Settings and search
PRZYSTAWECZKI, przekąseczki…
Znaczenie PRZYSTAWKI jako przekąski, podawanej przed obiadem albo w czasie obiadu przed daniem głównym, ewoluowało z najstarszego znaczenia tego rzeczownika. Nie tylko w okresie staropolskim, co najmniej od XV w., ale również później, aż do XIX w., PRZYSTAWKA była to ‘mała miska’ lub „półmisek, misa średnia, salaterka” [SJP L], którą na zastawionym do posiłku stole stawiano obok innych naczyń, czyli przystawiano do większych misek z daniami głównymi: mięsiwem, pieczystym, rybą. W PRZYSTAWKACH – miseczkach – znajdowały się na przykład sosy do mięs („Podlewę do indyka daią na przyʃtawkę osobną” [Kuch.dosk.], a na PRZYSTAWKACH – półmiskach – rozmaite dodatki do potraw (np. marynowane grzyby czy chrzan „i takowe przyʃtawki ʃtawiaią się pomiędzy półmiʃki, na pierwsze lub drugie danie’ [ib.]).
Porcelanowe PRZYSTAWKI mogły stanowić część serwisu lub być dobierane niezależnie od niego. Jeśli PRZYSTAWKI były nie z porcelany, tylko ze szkła, to zazwyczaj było to szkło kryształowe, misternie szlifowane i często również barwione. Natomiast na wsiach – w dworkach szlacheckich – PRZYSTAWKI były znacznie mniej eleganckie – nazywano tak przeważnie po prostu nieduże miseczki, w których służbie i parobkom wydawano podzielone na porcje pożywienie („Gdy przyszło do podziału mleka, każdy z chłopiąt w przyʃtawkę brał, co mu na porcyą naznaczono”).
Współcześnie PRZYSTAWKA „w znaczeniu gastronomicznym” to już nie naczynie, lecz potrawa – to, co dawniej podawano na takim naczyniu. PRZYSTAWKAMI nazywamy więc potrawy podawane przed daniem głównym, mające pobudzać apetyt i zachęcać do dalszego jedzenia. Powinny być zatem lekkie, smaczne i apetycznie wyglądające. Nie nazwiemy raczej PRZYSTAWKĄ słonych paluszków czy zwykłych chipsów, wysypanych na miseczkę, ale użyjemy tego określenia wobec tartinek, tartaletek, tymbalików czy innych smakowitości (niekoniecznie zaczynających się na t-), ułożonych na zgrabnych półmiseczkach i ozdobnie przybranych zieleniną lub wymyślnym kleksem sosu.
[SJP PWN; SJP Dor; SEJP, 577; ESJP, II, 951; SJP L, II-II, 1244]