Umiejscowienie w systemie prawnym

Prawo Unii

Rozwój zagadnienia w świecie i w kraju

Pierwszym etapem urzeczywistniania między państwami członkowskimi swobodnego przepływu towarów było utworzenie unii celnej, która zakładała zniesienie ceł i opłat podobnych w skutkach do ceł w obrocie między państwami członkowskimi i wprowadzenie wspólnej taryfy celnej. Etap ten zakończył się w 1968 r. Kolejne elementy służące zapewnieniu swobodnego przepływu towarów to eliminacja barier fiskalnych i pozataryfowych w obrocie między państwami członkowskimi. Istotną rolę w liberalizacji obrotu towarowego między państwami członkowskimi odegrało orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, który nie tylko zdefiniował kluczowe pojęcia traktatowe odnoszące się do swobody przepływu towarów, ale również uznał, że z zakazu wprowadzania ograniczeń podobnych w skutkach do ograniczeń ilościowych wynika dla państw członkowskich obowiązek dopuszczenia do obrotu towarów dopuszczonych do obrotu w innym państwie członkowskim (zasada wzajemnego uznawania standardów). Państwa członkowskie zachowały jednak możliwość stosowana środków ograniczających uzasadnionych nadrzędnym interesem publicznym.

Opis

Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości są „wszelkie produkty posiadające wartość wymierną w pieniądzu i mogące jako takie stanowić przedmiot transakcji handlowych” (sprawa 7/68 Komisja przeciwko Włochy). Swobodą przepływu towarów są zatem objęte również dzieła sztuki oraz przedmioty posiadające wartość historyczną, artystyczną i archeologiczną. Produkty z państw trzecich są uważane za będące w swobodnym obrocie, jeśli dopełniono wobec nich formalności przywozowych oraz pobrano wszystkie wymagane prawem cła i opłaty podobne w skutkach do ceł w państwie członkowskim i jeżeli nie skorzystały z całkowitego lub częściowego zwrotu tych ceł lub opłat.
Swobodny przepływ towarów opiera się na trzech zasadniczych elementach: zniesieniu ceł i opłat podobnych w skutkach do ceł, zakazie dyskryminacyjnego opodatkowania oraz zakazie ograniczeń ilościowych i ograniczeń podobnych w skutkach do ograniczeń ilościowych.
Zniesienie ceł i opłat podobnych w skutkach do ceł oznacza zakaz wprowadzania przez państwa członkowskie jednostronnych opłat wiązanych z przekroczeniem przez towar granicy. Zakaz ten ma charakter bezwzględny, co oznacza, że państwa członkowskie nie mogą wprowadzać ceł lub środków o skutkach podobnych do ceł w celu ochrony dziedzictwa narodowego lub dóbr kultury.
Zniesienie barier fiskalnych oznacza zakaz nakładania na produkty z innych państw członkowskich jakichkolwiek podków pośrednich lub bezpośrednich wyższych niż nałożone na podobne produkty krajowe. Za produkty podobne uznaje się produkty zaspokajające te same potrzeby użytkownika, tak że mogą on być używane zamiennie. Ponadto państwa członkowskie nie mogą nakładać na produkty innych państw członkowskich podatków wewnętrznych, które pośrednio chronią inne produkty.
Zakaz stosowania ograniczeń ilościowych i ograniczeń podobnych w skutkach do ograniczeń ilościowych oznacza zakaz wprowadzania regulacji, które pośrednio lub bezpośrednio, rzeczywiście lub potencjalnie wpływają na handel między państwami członkowskimi. Państwa członkowskie mogą jednak stosować ograniczenia uzasadnione m.in. względami ochrony narodowych dóbr kultury o wartości artystycznej, historycznej lub archeologicznej, bądź ochrony własności przemysłowej i handlowej.
Na mocy tego artykułu państwa członkowskie zachowują prawo do definiowania dóbr kultury, które uznają za narodowe dobra kultury, a także możliwość podejmowania środków niezbędnych do zapewnienia ich ochrony. Ograniczenia te nie powinny jednak stanowić środka arbitralnej dyskryminacji ani ukrytych ograniczeń w handlu między państwami członkowskimi. Ograniczenia w swobodnym przepływie towarów muszą mieć charakter proporcjonalny i nie wykraczać poza to, co jest konieczne dla osiągnięcie przewidzianego celu.
Tworzenie rynku wewnętrznego spowodowało konieczność ustanowienia systemu ochrony dóbr kultury na poziomie Unii Europejskiej. Na system ten składają się Rozporządzenie Rady (WE) nr 116/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie wywozu dóbr kultury oraz Dyrektywa Rady 93/7/EWG z dnia 15 marca 1993 r. w sprawie zwrotu dóbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium Państwa Członkowskiego . Akty te stanowią środki wspomagającym tworzenie rynku wewnętrznego, mające na celu pogodzenie funkcjonowania rynku wewnętrznego z udzieloną państwom członkowskim gwarancją zapewnienia ochrony dóbr kultury, które mają status narodowych dóbr kultury o wartości artystycznej, historycznej lub archeologicznej, zgodnie z art. 36 TFUE.

Aktualny stan prawny

art. 28-37 – i art. 110 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Bibliografia:

D.Chalmers, G. Davies, G. Monti, European Union Law, Cambridge 2010
A. Cieśliński, Wspólnotowe prawo gospodarcze t.1. Swobody rynku wewnętrznego, Warszawa 2010
I. Skomerska-Muchowska, Kultura, [w:] J. Barcz (red), Polityki społeczne Unii Europejskiej, Warszawa 2010
 

Autor: Izabela Skomerska-Muchowska

Doktor nauk prawnych Izabela Skomerska-Muchowska, specjalista w dziedzinie prawa europejskiego i międzynarodowego publicznego, adiunkt w Katedrze Europejskiego Prawa Konstytucyjnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego.