Definicja legalna:

Organizacja pożytku publicznego to organizacja pozarządowa prowadząca działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych, która uzyskała status organizacji pożytku publicznego na podstawie wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.

Umiejscowienie w systemie prawa: prawo cywilne

Aktualny stan prawny:

Funkcjonowanie organizacji pożytku publicznego regulują przepisy ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie ((Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654.). Postępowanie rejestrowe kształtują przepisy ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 769) wraz z rozporządzeniami wykonawczymi.

Opis:

Warunki uzyskania statusu
Status organizacji pożytku publicznego mogą otrzymać organizacje pozarządowe, kościelne osoby prawne i jednostki organizacyjne, jak również stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, spółdzielnie socjalne, spóki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami. Dla uzyskania statusu pożytku publicznego organizacja musi przez co najmniej dwa lata nieprzerwanie prowadzić działalność pożytku publicznego na rzecz ogółu społeczności. Ponadto, organizacja ubiegająca się o ten status musi przeznaczać cały dochód na działalność statutową, a jeśli prowadzi działalność gospodarczą, to jedynie w rozmiarach służących realizacji jej celów statutowych. Organizacja taka musi ponadto posiadać kolegialny organ kontroli lub nadzoru, bezstronny i odrębny od organu zarządzającego. Wszystkie powyższe przesłanki muszą być spełnione łącznie.

Rejestracja
Uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego następuje na drodze postępowania rejestrowego o wpis informacji o takim statusie w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej, prowadzonego przez sąd rejonowy w ramach Krajowego Rejestru Sądowego.

Obowiązki
Na organizacje pożytku publicznego nałożono szereg obowiązków, do których należy sporządzanie i ujawnianie sprawozdań finansowych i merytorycznych z działalności organizacji, przedkładanie ich ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego oraz poddawanie się innym formom kontroli ze strony administracji publicznej w zakresie prawidłowości korzystania z uprawnień określonych w ustawie.

Przywileje
W odniesieniu do prowadzonej działalności pożytku publicznego, organizacji tej przysługuje zwolnienie od podatku dochodowego od osób prawnych, podatku od nieruchomości, podatku od czynności cywilnoprawnych, opłaty skarbowej oraz opłaty sądowej. Organizacja ta może także być odbiorcą 1% podatku dochodowego od osób fizycznych, przekazywanego przez podatników.

Instytucje/punkty informacyjne:www.ngo.pl, www.pozytek.gov.pl, www.isp.irg.pl/kompas

Rozwój sytuacji społeczno-prawnej po 1989 roku:

Historia prac nad ustawą sięga roku 1996, kiedy Jerzy Hauser, szef doradców w gabinecie wicepremiera i ministra finansów podjął działania mające na celu ustawowe uregulowanie współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi. Ważną i pozytywną cechą prac nad ustawą była ciągłość, zachowana mimo zmieniających się na przestrzeni lat 1996 – 2003 ekip rządowych. Uchwalenie w 2003 roku ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie było istotnym wydarzeniem w procesie kształtowania otoczenia prawnego trzeciego sektora w Polsce, przy aktywnym współudziale środowiska organizacji pozarządowych. Akt ten reguluje funkcjonowanie wszystkich organizacji pozarządowych oraz innych podmiotów prowadzących działalność pożytku publicznego. Ponadto akt ten reguluje zasady prowadzenia działalności pożytku publicznego przez organizacje pozarządowe, tryb, reguły i formy zlecania realizacji zadań publicznych przez administrację publiczną organizacjom pozarządowym, uzyskiwanie przez organizacje statusu organizacji pożytku publicznego oraz nadzór nad działalnością organizacji pożytku publicznego, a także warunki wykonywania świadczeń przez wolontariuszy oraz korzystania z tych świadczeń. W wyniku nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego, która weszła w życie w marcu 2010 roku, w ustawie doprecyzowano definicję organizacji pozarządowej wykluczając z jej zakresu spółki prawa handlowego oraz spółdzielnie. Jednocześnie, wprowadzone nowelą przepisy umożliwiają spółkom akcyjnym, spółkom z ograniczoną odpowiedzialnością oraz klubom sportowym będącym spółkami nabywanie pod określonymi warunkami statusu organizacji pozarządowej. Ponadto wprowadzono wymóg, zgodnie z którym dla uzyskania statusu pożytku publicznego organizacja musi przez co najmniej dwa lata nieprzerwanie prowadzić działalność pożytku publicznego na rzecz ogółu społeczności. Istotną zmiana jest także możliwość uchwalania wieloletnich programów współpracy z organizacjami pozarządowymi, oraz rozszerzenie katalogu form współpracy o umowy partnerstwa i inicjatywę lokalną (forma współpracy gminy z jej mieszkańcami zrzeszonymi w stowarzyszeniu zwykłym lub stowarzyszeniu w celu realizacji zadania publicznego na rzecz społeczności lokalnej). Nowela stworzyła możliwość udzielania organizacjom przez jednostki samorządu terytorialnego pożyczek, gwarancji i poręczeń na realizację zadań w sferze pożytku publicznego. Ponadto w ustawie usankcjonowano tworzenie lokalnych i regionalnych Rad Działalności Pożytku Publicznego. W wyniku nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie uproszczeniu i przyspieszeniu uległy procedury konkursowe, ponieważ doprecyzowano kryteria, jakimi mają się kierować komisje konkursowe oceniające oferty. Zniesiono również warunek przeprowadzenia konkursu w odniesieniu do krótkoterminowych lub wymagających szybkich działań projektów, co pozwala na sprawną realizację nieprzewidzianych i pilnych zadań.

Statystyka:

Według danych Ministerstwa Sprawiedliwości w Polsce zarejestrowanych jest 8312 organizacji pożytku publicznego (stan na dzień 22 maja 2011 roku).

Bibliografia:

• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654 )
• M. Arczewska: Nie tylko jedna ustawa. Prawo o organizacjach pozarządowych, Wydanie drugie, poszerzone i uaktualnione, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009
• R. Golat: Działalność pożytku publicznego i wolontariat. Omówienie tekstu ustawy. Ośrodek Doradztwa i Szkolenia TUR, Warszawa 2005
• H. Izdebski: Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Komentarz, Biblioteczka Pożytku Publicznego, Warszawa 2003
• J. Kopyra: Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2005
• N. Kowal: Tworzenie i rejestracja organizacji pożytku publicznego, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Zakamycze 2005
• G. Makowski (red.): U progu zmian. Pięć lat Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2008
• M. Rymsza (red.): Współpraca sektora obywatelskiego z administracja publiczną, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2004
   

Autorka: dr Magdalena Arczewska

Doktor socjologii, prawnik; adiunkt w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego (od 2008), ekspert Instytutu Spraw Publicznych (od 2003), ekspert International Center for Not-for-Profit Law (ICNL) (od 2010), przewodnicząca Zespołu ekspertów do spraw opracowania standardów współpracy międzysektorowej, powołanego przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej (2010), przewodnicząca Zespołu ekspertów ds. opracowania długofalowej polityki w zakresie rozwoju wolontariatu w Polsce, powołanego przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej (2011), ekspert Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w zakresie oceny merytorycznej wniosków składanych w ramach Rządowego Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (od 2005), członek Komitetu Generalnego Międzynarodowego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Nieletnich i Rodzinnych, Polskiego Towarzystwa Socjologicznego oraz European Cooperation Centre; laureatka I nagrody w X jubileuszowym konkursie Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych na najlepsze prace doktorskie w dziedzinie problemów pracy i polityki społecznej (2007). Specjalizuje się w tematyce dotyczącej polityki rodzinnej oraz współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi, autorka i współautorka kilkudziesięciu publikacji o tej tematyce.