Definicja legalna:

Zbiórka publiczna to wszelkie publiczne zbieranie ofiar w środkach finansowych lub w naturze, na pewien z góry określony cel. Za zbiórkę publiczną mogą zostać uznane wszelkiego rodzaju apele o składanie dobrowolnych datków na rzecz wskazanych w apelu podmiotów, skierowanie do bliżej nieokreślonych adresatów.

Umiejscowienie w systemie prawa: prawo administracyjne

Aktualny stan prawny:

Podstawę prawną prowadzenia zbiórki publicznej stanowi ustawa z dnia 15 marca 1933 roku o zbiórkach publicznych (Dz. U. Nr 22, poz. 162 z późn. zm.), wraz z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 6 listopada 2003 roku w sprawie sposobów przeprowadzania zbiórek publicznych oraz zakresu kontroli nad tymi zbiórkami (Dz. U. Nr 199, poz. 1947 z późn. zm.). Kwestii tej dotyczą także: ustawa z dnia 14 czerwca 1960 roku – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.) oraz ustawa o opłacie skarbowej z dnia 16 listopada 2006 r. (Dz. U. Nr 225, poz. 1635).

Opis:

Cel
Pozwolenie na przeprowadzenie zbiórki publicznej może być udzielone jedynie wówczas, gdy cel zbiórki nie jest przeciwny prawu oraz ze stanowiska publicznego jest godny poparcia. Za takie cele uważa się przede wszystkim cele religijne, państwowe, oświatowe, zdrowotne, kulturalno-społeczne i społeczno-opiekuńcze.

Podmioty uprawnione
Pozwolenie na zbiórkę publiczną może być udzielone jedynie stowarzyszeniom i organizacjom, posiadającym osobowość prawną, albo komitetom, organizowanym dla przeprowadzenia określonego celu, który powinien być zgodny ze statutem stowarzyszenia lub organizacji, bądź też z aktem organizacyjnym komitetu.

Formy
Zbiórka publiczna to nie tylko zbieranie pieniędzy do puszki, ale także sprzedaż cegiełek wartościowych, apele o wpłaty zamieszczane w mediach, sprzedaż przedmiotów po oznaczonych cenach, zbiórki ofiar w naturze, gromadzenie środków poprzez wysyłanie wiadomości tekstowych typu sms lub dokonywanie połączeń telefonicznych typu audiotele lub infolinia.

Pozwolenie na przeprowadzenie zbiórki publicznej
Pozwoleń na przeprowadzenie zbiórki udzielają, w drodze decyzji administracyjnej: wójt, burmistrz (prezydent miasta) – jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze gminy lub jej części; starosta – jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze powiatu lub jego części obejmującej więcej niż jedną gminę; marszałek województwa – jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze województwa lub jego części obejmującej więcej niż jeden powiat; minister właściwy do spraw wewnętrznych –jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze obejmującym więcej niż jedno województwo. W przypadku, gdy zebrane ofiary mają być zużyte za granicą, pozwolenia na zbiórkę udziela minister właściwy do spraw wewnętrznych, za zgodą ministra właściwego do spraw zagranicznych i ministra właściwego do spraw finansów publicznych.

Wniosek
Wniosek o wydanie pozwolenia na przeprowadzenie zbiórki publicznej, powinien zawierać: cel, na który mają być przeznaczone ofiary pochodzące ze zbiórki publicznej; formy prowadzenia - mogą to być: dobrowolne wpłaty na konto, założone osobno dla każdej zbiórki publicznej przez przeprowadzającego zbiórkę publiczną, zbieranie ofiar do puszek kwestarskich, zbieranie ofiar do skarbon stacjonarnych, sprzedaż cegiełek wartościowych, sprzedaż przedmiotów i usług oraz zbieranie ofiar w naturze; termin rozpoczęcia i zakończenia zbiórki (pozwolenia wydawane są maksymalnie na okres jednego roku); obszar na jakim będzie zbiórka prowadzona; sposób informowania o prowadzonej zbiórce publicznej; liczbę osób, które mają brać udział w zbiórce publicznej; przewidywane koszty przeprowadzenia zbiórki publicznej; miejsce wydatkowania zebranych ofiar. Jeżeli zbiórka publiczna nie została przeprowadzona, należy o tym, w formie pisemnej, poinformować organ, który wydał pozwolenie oraz podać przyczyny, z powodu, których nie przeprowadzono zbiórki. Wszelkich informacji dotyczących prowadzenia zbiórek publicznych, można uzyskać w Departamencie Zezwoleń i Koncesji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Instytucje/punkty informacyjne: www.mswia.gov.pl, www.ngo.pl

Rozwój sytuacji społeczno-prawnej po 1989 roku:

Obowiązujące w Polsce przepisy regulujące zasady publicznego zbierania pieniędzy jest przestarzałe – ustawa pochodzi bowiem z 1933 roku. Ponadto, decyzje Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji odnośnie tego, na co można zbierać pieniądze, bywają niestety niejednoznaczne. Dlatego też organizacje pozarządowe zgłaszają pilną potrzebę zmiany przepisów i dostosowania ich do sytuacji obecnej. Przede wszystkim należy zmienić przepisy tak, aby w sytuacjach klęsk i katastrof humanitarnych, kiedy potrzebna jest natychmiastowa pomoc poszkodowanym, można było natychmiast przystąpić do gromadzenia środków. Przepisy ograniczają także sposób pomocy, nie dopuszczają możliwości zmiany przeznaczenia środków, gdy tymczasem od momentu zarządzenia zbiórki do czasu wykorzystania środków mogą ulec zmianie potrzeby obdarowywanych. Dotychczas Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji zrezygnowało z kontrowersyjnej interpretacji przepisów, podciągającej pod zbiórkę publiczną sam fakt podawania do publicznej wiadomości numeru konta organizacji. W lutym 2010 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji zapowiedziało zmiany w przepisach dotyczących procedury wydawania pozwoleń na przeprowadzenie zbiórki publicznej, w ramach której będą gromadzone środki przeznaczone na pomoc poza granicami Polski. Umożliwi to organizacjom pozarządowym sprawniejsze organizowanie zbiórek i szybsze udzielanie pomocy. Ministerstwo planuje zmodyfikować przepisy tak, aby znieść obowiązek opiniowania wniosków o wydanie pozwolenia przez Ministra Finansów i Ministra Spraw Zagranicznych. Spełnienie tego warunku wydłuża procedurę otrzymania zgody o kilka dni. W projektowanej nowelizowanej będzie również uregulowana kwestia sprawozdań ze zbiórki. Określenia tego brakuje w dzisiejszej ustawie. Takie sprawozdanie będzie musiało zawierać między innymi nazwę organu udzielającego pozwolenia, formę prawną prowadzonej działalności, opis przeprowadzonej zbiórki, cel i formy inicjatywy, kwotę zebranych środków finansowych i darów oraz sumy, które już wydano. Do sprawozdania trzeba będzie dołączyć kopię ogłoszenia prasowego, w którym znajdą się informacje o wynikach zbiórki i sposobie wykorzystania zebranych datków. Z kolei rozporządzenie w sprawie sposobów prowadzenia zbiórek i zakresu kontroli zbiórek publicznych będzie regulować takie kwestie jak formy prowadzenia zbiórek, miejsca ich prowadzenia zasady związane ze sporządzeniem dokumentacji z ich przebiegu i kontroli nad ich prowadzeniem oraz wymagania dotyczące legitymacji osoby uprawnionej do zbierania środków w ramach zbiórki. Założenia do projektu nowelizacji Ustawy o zbiórkach publicznych opublikowano na stronie resortu spraw wewnętrznych i administracji 4 stycznia 2011 roku.

Bibliografia:

• Ustawa z dnia 15 marca 1933 roku o zbiórkach publicznych (Dz. U. Nr 22, poz. 162 z późn. zm.)
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 6 listopada 2003 roku w sprawie sposobów przeprowadzania zbiórek publicznych oraz zakresu kontroli nad tymi zbiórkami (Dz. U. Nr 199, poz. 1947 z późn. zm.)
• K. Marciniak: Zbiórki publiczne, broszura z serii 3W, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2005
• A. Krajewska: Kalendarium zmian prawnych, [w:] Trzeci Sektor 2011, nr 24
• Zmiany w ustawie o zbiórkach publicznych: kwesty pod większą kontrolą, [w:] Gazeta Prawna z dnia 7 stycznia 2011 roku
• www.mswia.gov.pl
• www.ngo.pl
   

Autorka: dr Magdalena Arczewska

Doktor socjologii, prawnik; adiunkt w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego (od 2008), ekspert Instytutu Spraw Publicznych (od 2003), ekspert International Center for Not-for-Profit Law (ICNL) (od 2010), przewodnicząca Zespołu ekspertów do spraw opracowania standardów współpracy międzysektorowej, powołanego przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej (2010), przewodnicząca Zespołu ekspertów ds. opracowania długofalowej polityki w zakresie rozwoju wolontariatu w Polsce, powołanego przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej (2011), ekspert Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w zakresie oceny merytorycznej wniosków składanych w ramach Rządowego Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (od 2005), członek Komitetu Generalnego Międzynarodowego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Nieletnich i Rodzinnych, Polskiego Towarzystwa Socjologicznego oraz European Cooperation Centre; laureatka I nagrody w X jubileuszowym konkursie Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych na najlepsze prace doktorskie w dziedzinie problemów pracy i polityki społecznej (2007). Specjalizuje się w tematyce dotyczącej polityki rodzinnej oraz współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi, autorka i współautorka kilkudziesięciu publikacji o tej tematyce.