artistic practices in terms of visual culture accessibility, with a particular focus on the exhibition Choroba jako źródło sztuki (Illness as a Source of Art), held at the National Museum in Poznań in 2019. The problem of visual impairment in visual culture is discussed from several perspectives: that of a blind observer, a blind artist, and blind society (mind-blindness).

Key words: visual culture, accessibility, vision loss, epistemology, art  

Bibliography

Berkeley, George. Traktat o zasadach poznania ludzkiego. Trzy dialogi między Hylasem i Filonousem. Tłum. Jan Leszczyński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.

Choroba jako źródło sztuki. Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, 2019.

Chrzanowska, Iwona. Pedagogika specjalna: od tradycji do współczesności. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2018.

Diaconu, Mădălina. „Zapach, tożsamości pamięć : o konstytuowaniu podmiotu poprzez zapach”. Tłum. Kamilla Najdek. Sztuka i Filozofia 24 (2004).

Kłopotowska, Agnieszka, Maciej Kłopotowski. Dotykowe modele architektoniczne w przestrzeniach polskich miast. Cz. 1: Standardy. Białystok: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, 2018.

Niewidzialna Wystawa. https://niewidzialna.pl.

Nowak, Andrzej W. (Samo)zamknięcie w chorobie. Wielkopolska. Kultura u Podstaw, 1 maja 2019. https://kulturaupodstaw.pl/samozamkniecie-w-chorobie-muzeum-narodowe-w-poznaniu-andrzej-nowak/.

Nowak, Anna. „Uczestnictwo osób niepełnosprawnych w kulturze”. Chowanna 1 (2015).

Paplińska, Małgorzata. „Niewidomy odbiorca sztuki – społeczne, edukacyjno-rehabilitacyjne znaczenie audiodeskrypcji przedstawień teatralnych dla osób z niepełnosprawnością wzroku”. Forum Pedagogiczne 1 (2016).

Paplińska, Małgorzata. Sztuka coraz bardziej dostępna dla osób niewidomych i słabowidzących. Muzeum. Fundacja Polskich Niewidomych i Słabowidzących „Trakt”, 30 grudnia 2015. http://trakt.org.pl/sztuka-coraz-bardziej-dostepna-dla-osob-niewidomych-i-slabowidzacych-muzeum/.

Pełnomocnik Prezydenta Miasta Poznania do spraw Osób z Niepełnosprawnościami. Opis. Poznan.pl. https://www.poznan.pl/mim/main/pelnomocnik-prezydenta-miasta-poznaniado-spraw-osob-z-niepelnosprawnosciami,poi,1410,13784/pelnomocnik-prezydenta-miastapoznania-do-spraw-osob-z-niepelnosprawnosciami,28480.html.

Popper, Karl. Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna. Tłum. Adam Chmielowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.

Program rządowy Dostępność Plus 2018–2025. Warszawa: Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, 2018.

Różański, Mateusz. „Zabierz laskę do kina!”, czyli rzecz o dostępności kultury. Niepelnosprawni.pl, 14 stycznia 2014. http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/177110.

Sikora, Paweł. „Sensationism and the problem of perceptual content. The case of Condillac”. Studia z Historii Filozofii 4 (2019).

Skórzyńska, Agata. „Urban Resilience czy krytyczne teorie zmiany? Spór wokół studiów miejskich na marginesie kryzysu pandemii”. Przegląd Kulturoznawczy 4 (2020).

Szabała Beata. „Uczestnictwo osób z niepełnosprawnością wzrokową w kulturze”. Lubelski Rocznik Pedagogiczny 4 (2019).

doi.org/10.26112/kw.2021.115.11

In the discussion on visual culture accessibility for people with visual impairments, Andrzej Jakimowski’s Imagine is a unique production that shows the potential of cinematic experience communicated through audio description – a solution rarely exploited to such an extent in Polish cinematography. This article analyses various stages of preparation in this international film production, with each providing an original creative response to the needs of the visually impaired: from the script focused on the presence of the blind in society to the promotion and distribution strategies that guaranteed the full participation of visually impaired viewers in the film screenings from the day of its premiere. Cognitive film theories by Julian Hochberg, Virginia Brooks, and Peter Ohler enable an in-depth reflection on the alternative perception of film – in this case based on sound. The author of the article pays particular attention to the message of Imagine as a film that not only recognises the visually impaired as full-fledged viewers but above all appreciates their way of perception as potentially more valuable than the automatic – habitual – perception of people with regular vision. As a result, Imagine seems to be a work that is not only fully accessible, but also original, valuable, and crucial. The success of this production should serve as an inspiration for other filmmakers.

Key words: Imagine, Andrzej Jakimowski, audiovisuality, audio description, echolocation

Bibliography

Brooks Virginia, Julian Hochberg. „Filmy widziane oczami umysłu”. Tłum. Alicja Helman. W: Kognitywna teoria filmu. Antologia przekładów, red. Jacek Ostaszewski. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński, 1999

„Echolocation”. W: Merriam-Webster Dictionary. https://www.merriam-webster.com/dictionary/
echolocation.

Fajfer-Kruczek, Ilona. Wykluczenie społeczne osób z niepełnosprawnością w środowisku lokalnym. Katowice: Wydawnictwo UŚ, 2015.

Jakimowski, Andrzej. „Niewidomi uczą, jak radzić sobie ze światem”. Rozmowę przepr. Marek Szymaniak. Nasze Miasto, 12 kwietnia 2013. https://warszawa.naszemiasto.pl/rezyser-quot imaginequot-andrzej-jakimowski-niewidomi-ucza/ar/c13-1811213.

Jakimowski, Andrzej. „Strzępki wzięte z zycia”. Rozmowę przepr. Bartosz Wróblewski. Magazyn Kontakt, 31 grudnia 2012. https://magazynkontakt.pl/andrzej-jakimowski-strzepkiwziete-z-zycia/.

Ohler, Peter. „Kognitywna teoria percepcji filmu. Koncepcja przetwarzania informacji”. Tłum. Jacek Ostaszewski. W: Kognitywna teoria filmu. Antologia przekładów, red. Jacek Ostaszewski. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński, 1999.

Pająk, Jacek. „Bohater w świecie dźwięków. Audiowizualność postaci w filmie Imagine Andrzeja Jakimowskiego”. W: Antropologia postaci w dziele filmowym, red. Seweryn Kuśmierczyk. Warszawa: Czuły Barbarzyńca, 2015.

Szymańska, Barbara, Tomasz Strzymiński. Audiodeskrypcja. Obraz słowem malowany – standardy tworzenia audiodeskrypcji do produkcji audiowizualnych. Białystok: Audiodeskrypcja, 2010. http://avt.ils.uw.edu.pl/files/2010/12/AD-_standardy_tworzenia.pdf.

Thaler, Lore, Melvyn A. Goodale. „Echolocation in humans: an overview”. Wiley Interdisciplinary Reviews. Cognitive Science 8 (2016).

Vandaele, Jeroen. „What meets the eye. Cognitive narratology for audio description”. Perspectives: Studies in Translatology 20 (2012).

Wallmeier, Ludwig Geßele Nicodemus, Lutz Wiegrebe. „Echolocation versus echo suppression in humans”. Proceedings of the Royal Society, 22 kwietnia 2013. https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rspb.2013.1428.

Żegleń, Urszula M. „O naturze, rodzajach i sposobie istnienia reprezentacji umysłowych”. Analiza i Egzystencja 11 (2005).

doi. org/10.26112/kw.2021.115.12

This article presents accessibility challenges faced by cultural institutions in the case of visually impaired visitors. The paper starts by highlighting the perception differences in people who are blind from birth, people who lost their eyesight but were once sensitive to visual stimuli, and people with partial vision loss, and consequently, the differences in the preparation of audio description narratives. Outlining the latter in terms of challenges related to the exhibition content (audio descriptions at exhibitions with and without facilities for the visually impaired) and navigation (extremely diversified needs in various groups of visually impaired visitors), the author argues that audio description cannot be the only solution implemented by cultural institutions, although this is often the case. Without undermining the necessity, relevance, and the educational and informational value of the verbal description of visual content, she emphasises the need for other solutions and a greater open-mindedness to the diversity of this extremely heterogeneous group of visitors. Such an approach is crucial while the solutions dedicated to the visually impaired can prove beneficial for all visitors.

Key words: audio description, cultural institution, visitors, visitors with visual impairments, audio guide  

Bibliography

Benoist, Robert. „The many forms of visual handicap”. W: Fondation De France and International Committee of Museums (ICOM). Museums Without Barriers: A New Deal For the Disabled. London: Taylor & Francis, 2013.

Corvest, Hoëlle. „The new technologies in the service of visually handicapped visitors to museums”. W: Fondation De France and International Committee of Museums (ICOM). Museums Without Barriers: A New Deal For the Disabled. London: Taylor & Francis, 2013.

Folga-Januszewska, Dorota. Muzeum. Fenomeny i problemy. Kraków: Universitas, 2015.

Hartley, Eleanor. „Disabled people and museums”. W: Museum, Media, Message, red. E. Hooper-Greenhill. London, New York: Taylor & Francis, 1999.

Jaszczuk, Agnieszka. „Latarnie morskie polskiego wybrzeża zapraszają!”. Informator Obywatelski Osób Niewidomych 80 (2020).

Kłopotowska, Agnieszka. Doświadczanie przestrzeni w rehabilitacji osób z dysfunkcją wzroku. Sztuka a tyflorehabilitacja. Białystok: Wydawnictwo PB, 2016.

Kowal, Paweł. „Społeczny, cywilizacyjny i polityczny kontekst polskiego boomu muzealnego”. W: Muzeum i zmiana. Losy muzeów narracyjnych, red. Paweł Kowal, Karolina Wolska-Pabian. Warszawa, Kraków: Universitas, 2016.

Krajewski, Marek. „Instytucje kultury a uczestnicy kultury. Nowe relacje. Przykład MS2 w Łodzi”. W: Strategie dla kultury. Zarządzanie strategiczne instytucją kultury, red. Martyna Śliwa. Kraków: Małopolski Instytut Kultury, 2011.

Künstler, Izabela, Urszula Butkiewicz, Robert Więckowski, oprac., Audiodeskrypcja. Zasady tworzenia. Fundacja Kultury bez Barier, 1 września 2012. https://kulturabezbarier.org/wp-content/uploads/2019/12/Audiodeskrypcja-zasady-tworzenia.pdf.

Nowicki, Radosław. „Państwowe Muzeum Etnograficzne wirtualnie otwarte dla niewidomych”. Informator Obywatelski Osób Niewidomych 94 (2021).

Pawłowska, Aneta, Julia Sowińska-Heim. Audiodeskrypcja dzieł sztuki. Metody, problemy, przykłady. Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2016.

Szabała, Beata. „Uczestnictwo osób z niepełnosprawnością wzrokową w kulturze”. Lubelski Rocznik Pedagogiczny 36, 4 (2019).

doi.org/10.26112/kw.2021.115.13

This article discusses possibilities arising in the reception of visual arts by the visually impaired from the perspective of a cognitive psychologist and an educator working in a gallery of contemporary art. It turns out that sight is not critical for learning about art. When including people with visual impairments in this area of human life, it is best to start with contemporary art – partly because works of contemporary artists frequently engage multiple senses. The authors also address the issue of art adaptation and present challenges and solutions in the process of adapting works of art to the needs of people with visual impairments. The latter are a highly diversified group with different histories and degrees of vision loss, as well as personalities and intelligence. As a result, educators must consider the cognitive abilities and limitations of the visually impaired art users to ensure effective communication and access to works of art. The development of inclusive communication requires systematic work with such people and with specialists in various fields, particularly psychologists and typhlo-pedagogues. Their cooperation may contribute to a greater understanding of the world of art by people with visual impairments, while improving their social competences and visual literacy.

Key words: visual impairment, contemporary art, art gallery, accessibility, adaptation

Bibliography

Amedi, Amir, Lotfi B. Merabet, Joan Camprodon, Felix Bermpohl, Sharon Fox, Itamar Ronen, Dae-Shik Kim, Alvaro Pascual-Leone. „Neural and behavioral correlates of drawing in an early blind painter: A case study”. Brain Research 1242 (2008).

Francuz, Piotr. Imagia. W kierunku neurokognitywnej teorii obrazu. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013.

Kennedy, John M. Drawing and the Blind: Pictures to Touch. New Haven: Yale University Press, 1993.

Likova, Lora T. „Drawing enhances cross-modal memory plasticity in the human brain: A case study in a totally blind adult”. Frontiers in Human Neuroscience 6, 44 (2012).

Niestorowicz, Ewa, Magdalena Szubielska, Bogusław Marek. „Standardy, wytyczne i wskazówki do przygotowania oraz adaptacji narzędzi diagnostycznych i procesu diagnostycznego dla dzieci i młodzieży z uszkodzeniami wzroku”. W: Diagnoza specjalnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dzieci i młodzieży. Standardy, wytyczne oraz wskazówki do przygotowania i adaptacji narzędzi diagnostycznych dla dzieci i młodzieży z wybranymi specjalnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi, red. Kazimiera Krakowiak. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji, 2017.

Pawłowska, Aneta, Julia Sowińska-Heim. Audiodeskrypcja dzieł sztuki. Metody, problemy, przykłady. Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2016.

Ratajczak-Parzyńska, Dagmara. „Alfabetyzacja wizualna jako wyznacznik kultury wizualnej w rozwoju humanistycznym”. Studia z Teorii Wychowania 4, 6 (2013).

Szubielska, Magdalena. „People with sight impairment in the world of visual arts: does it make any sense?”. Disability and Society 33, 9 (2018).

Szubielska, Magdalena, Ewa Niestorowicz. „Seeing suppresses haptic pleasure while perceiving contemporary art”. i-Perception 11, 3 (2020).

Szubielska, Magdalena, Ewa Niestorowicz. „Sztuki wizualne oczami niewidomych”. Fragile 1, 35 (2017).

Szubielska, Magdalena, Ewa Niestorowicz. „Twórczość plastyczna jako forma wspierania rozwoju osób niewidomych i głuchoniewidomych”. W: Rozwój i jego wspieranie w perspektywie rehabilitacji i resocjalizacji, red. Diana Müller, Anna Sobczak. Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2013.

Szubielska, Magdalena, Ewa Niestorowicz, Bogusław Marek. „Jak rysują osoby, które nigdy nie widziały? Badania niewidomych uczniów”. Roczniki Psychologiczne 19, 4 (2016).

Szuman, Wanda. O dostępności rysunku dla dzieci niewidomych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1967.

Więckowska, Elżbieta. „Zasady redagowania tyflografiki”. Tyfloświat 3 (2009).

Wróblewska, Hanna. „Dlaczego na wystawach sztuki współczesnej jest tak mało obrazów?”. W: Sztuka w naszym wieku, red. Magdalena Miecznicka. Warszawa: Fundacja Sztuki Polskiej ING, 2015.

doi.org/10.26112/kw.2021.115.14

The contemporary model of culture is founded on two principal shifts: the pictorial one and that towards everyday life. The former has brought the development of visual culture and visual sociology in science, while the latter an interest in the life of regular people and the return to sociology of everyday life. The model of culture based on the visual and the visible apotheosises sight as a dominant sense in the building of social interactions. It naturally privileges those who can freely participate in cultural life. However, it excludes and, to a certain extent, limits the activities and the cultural participation of people with visual impairments. The aim of this article is to present the case of the Invisible Exhibition where people with regular vision are included in multisensory culture based on the tactile, auditory, and olfactory perception. The exhibition allows the privileged participants of visual culture to learn about multisensory culture built on other cognitive foundations. The Invisible Exhibition also allows people with visual impairments to join the dominant model of culture by expanding beyond their own boundaries and actions based on other principles. The case of the Invisible Exhibition is analysed with regards to the concept of history and counter-history, i.e. the narratives of the privileged and underprivileged in the cultural system by Ewa Domańska, as well as own research conducted as part of social work courses at the Institute of Sociology of the Jagiellonian University in Kraków.

Key words: visuality, multisensory culture, everyday life, museology, relationality

Bibliography

Bogunia-Borowska, Małgorzata. „Museum vitae: pęknięcia i kontynuacje po katastrofie. 9/11 Memorial and Museum w Nowym Jorku”. Kultura Współczesna 109, 2 (2020).

Bogunia-Borowska, Małgorzata. „The Museum as a space of social relations. Oskar Schindler’s Enamel Factory Museum in Cracow and POLIN Museum of the History of Polish Jews in Warsaw”. Monitoring of Public Opinion: Economic and Social Changes 5 (2016).

Brzozowski, Grzegorz. „Bohater wielu porażek. Recenzja filmu «The Square» Rubena Östlunda”. Kultura Liberalna 455, 40 (2017). https://kulturaliberalna.pl/2017/09/26/grzegorz-brzozowski-bohater-wielu-porazek-recenzja-filmu-the-square-ruben-ostlund-zlotapalma-cannes/.

Domańska, Ewa. Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.

Minge, Ada. „Widmo solidarności. «The Square»”. Ekrany 37–38, 3–4 (2017). http://ekrany.org.pl/odkrycia/the-square-widmo-solidarnosci/.

Niewidzialna Wystawa. https://niewidzialna.pl/.

Turner, Graeme. Ordinary People and the Media. The Demotic Turn. London: Sage Publications, 2010.

doi.org/10.26112/kw.2021.115.15

The primary aim of this article is to present the potential and functions of mobile applications dedicated to the blind and visually impaired. There is no doubt that despite their enormous intellectual abilities, people with visual impairments have limited perspectives in the reception of visual culture. Dedicated smartphone applications give them a chance for greater independence in everyday activities. The paper starts with a short introduction about the place of mobile devices and applications in contemporary culture. Next, it moves on to discussing the main concepts of the works by Marshall McLuhan and Derrick de Kerckhove, highlighting the importance of tactile aspects and the eye-ear axis (critical for interfaces adopted in mobile technologies). The next section focuses on the functions of accessibility and usability of these tools in terms of their implementation. The most important design principles are presented and analysed (including the use of the compact and simple information architecture, clear visual elements, intuitive programmes, and the dark mode). The final section presents examples of mobile applications based on algorithms that recognise and describe selected aspects of reality, allow users to make sound and visual recordings, and use geolocation to create ‘auditory fields of view’.

Key words: mobile applications, accessibility, user experience design

Bibliography

Bolter, Jay D. Człowiek Turinga. Kultura Zachodu w wieku komputera. Tłum. Tomasz Goban-Klas. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1990.

Czyżak, Agnieszka. 6 insights for designing accesssible mobile apps. UX Mastery, 19 kwietnia 2017. https://uxmastery.com/6-insights-for-designing-accessible-mobile-apps/.

Fiszer, Agata. „Nowe media jako narzędzia usprawniające życie osób niepełnosprawnych”. Studia Krytyczne / Critical Studies 2 (2016).

Hartigan, Conor. Apps to support people with visual impairment. Assistive Technology, 10 czerwca 2020. https://www.atandme.com/?p=3126.

Kerckhove de, Derrick. Powłoka kultury. Odkrywanie nowej elektronicznej rzeczywistości. Tłum. Witold Sikorski, Piotr Nowakowski. Warszawa: MIKOM, 1996.

Kerckhove de, Derrick. „Umysł dotyku”. Tłum. Anna Maj. W: Kody McLuhana. Topografia nowych mediów, red. Anna Maj, Michał Derda-Nowakowski. Katowice: Wydawnictwo Naukowe ExMachina, 2009.

Laber Krzysztof. Alfabet Braille’a na ekranach dotykowych? Tak, może już za rok. WP Komórkomania.
https://krzysztoflaber.komorkomania.pl/17501,alfabet-braillea-na-ekranach-dotykowych-tak-moze-juz-za-rok.

Levinson, Paul. Nowe nowe media. Tłum. Maria Zawadzka. Kraków: WAM, 2010.

McLuhan, Marshall. Zrozumieć media. Przedłużenia człowieka. Tłum. Natalia Szczucka. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2005.

McLuhan, Marshall, Quentin Fiore. The Medium is the Massage. An Inventory of Effects. New York: Ginko Press, 1967.

Nurski, Miron. Włącz tryb ciemny. Bateria i planeta będą ci wdzięczne. WP Tech, 30 marca 2021. https://tech.wp.pl/wlacz-tryb-ciemny-w-smartfonie-bateria-i-planeta-beda-ci-wdzieczne-
6623253929999296a.

Pijanowski, Maksymilian. Inteligentne odwrócenie kolorów w iOS 11 zamiast trybu ciemnego. MyApple. https://myapple.pl/posts/14210-inteligentne-odwrocenie-kolorow-w-ios-11-zamiasttrybu-ciemnego.

Srivastava, Sudeep. How to design accessibility app for visually impared? Appinventive, 28 lutego 2019. https://appinventiv.com/blog/design-accessibility-app-for-visually-impaired/.

Walter, Natalia. „Tyflointernet – niewidomi w globalnej wiosce”. Neodidagmata 3, 32 (2011).

Zafar, Ayesha. How to design mobile app experiences for the visually impaired? InVision, 21 grudnia 2017. https://www.invisionapp.com/inside-design/mobile-design-visually-impaired/.

doi.org/10.26112/kw.2021.115.16

Key words: cultural analytics, digital culture, media, visualization

Manovich, Lev. Cultural Analytics. Cambridge MA: The MIT Press, 2020.

doi.org/10.26112/kw.2021.115.17