Umiejscowienie w systemie prawa
Prawo konstytucyjne
Prawo administracyjne
Prawa człowieka

Aktualny stan prawny
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 78, poz. 483, ze zm.); szczegółowe zasady dotyczące pokojowych zgromadzeń i postępowania w sprawach zgromadzeń reguluje ustawa z dnia 5 lipca 1990 r. Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. nr 51, poz. 297 ze zm.).

Opis
Konstytucja RP w Rozdziale „Wolności i prawa polityczne”, w art. 57 gwarantuje każdemu obywatelowi wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Zgromadzenia zostały także uregulowane w Rozdziale XI „Stany nadzwyczajne”. Prawo do pokojowego zgromadzania się gwarantuje także m.in. Europejska Konwencja Praw Człowieka w art. 11.

Pokojowe zgromadzenia oznaczają takie formy aktywności, które programowo nie są nastawione na naruszanie pokojowego i spokojnego charakteru spotkania. Takie zgromadzenia wykluczają stosowanie przemocy, agresji czy przymusu. Pojęcie zgromadzenia zostało zdefiniowane, jako zebranie określonej grupy (także ilościowo) osób w celu wspólnych obrad lub w celu wspólnego wyrażenia stanowiska.

Wolność zgromadzeń podlega ograniczeniom przewidzianym przez ustawy, niezbędnym do ochrony bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego oraz ochrony zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych osób, a także ochrony Pomników Zagłady. Prawo organizowania pokojowych zgromadzeń przysługuje osobom mającym pełną zdolność do czynności prawnych, osobom prawnym, innym organizacjom, a także grupom osób.

W pokojowych zgromadzeniach nie mogą uczestniczyć osoby posiadające przy sobie broń, materiały wybuchowe lub inne niebezpieczne narzędzia.

Wolność organizowania pokojowych zgromadzeń (demonstracji, manifestacji, marszów, pochodów itp.) wiąże się z reguły z wolnością wyrażania opinii, gwarantowaną przez Konstytucję RP w art. 54. Zgromadzenia są przejawem aktywności różnych osób, czy grup społecznych (często grup mniejszościowych, czy dyskryminowanych – jako przykład można podać np. organizowane w różnych miastach Polski marsze, parady równości), które mają na celu wskazanie dotyczących ich problemów, poprzez np. manifestowanie haseł o ideologicznej zawartości.

Przepisów powołanej ustawy Prawo o zgromadzeniach nie stosuje się do zgromadzeń organizowanych przez organy państwa lub samorządu terytorialnego, odbywanych w ramach działalności Kościoła katolickiego, innych Kościołów oraz związków wyznaniowych, związanych z wyborami władz państwowych i samorządowych.

Postępowanie w sprawach zgromadzeń

Ustawa Prawo o zgromadzeniach wprowadza termin „zgromadzenie publiczne” Są to zgromadzenia organizowane na otwartej przestrzeni dostępnej dla nieokreślonych imiennie osób i wymagają uprzedniego zawiadomienia organu gminy właściwego ze względu na miejsce zgromadzenia. Pozwolenie na zorganizowania zgromadzenia wydaje się w drodze decyzji administracyjnej, a organem odwoławczym w takich sprawach jest wojewoda. Postępowanie w sprawach zgromadzeń ma więc charakter postępowania administracyjnego. Warto dodać, że rada gminy może określić miejsca, w których organizowanie zgromadzeń publicznych nie wymaga zawiadomienia.
Zgromadzenie publiczne powinno mieć przewodniczącego, który otwiera zgromadzenie, kieruje jego przebiegiem oraz zamyka zgromadzenie

Odmowa udzielenia zezwolenia na zorganizowanie zgromadzenia

Organ gminy zakazuje zgromadzenia publicznego, jeżeli jego cel lub odbycie sprzeciwiają się ustawie Prawo o zgromadzeniach lub naruszają przepisy ustaw karnych, lub gdy odbycie zgromadzenia może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach.
Decyzja o zakazie zgromadzenia publicznego powinna być doręczona organizatorowi w terminie 3 dni od dnia zawiadomienia, nie później jednak niż na 24 godziny przed planowanym terminem rozpoczęcia zgromadzenia. Odwołanie od tej decyzji wnosi się w terminie 3 dni od dnia doręczenia decyzji, ale wniesienie odwołania nie wstrzymuje wykonania decyzji (oznacza to, że zgromadzenie nie może się odbyć).
Decyzję wydaną w wyniku rozpatrzenia odwołania doręcza się organizatorowi w terminie 3 dni od dnia otrzymania odwołania.

Zgromadzenia na drogach publicznych

W sytuacji, gdyby przeprowadzenie zgromadzenia łączyło się z utrudnieniami w ruchu lub gdyby wymagało korzystania z drogi w sposób szczególny, to może się ono odbywać pod warunkiem zapewnienia bezpieczeństwa i porządku podczas trwania imprezy oraz uzyskania zezwolenia na jego przeprowadzenie, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r., nr 108, poz. 908 ze zm.). Utrudnieniem ruchu są takie zachowania, które uniemożliwiają lub zakłócają płynność ruchu, tamują ruch, nie pozwalają na wykonanie podstawowych manewrów, rozwinięcie dopuszczalnej prędkości itp. Korzystaniem z drogi w szczególny sposób jest takie z niej korzystanie, które nie da się pogodzić z zasadami ruchu drogowego, np. zajęcie obu pasów drogi.

Bączkowski v. Polska

Najgłośniejszą w Polsce sprawą dotyczącą zgromadzeń jest sprawa Bączkowski v. Polska, która swój finał znalazła w Europejskim Trybunale Praw Człowieka w Strasburgu. Dotyczyła „Dni równości”, które miały się odbyć w dniach 10-12 czerwca 2005 r. w Warszawie. Celem tego zgromadzenia była dyskusja na temat sytuacji społecznej grup wykluczonych społecznie (m.in. mniejszości seksualnych). Trybunał uznał w 2007 r., że zakaz zgromadzenia, nałożony przez polskie władze naruszył przepisy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (tj. art. 11). Mimo tego orzeczenia i mimo zobowiązania strony polskiej do zmiany przepisów prawa w zakresie usprawnienia procedury odwoławczej w przypadku odmowy zorganizowania pokojowego zgromadzenia, odpowiednie przepisy nie zostały zmienione. W sierpniu 2011 r. Helsińska Fundacja Praw Człowieka zwróciła się do Premiera RP Donalda Tuska z prośbą o ustalenie przyczyn tak długich prac nad nowelizacją ustawy.

Bibliografia

• Sarnecki P., Prawo konstytucyjne RP, Warszawa 2011 r.
• Skrzydło W., Grabowska. S., Grabowski R., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz encyklopedyczny, Warszawa 2009 r.
• B. Banaszak, A. Preisner (red.), Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, Warszawa 2002.
• W. Kotowski, Ustawa Prawo o ruchu drogowym. Komentarz, Warszawa 2004 r.
• R.A. Stefański, Prawo o ruchu drogowym. Komentarz, Warszawa 2009 r.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 78, poz. 483, ze zm.)
• Ustawa z dnia 5 lipca 1990 r. Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. nr 51, poz. 297 ze zm.).
• Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r., nr 108, poz. 908 ze zm.)
• Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Europejska konwencja praw człowieka) sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r., nr 61, poz. 284 ze zm.)

Autorka: dr Joanna Hołda

Doktor nauk prawnych, menadżer kultury, nauczyciel akademicki. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie i Wydziału Pedagogiki Psychologii UMCS w Lublinie. Ukończyła Studia Podyplomowe z zakresu prawa autorskiego, prasowego i wydawniczego w Instytucie Prawa Własności Intelektualnej UJ w Krakowie. Pracuje w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w Lublinie. Od 2010 r. w zarządzie lubelskiej Zachęty. Jest autorką i współautorką publikacji m. in. z zakresu prawa własności intelektualnej, praw człowieka, prawa kultury i sztuki.