Umiejscowienie w systemie prawa
Prawo konstytucyjne
Prawo administracyjne

Aktualny stan prawny
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze zm.); ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. Nr 142, poz.1591, ze zm.); ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. Nr 142, poz. 1592, ze zm.); ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. Nr 142, poz.1590, ze zm.), ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (Dz. U. Nr 31, poz. 206 ze zm.)

Opis

Samorząd terytorialny

Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Wykonuje zadania z zakresu administracji publicznej, nałożone na samorząd przez Państwo. Wykonywanie tej administracji następuje w wyniku decentralizacji, zakładającej samodzielne realizowanie zadań przez wspólnoty samorządowe. Działalność ta jest względnie niezależna od innych organów rządowych, z czego wynika możliwość kształtowania własnej wewnętrznej organizacji, wybór organów przedstawicielskich (władz lokalnych) i stanowienia prawa miejscowego.

Samorząd wykonuje zadania we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Działania te pozostają jednak pod kontrolą państwa.

Polski model samorządu terytorialnego wyróżnia samorząd lokalny – gminę i powiat oraz samorząd regionalny – województwo (trójstopniowy podział terytorialny państwa).

Gmina

Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego(art. 164 Konstytucji RP). Jej mieszkańcy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową na określonym terytorium. Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, posiada osobowość prawną. Jej samodzielność podlega ochronie sądowej, a ustrój określa statut.

Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządowych (zadania własne i zlecone). Jej obowiązkiem jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Dotyczy to również spraw związanych z kulturą (instytucjami kultury, działaniami w obszarze kultury) oraz ochroną zabytków i opieką nad zabytkami.

Powiat

Mieszkańcy powiatu tworzą lokalną wspólnotę samorządową na określonym terytorium. Powiat wykonuje określone zadania publiczne (własne i zlecone) w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, ma osobowość prawną. Samodzielność powiatu podlega ochronie sądowej, a o jego ustroju stanowi statut.

Powiat spełnia rolę uzupełniającą w stosunku do gminy, wykonuje określone zadania o charakterze ponadgminnym, m.in. kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

Województwo

Do samorządu regionalnego należy zaliczyć województwo. Jego zadania kształtują się inaczej niż gminy i powiatu, należy je rozpatrywać w kontekście funkcji, jakie pełni w strukturze całego państwa. Przedstawicielem rządu w województwie jest wojewoda. Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa, określa strategię jego rozwoju. Składa się na to m.in. wspieranie rozwoju kultury oraz sprawowanie opieki nad dziedzictwem kulturowym i jego racjonalne wykorzystywanie. Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim m.in. w zakresie kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

Kultura w samorządzie terytorialnym

Jednostki samorządowe sprawują mecenat nad działalnością kulturalną, polegający na wspieraniu i promocji twórczości, edukacji i oświaty kulturalnej, działań i inicjatyw kulturalnych oraz opieki nad zabytkami. Realizuje się to m.in. przez finansowanie (tworzenie i prowadzenie) samorządowych instytucji kultury i projektów kulturalnych z budżetów poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. Większość działających w Polsce instytucji kultury prowadzonych jest właśnie przez organy samorządu terytorialnego. Rola samorządu nie ogranicza się jednak tylko do prowadzonych przez siebie instytucji, organy władzy samorządowej mają kompetencje wspierania działań z zakresu kultury podejmowanych przez różne podmioty, w tym organizacje pozarządowe.

Do instytucji kultury należy zaliczyć przede wszystkim: teatry, opery, operetki, filharmonie, orkiestry, instytucje filmowe, kina, muzea, biblioteki, domy kultury, ogniska artystyczne, galerie sztuki oraz ośrodki badań i dokumentacji w różnych dziedzinach kultury.
W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie samorządu terytorialnego działalnością kulturalną, co objawiło się chociażby udziałem 11 największych polskich miast w konkursie o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016(ostatecznie tytuł ten otrzymał Wrocław). Pokazało to nie tylko potencjał, ale także zwróciło uwagę na konieczność wspierania kultury na szczeblu lokalnym i podniesienia wydatków na kulturę na poziomie samorządu.

Bibliografia

• Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Warszawa 2009
• Hołda J., Hołda Z., Ostrowska D., Prawne podstawy działalności kulturalnej, Kraków 2005
• Niewiadomski Z., Cieślak Z., Lipowicz I., Szpor G., Prawo administracyjne, Warszawa 2009
• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1592, ze zm.)
• Ustawa z dnia z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz.1591, ze zm.)
• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz.1590, ze zm.)
• Ustawa z dnia. 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (Dz. U. Nr 31, poz. 206 ze zm.).

Autorka: dr Joanna Hołda

Doktor nauk prawnych, menadżer kultury, nauczyciel akademicki. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie i Wydziału Pedagogiki Psychologii UMCS w Lublinie. Ukończyła Studia Podyplomowe z zakresu prawa autorskiego, prasowego i wydawniczego w Instytucie Prawa Własności Intelektualnej UJ w Krakowie. Pracuje w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w Lublinie. Od 2010 r. w zarządzie lubelskiej Zachęty. Jest autorką i współautorką publikacji m. in. z zakresu prawa własności intelektualnej, praw człowieka, prawa kultury i sztuki.