Settings and search
Dozwolony użytek utworów
Autorskie prawa majątkowe przysługujące twórcom w odniesieniu do ich utworów bywają przez ustawodawców ograniczane w interesie publicznym. Chodzi tu o stworzenie możliwości korzystania z dzieł, w ściśle określony sposób, bez potrzeby uzyskiwania zgody ich twórców. Możliwość wprowadzania ograniczeń monopolu autorskiego przewidują konwencje międzynarodowe z zakresu prawa autorskiego oraz dyrektywy obowiązujące w Unii Europejskiej. Problematyce tej poświęcone zostały przepisy art. 23-35 polskiej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wynikające z nich regulacje pozwalają wyróżnić dwie podstawowe formy ograniczeń prawa autorskiego w postaci: dozwolonego użytku osobistego i dozwolonego użytku publicznego.
Umiejscowienie w systemie prawa
Prawo cywilne
Aktualny stan prawny
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, ze zm.), określana dalej w skrócie jako „pr. aut.”.
Opis
Dozwolony użytek osobisty
Dozwolony użytek osobisty umożliwia swobodne korzystanie przez człowieka z utworów na swoje prywatne potrzeby. Zgodnie z przepisem art. 23 pr. aut. wolno bez zezwolenia twórcy, nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Ustęp drugi tego artykułu precyzuje, że zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworu przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Powołany przepis nie upoważnia jednak do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym. Dozwolony użytek osobisty nie obejmuje także programów komputerowych. Zgodnie z przepisem art. 100 pr. aut. regulacja ta znajduje również zastosowanie w odniesieniu do wszystkich przedmiotów praw pokrewnych (zob. – Prawa pokrewne prawu autorskiemu).
Dozwolony użytek publiczny
Dozwolony użytek publiczny umożliwia wykorzystywanie utworów, w ściśle określony sposób, bez konieczności uzyskiwania na taką eksploatację zgody samego twórcy, a czasami nawet bez obowiązku zapłaty mu z tego tytułu jakiegokolwiek wynagrodzenia. Wprowadzenie przez ustawodawcę przepisów dotyczących dozwolonego użytku publicznego zostało podyktowane istotnymi potrzebami społecznymi, takimi jak: sprawna wymiana informacji o bieżących wydarzeniach politycznych, kulturalnych i gospodarczych, potrzeby nauki, oświaty i kultury. Chodzi tu zatem o zaspokojenie szczególnie ważnych potrzeb ogólnospołecznych, którym ustawodawca daje pierwszeństwo przed indywidualnymi interesami majątkowymi twórców (zob. np. – Cytat). Problematyce dozwolonego użytku publicznego zostały poświęcone art. 24-35 pr. aut., które przewidują konkretne sytuacje, w których możliwe jest skorzystanie z chronionego dzieła bez pytania o zgodę twórcy. Na podstawie art. 100 pr. aut. przepisy te znajdują również zastosowanie w odniesieniu do wszystkich przedmiotów praw pokrewnych.
Ogólne zasady odnoszące się do korzystania z utworów w ramach dozwolonego użytku
Korzystając z utworu w ramach dozwolonego użytku, należy pamiętać o dwóch fundamentalnych zasadach wynikających z art. 34 i art. 35 pr. aut. W świetle pierwszego z nich można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku „pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła”. Przyjęto jednak zasadę, że podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości. Zgodnie z przepisem art. 35 pr. aut. dozwolony użytek nie może natomiast naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy.
Instytucje/punkty informacyjne
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
ul. Krakowskie Przedmieście 15/17
00-071 Warszawa
tel. (22) 42 10 100
Bibliografia
- Małek L., Cytat w świetle prawa autorskiego, Wolters Kluwer, Warszawa 2011
- Barta J., Błeszyński J., Czajkowska-Dąbrowska M., Grzeszak T., Grzybowski S., Kępiński M., Markiewicz R., Nowicka A., Poźniak-Niedzielska M., Preussner-Zamorska J., Traple E., Wojciechowska A., Wojnicka E., System Prawa Prywatnego. Prawo autorskie, tom 13, red. J. Barta, Warszawa 2007
- Barta J., Czajkowska-Dąbrowska M., Ćwiąkalski Z., Markiewicz R., Traple E., Prawo autorskie i prawa pokrewne – Komentarz, wydanie V, Wolters Kluwer 2011
- Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie, wydanie II, Wolters Kluwer, Warszawa 2010
- Marcinkowska J., Dozwolony użytek w prawie autorskim – podstawowe zagadnienia, Zakamycze 2004
- Matlak A., Prawo autorskie w społeczeństwie informacyjnym, Zakamycze 2004
- Niżankowska A., Prawo do integralności utworu, Wolters Kluwer, Warszawa 2007
Autor: Andrzej Matlak
Prof. dr hab. Andrzej Matlak, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; specjalista z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych oraz prawa mediów. W 1991 r. ukończył z wyróżnieniem studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym samym roku rozpoczął pracę naukową w Katedrze Prawa Autorskiego Instytutu Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej (obecna nazwa: Instytut Prawa Własności Intelektualnej) Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ukończył Studium Podyplomowe Prawa Autorskiego, Wydawniczego i Prasowego oraz aplikację sądową. W 1997 r. obronił na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego rozprawę doktorską, w 2003 r. uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego , a w 2011 tytuł profesora nauk prawnych. Od 1998 r. jest członkiem Komisji Prawa Autorskiego. Pełni funkcję redaktora naczelnego czasopisma „Prace z Prawa Własności Intelektualnej”, wydawanego w ramach Zeszytów Naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest autorem ponad 50-ciu publikacji z zakresu prawa autorskiego i praw pokrewnych, prawa mediów oraz prawa cywilnego.
