Umiejscowienie w systemie prawa
Prawo konstytucyjne
Prawo administracyjne

Aktualny stan prawny
Obowiązki w obszarze kultury i sztuki, szczególnie obowiązek upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury (również Polaków pozostających za granicą) określa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze zm.) w przepisie art. 6. Natomiast kwestie związane z mecenatem Państwa nad kulturą można wyprowadzić także z innych ustaw, np. z ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437, ze zm.) – w zakresie, w jakim ustala obowiązki resortu kultury w rządzie (aktualnie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego), ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123, ze zm.), ale także z ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o kinematografii (Dz. U. Nr 132, poz. 1111, ze zm.). Wspieranie tożsamości kulturowej mniejszości narodowych i etnicznych określa ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym (Dz. U. Nr 17, poz. 141 ze zm.). Polska jest także stroną szeregu umów międzynarodowych, np. Europejskiej Konwencji Kulturalnej z dnia 19 grudnia 1954 r. (Dz. U. z 1990 r., Nr 8, poz. 44).

Opis
Równy dostęp do dóbr kultury

Konstytucja RP z 1997 r. nałożyła na Państwo obowiązek równego dostępu do dóbr kultury wszystkich obywateli. Jest to związane z konstytucyjnym zakazem dyskryminacji wyrażonym w przepisie art. 32, zgodnie z którym wszyscy są równi wobec prawa i nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Gwarancje związane z dostępem do dóbr kultury, czy też z zachowaniem tożsamości kulturowej, dotyczą także mniejszości narodowych i etnicznych.

Upowszechnianie kultury

Z upowszechnianiem kultury i dostępem do dóbr kultury wiąże się obowiązek organizowania i prowadzenia działalności kulturalnej przede wszystkim przez organy władzy publicznej i wykonywania zadań w tym zakresie przez publiczne instytucje kultury. Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie działalności publicznych instytucji kultury jest ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (znowelizowana we wrześniu 2011 r.). Działalność kulturalna w rozumieniu tej ustawy polega na tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury. Ustawa wprowadza zasady związane m.in. z tworzeniem i prowadzeniem instytucji kultury, których organizatorami mogą być ministrowie oraz kierownicy urzędów centralnych, czy odpowiednie organy jednostki samorządu terytorialnego. Przy wsparciu organów władzy publicznej upowszechnianie kultury i prowadzenie działalności kulturalnej może być zadaniem organizacji pozarządowych, co także wzmacnia budowanie społeczeństwa obywatelskiego. W ostatnich latach coraz większą popularność zyskują organizacje pozarządowe (często mające status organizacji pożytku publicznego), których statutowa działalność związana jest z szeroko pojętą kulturą (np. regionalne Zachęty Sztuk Pięknych, warszawska Fundacja Bęc Zmiana, krakowska Znaczy się).

Mecenat nad działalnością kulturalną

Państwo, tj. organy władzy publicznej każdego szczebla, mają obowiązek mecenatu nad działalnością kulturalną. Polega to na wspieraniu i promocji twórczości, edukacji i oświaty kulturalnej, działań i inicjatyw kulturalnych oraz opieki nad zabytkami. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego wspiera finansowo realizację zadań związanych z polityką kulturalną państwa, prowadzonych przez instytucje kultury i inne podmioty nie należące do sektora finansów publicznych (np. organizacje pozarządowe). Państwo sprawuje mecenat nad działalnością w dziedzinie kinematografii, która jest częścią kultury narodowej. Polega to w szczególności na wspieraniu produkcji i promocji filmu, upowszechnianiu kultury filmowej oraz ochronie dziedzictwa kulturalnego w dziedzinie filmu (art. 3 ustawy o kinematografii). Do obowiązków władz publicznych należy także działanie w obszarze ochrony zabytków, prowadzenie archiwów, bibliotek, co bez wątpienia stanowi ważny element dziedzictwa kulturowego.

Udzielanie pomocy Polakom zamieszkałym za granicą

Obowiązek udzielania pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym w praktyce może być realizowany przez działania korpusu dyplomatycznego (np. attachè kulturalnych). Inną formą realizowania tego zobowiązania jest utworzenie w ramach telewizji publicznej kanału przeznaczonego dla Polaków poza krajem – satelitarny kanał TVP Polonia.

Bibliografia

• Banaszak B., Preisner A. (red.), Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, Warszawa 2002.
• Hołda J., Hołda Z., Ostrowska D., Prawne podstawy działalności kulturalnej, Kraków 2005.
• Golat R., Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz, Zakamycze 2004 r.
• Sarnecki P., Prawo konstytucyjne RP, Warszawa 2011 r.
• Skrzydło W., Grabowska. S., Grabowski R., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz encyklopedyczny, Warszawa 2009 r.
• Zeidler K., Prawo ochrony dziedzictwa kultury, Warszawa 2007.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze zm.).
• Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123, ze zm.).
• Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o kinematografii (Dz. U. Nr 132, poz. 1111, ze zm.).
• Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437, ze zm.).
• Europejska Konwencja Kulturalna z dnia 19 grudnia 1954 r. (Dz. U. z 1990 r., Nr 8, poz. 44).

Autorka: dr Joanna Hołda

Doktor nauk prawnych, menadżer kultury, nauczyciel akademicki. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie i Wydziału Pedagogiki Psychologii UMCS w Lublinie. Ukończyła Studia Podyplomowe z zakresu prawa autorskiego, prasowego i wydawniczego w Instytucie Prawa Własności Intelektualnej UJ w Krakowie. Pracuje w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w Lublinie. Od 2010 r. w zarządzie lubelskiej Zachęty. Jest autorką i współautorką publikacji m. in. z zakresu prawa własności intelektualnej, praw człowieka, prawa kultury i sztuki.