Kto może zostać wolontariuszem?

• czy wiek ma wpływ na wybór wolontariatu?
• jakie należy mieć wykształcenie aby zostać wolontariuszem?
• czy cudzoziemcy mogą nam pomagać?
• od czego zacząć poszukiwania wolontariatu?
• określenie swoich zainteresowań
• organizacja czasu prywatnego
• jakie prawa ma wolontariusz?
• przywileje wynikające z ustawy
• dobre obyczaje i kultura organizacyjna
• ile czasu należy poświęcić na wolontariat?
• wolontariat akcyjny
• wolontariat krótkookresowy
• wolontariat bezterminowy / długookresowy  

W Polsce jest ponad 6 mln wolontariuszy. To dużo czy mało? Dziś wolontariat to nie tylko pomoc bliźniemu, to również doskonała okazja, by podnieść kwalifikacje, spełniać swoje marzenia, realizować się, może też być pierwszym krokiem na rynek pracy. Nie sposób w tym miejscu nie wspomnieć o głębszych korzyściach niematerialnych – wiele osób pytanych o to, co daje im wolontariat, odpowiada: satysfakcję, możliwość sprawdzenia się, odwdzięczenia się, poczucie, że jest się potrzebnym. I to jest chyba w wolontariacie najważniejsze…

Osoby, które chcą być wolontariuszami zapewne zastanawiają się: Czy się nadaję? Czy mam odpowiednie kwalifikacje? Wiek? Predyspozycje? Czy… czy…? Takich pytań i wątpliwości może być sporo, a na wszystkie z nich jest jedna odpowiedź: wolontariuszem może być każdy. Jednak warto pamiętać o jednym - nie każdy w każdym miejscu. Są bowiem placówki, funkcje, które wymagają spełnienia określonych warunków przez kandydata na wolontariusza. Te warunki to np. wykształcenie, predyspozycje, stan zdrowia, posiadane kwalifikacje.

Czy wiek ma wpływ na wybór wolontariatu?

Wiek nie ogranicza możliwości podejmowania wolontariatu. Zarówno osoby pełnoletnie, dorosłe jak i nieletni mogą angażować się w ten typ działalności społecznej. W przypadku osób niepełnoletnich wymagana jest jednak zgoda ich opiekunów prawnych. I to jedyny warunek. Bez względu na wiek zawsze znajdzie się zajęcie, zawsze jest ktoś, kto czeka na uśmiech, dobre słowo czy pomoc. W bogactwie miejsc i ofert pracy jest jeden wyjątek - placówki opiekuńczo – wychowawcze.
Aby być wolontariuszem w takim miejscu trzeba być osoba pełnoletnią. Tak stanowią szczegółowe przepisy, o których mowa w innym miejscu.

Jakie wykształcenie i doświadczenie?

 Najważniejsza jest odpowiednia wiedza, przygotowanie i zdolności potrzebne do wykonywania określonej pracy woluntarystycznej. To one połączone z chęcią działania dają zespół cech, które z pewnością będą niezbędne do podjęcia tego typu pracy.
Warto zauważyć, że w praktyce wymogi wobec wolontariusza określa osoba kierująca placówką kultury lub koordynator odpowiedzialny za współpracę z wolontariuszami. Mogą one ocenić kwalifikacje kandydata i zdecydować o zaangażowaniu go do właściwego zadania.
Od strony prawnej „ustawa o wolontariacie” nakłada obowiązek posiadania przez wolontariuszy kwalifikacji niezbędnych do wykonywania określonych usług oraz wypełnienia innych warunków obowiązujących w danym miejscu pracy woluntarystycznej. Mogą to być badania lekarskie w przypadku pracy i kontaktu żywnością, kursy i uprawnienia specjalistyczne, np. kurs opiekuna kolonijnego. Organizacja chcąca zaangażować wolontariusza może kierować się przepisami szczegółowymi bądź wewnętrznym regulaminem.

Ile czasu poświęcić na wolontariat?

Definicja wolontariatu nie określa jego ram czasowych. Zarówno zadania wykonywane codziennie, jak i te raz w tygodniu, w obydwu przypadkach są wolontariatem. Przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu wolontariatu, warto określić, czy ze względu na natłok obowiązków bardziej odpowiedni jest wolontariat akcyjny czy krótkoterminowy. Czy jednak możliwe będzie podjęcie długoterminowych działań? To wszystko jest bardzo ważne, ponieważ pozwoli jasno doprecyzować zakres obowiązków jako wolontariusza, a także uświadomi placówce kiedy może na daną osobę liczyć.
Nie ma limitów i norm czasowych określających prace wolontariatu. To ile czasu chcesz i możesz poświecić zależy tylko od Ciebie.

Jedną z niezbędnych cechwolontariatu jest odpowiedzialność. Przejawia się ona m.in. w wypełnianiu zobowiązań, które na siebie przyjęliśmy jako wolontariusze. Aby móc się z nich wywiązać musimy poza chęciami dysponować odpowiednią ilością czasu, który możemy poświecić na wolontariat.

Przystępując do wolontariatu powinniśmy szczerze odpowiedzieć sobie na pytanie: ile czasu możemy zaoferować? Jak wkomponować wolontariat w swoje codzienne życie i obowiązki.
Ważne jest to miedzy innymi w przypadku ludzi młodych, uczących się. Wolontariat nie może być pretekstem do zaniedbania szkoły i nauki. Nie może być alibi na niewywiązywanie się ze swoich codziennych obowiązków.
Podobna sytuacja odnosi się do osób aktywnych zawodowo czy seniorów, choć zapewne w zdecydowanie mniejszym stopniu. To co jest ważne bez względu na wiek: wolontariat może być bardzo miłym dodatkiem do codzienności, ale musi on pozostawać w zgodzie z rytmem naszego życia i codziennymi obowiązkami.

Czy cudzoziemcy mogą być wolontariuszami?

Przepisy dopuszczają taką możliwość. Co ważne, nie trzeba mieć do tego ani stosownego pozwolenia na pracę ani specjalnej wizy. Wolontariat jest bowiem działalnością odpowiadającą świadczeniu pracy, nie jest zaś pracą, jest świadczeniem nieodpłatnym, nie podlegającym regulacjom rynku pracy.
Osoby przebywające legalnie w Polsce (studenci, turyści, osoby pracujące na kontraktach) mogą podjąć się wolontariatu zgodnie z zasadami jakie stawia wszystkim „ustawa o wolontariacie”.

Wolontariusz, praktykant, stażysta…

Przy okazji definiowania pojęć: wolontariat, wolontariusz warto poświęcić uwagę na jasne rozgraniczenie pomiędzy: wolontariatem, stażem i praktyką. Często pojęcia te są stosowane zamiennie, a jest to niewłaściwe.
Wolontariusz to osoba, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia, odpowiadające świadczeniom pracy. Kim zatem jest stażysta i praktykant?

Praktyki studenckie to forma zdobywania praktycznej wiedzy związanej z kierunkiem studiów. Ich odbycie jest obowiązkiem studenta wynikającym np. z regulaminu uczelni. Wynika z tego, że praktyka studencka, chociaż bezpłatna, nie jest realizowana ochotniczo, a więc nie jest to wolontariat.

Stażysta wykonuje zadania w zakładzie pracy na takich samych zasadach, jak zatrudnione tam osoby w ramach stosunku pracy. Staż polega na nabywaniu przez osobę bezrobotną praktycznych umiejętności przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez zawiązywania stosunku pracy. W konsekwencji stażysta nie jest pracownikiem pracodawcy, na którego rzecz wykonuje zadania, jednak podlega jego kierownictwu na takich samych zasadach jak pracownicy.

Widać więc jednoznacznie, że istotna różnica między tymi pojęciami koncentruje się na „dobrowolności” – szczególnej cesze wolontariatu. Wolontariusz na ten rodzaj działalności decyduje się właśnie bez przymusu, z własnej woli. Stażysta i praktykant podejmują swoją aktywność, bo muszą, obligują ich do tego określone przepisy czy regulaminy studiów. Jako praktykant jestem zobowiązany odpracować np. 100 godzin w domu dziecka i to warunkuje uzyskanie wpisu do indeksu. Jako wolontariusz chodzę do domu dziecka, bo np. bliski mi jest los dzieci tam mieszkających, chcę dać im coś od siebie, wesprzeć je, itp. Oczywiście, mogą być takie sytuacje kiedy praktykanci po odbyciu obowiązkowych praktyk zostają jeszcze w miejscu praktyki i dalej wspierają daną placówkę. Od tego momentu – ukończenia praktyki – są w niej wolontariuszami. I od tego momentu ich działalność cechuje dobrowolność, a nie obowiązek odbycia praktyki.

Czy okres pracy wolontarystycznej liczy się do stażu pracy?

Niestety, tego rodzaju działalności nie zalicza się do stażu pracy, tak samo jak wykonywanie świadczeń przez wolontariusza nie wpływa na uprawnienia pracownicze. Nie można więc okresu pracy wolontariusza wliczyć do okresów składkowych lub nie składkowych, co w efekcie nie ma wpływu na uzyskanie prawa do renty, czy emerytury ani tym bardziej na wysokość obu tych świadczeń.

Czy wolontariusz jest pracownikiem?

Świadczenie wykonywane przez wolontariusza jest „świadczeniem odpowiadającym świadczeniu pracy”, nie jest to praca w rozumieniu Kodeksu Pracy. Są jeszcze dwie istotne różnice:
1) wolontariusz za swoją pracę nie pobiera wynagrodzenia;
2) wolontariusz podpisuje porozumienie o współpracy, a nie umowę o pracę.
Jak widać fakty te wskazują jednoznacznie, że wolontariusz nie jest pracownikiem angażującej go placówki.

Czy osoba bezrobotna może być wolontariuszem bez utraty prawa do zasiłku?

Bycie wolontariuszem nie wpływa ani na utratę, ani wysokość świadczenia dla bezrobotnych. Wcześniej przytoczona definicja pojęcia określa, że wolontariuszem jest osoba nie pobierająca wynagrodzenia. Nie jest pracownikiem w rozumieniu Kodeksu Pracy, a więc będąc wolontariuszem nie straci prawa do zasiłku.

Od czego zacząć poszukiwania wolontariatu?

Przed wyborem wolontariatu powinniśmy określić swoje zainteresowania. Ważne jest, aby zastanowić się, jaki rodzaj pracy nas interesuje. Jest to istotne, ponieważ jasne określenie swoich oczekiwań ułatwi jej poszukiwanie. Odpowiedzmy sobie na pytanie: czy wolimy pracować z dziećmi, czy z osobami starszymi, a może wykonywać prace biurowe, z kim mamy lepszy kontakt, w jakiej roli się czujemy najlepiej, wolimy angażować się zespołowo czy indywidualnie w konkretne działanie wolontarystyczne? Określmy też ile czasu chcemy na nie poświęcić.

Do niedawna wolontariat utożsamiany był z pomocą osobom niepełnosprawnym, dzieciom w szpitalach, staruszkom w czynnościach dnia codziennego. To już przeszłość. Współczesny wolontariat wzbogacony jest o paletę możliwości, spośród których każdy jest w stanie wybrać dla siebie interesującą ofertę.

Nierzadko współczesnego wolontariusza możemy spotkać w kancelarii prawnej udzielającego bezpłatnych porad osobom, których na to nie stać lub świadczącego obsługę prawną dla organizacji pozarządowych. Niczym nowym nie są wolontariusze, poświęcający czas na prace w muzeach, ogrodach botanicznych, galeriach czy też wspierający obsługę imprez sportowych.
Przed wyborem wolontariatu warto poświecić kilka chwili, aby wrócić do pytania postawionego na wstępie: Co chcę robić, z kim współpracować, jaki typ pracy mnie interesuje?

Trudno w tym miejscu przedstawić cały katalog możliwości jakie otwierają się przed wolontariuszem – łatwiej wskazać gdzie nie można pomagać jako wolontariusz. Jest to środowisko biznesu, które nie może angażować wolontariuszy.

Co i jak mogą robić wolontariusze?

Wolontariusz powinien wykonywać pracę w sposób przemyślany i zaplanowany, czyli profesjonalnie. Dla nas profesjonalizm oznacza, że przystępując do działania swoją decyzję podjąłeś odpowiedzialnie i jesteś gotów do współpracy z innymi.

Każdy rodzaj pracy może być wykonywany na zasadzie wolontariatu - nie tylko prace bardzo proste, niewymagające fachowego, zawodowego przygotowania. Wolontariusz, więc to nie tylko dobrodziej, pomocnik, opiekun, społecznik, ale także nauczyciel, informatyk, polityk, inżynier, grafik, który korzysta ze swej wiedzy, pomagając innym.

Jeśli zdecydowałeś się na wolontariat w kulturze – zgłoś się do najbliższej placówki kultury i zaproponuj swoją pomoc i współpracę.

Jakie masz prawa jako wolontariusz?

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, a konkretnie dział III wskazując na zobowiązania jakie przejmuje na siebie wolontariusz (staranne i należyte wykonanie świadczeń), daje mu też szereg uprawnień. Poniżej najważniejsze z nich.

Wolontariusz ma prawo do:

• okresu próbnego pozwalającego poznać specyfikę nowej pracy;
• otrzymywania wymaganych środków ochrony osobistej;
• bycia poinformowanym o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywaniem świadczeń, a także o zasadach ochrony przed zagrożeniem;
• zapewnienia, na zasadach takich jak pracownicy bezpiecznych i higienicznych warunków pracy;
• zwrotu poniesionych kosztów podróży służbowych i diet związanych ze świadczeniem;
• uzyskania pisemnego potwierdzenia treści porozumienia;
• otrzymania zaświadczenia o wykonaniu świadczeń;
• zaopatrzenia z tytułu wykonywania świadczeń – innymi słowy prawo do odszkodowania, a nawet renty inwalidzkiej, jeżeli podczas wykonywania świadczeń ulegnie wypadkowi;
• zwrotu pokrycia kosztów ogólnie przyjętych wynikających z umów międzynarodowych, gdy w porozumieniu jest mowa o oddelegowaniu wolontariusza na terytorium innego państwa;
• bycia poinformowanym o swoich prawach i obowiązkach.

Wydaje się, że najistotniejszym prawem dla wolontariusza jest zawarcie pomiędzy nim, a korzystającym z pomocy porozumienia o współpracy (umowy wolontariackiej), która to umowa określa warunki współpracy i przywileje dla wolontariusza. W dalszej części opracowania zamieszczony jest obszerny komentarz dotyczący praw i obowiązków wolontariusza oraz korzystającego, zapisanych w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Formy wolontariatu

Wolontariat akcyjny

Często i chętnie wybierana forma wolontariatu wśród ludzi młodych. Szybka akcja, krótkie działanie od razu widoczny efekt – to młodzież lubi najbardziej.
Akcjami wolontarystycznymi, które bez kłopotu wymieni wiele osób są: Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, Wigilijne Dzieło Pomocy Dzieciom organizowane przez Caritas, kwesty artystów na rzecz odbudowy cmentarzy. Jest też mnóstwo małych akcji organizowanych przez lokalne organizacje i środowiska. Mogą to być festyny z okazji Dnia Dziecka, Sprzątanie Świata czy piknik z okazji Dnia Wiosny. Szczególną formą wolontariatu akcyjnego jest udział w akcjach humanitarnych np. w czasie klęsk żywiołowych: pożarów, powodzi.
Można zapytać czy jednorazowy odruch pomocy w przygotowaniu takiej akcji to też wolontariat? Oczywiście, że tak. Nie jest on zdefiniowany długością czy częstotliwością oferowanej pomocy. Ważne, żeby działania podejmowane były bezpłatnie, świadomie i dobrowolnie - bo to jest wyznacznikiem wolontariatu.

Wolontariat krótkookresowy

Bardziej zaawansowana forma działania, charakteryzuje się rozłożonym ale i zdefiniowanym w czasie działaniem. Wolontariat krótkookresowy to najczęściej letnie akcje wakacyjne organizowane przez świetlice środowiskowe dla dzieci, półkolonie i zimowiska. Ale są również przedsięwzięcia o ogromnej skali trudności jeśli chodzi o ich realizację i logistykę. Przykładem mogą być Igrzyska Olimpijskie, Mistrzostwa Świata i Europy w Piłce Nożnej, Siatkówce lub jakiejkolwiek innej dyscyplinie sportu.      Współczesny świat organizacje takich imprez w dużej mierze opiera na współpracy z wolontariuszami. Pełnią oni rolę pomocniczą: udzielają informacji, opiekują się wybranymi grupami gości i sportowców, służą pomocą jako tłumacze.
Przed organizatorami takich imprez w Polsce stoją w najbliższych latach ogromne wyzwania organizacji wolontariatu na takie właśnie wydarzenia: Europejskie Letnie Igrzyska Olimpiad Specjalnych Warszawa 2010, EURO 2012, Mistrzostwa świata w Siatkówce Mężczyzn 2014. Powie ktoś: To odległa przyszłość, to dopiero za kilka lat. Nic bardziej mylnego. Jeśli mówimy o profesjonalnym wolontariacie to przygotowania do nich rozpocząć już najwyższy czas!

Wolontariat bezterminowy / długookresowy

To najczęściej podejmowana forma wolontariatu. Przynajmniej na początku aktywności, kiedy wolontariusze decydują co chcą robić. Większość chce na trwale związać się z wybraną placówką, w długiej perspektywie świadczyć pomoc, np. dzieciom w domu dziecka, opiekować się psami w schronisku. Życie co prawda często weryfikuje te założenia ale początek jest właśnie taki. Wolontariat długookresowy nie jest z reguły zdefiniowany czasem jego trwania. Jest to, szukając analogi do rynku pracy „umowa na czas nieokreślony”. Oczywiście w trakcie jej trwania ustalone są dni, godziny, zakres pracy. Nie definiujemy jednak jej końca, choć czasami się to zdarza.

Te przedstawione wyżej przykłady wolontariatu to jego najczęstsze formy. Poza nimi w codziennym życiu występuje wiele sytuacji, które mają znamiona wolontariatu (przynajmniej jeśli brać pod uwagę jego cechy: dobrowolność, świadomość, bezpłatność). Może to być przysłowiowa pomoc w przeprowadzeniu staruszki przez jezdnię, przyniesienie zakupów sąsiadowi, który akurat jest chory czy pomoc synowi kuzynki w lekcjach.
Nie można jednoznacznie stwierdzić czy takie zachowania to wolontariat. Wydaje się, że szczególnie w naszych warunkach kulturowych jest to trudne. Nasze uwarunkowania kulturowo-religijne, wychowanie, silne więzi rodzinne, wskazują, że takie postawy i zachowanie są naturalne i oczywiste. Nie zdecydujemy się w tym miejscu jednoznacznie określić, czy to jest wolontariat czy nie. Każdy z nas powinien to zrobić indywidualnie i w zgodzie z własnym światopoglądem.