Słowo SZMATKA to oczywiście zdrobnienie od SZMATA. SZMATA natomiast jest dawnym, młodszym o 100 lat, żeńskim odpowiednikiem męskorodzajowego wyrazu SZMAT. Dzisiaj mówimy już tylko SZMAT czasu, SZMAT drogi, SZMAT życia w znaczeniu ‘duży kawał czasu, drogi, życia’. To znaczenie właściwe jest rzeczownikowi SZMAT już od XVI w., ale w XVII w. SZMAT używany jest również w znaczeniu ‘szmata’. W tym samym czasie – dla odróżnienia znaczeń – powstaje żeńska SZMATA. Wyrazy przez jakiś czas współwystępują jako synonimy, po czym SZMATA odbiera SZMATOWI swoje znaczenie i od tej pory każdy z wyrazów funkcjonuje oddzielnie: SZMATA jest tylko ‘kawałkiem oderwanej tkaniny, służącym do ścierania, wycierania, czyszczenia’, a SZMAT – ‘kawałem czegoś: czasu lub przestrzeni, dawniej także: dużym kawałem czegokolwiek’. Od męskiego SZMATU powstały – niezachowane już, bo nieużywane – zdrobnienia SZMATEK i SZMACIK (np. szmatek chleba, sera, mięsa; szmacik lasu, ugoru, pola), a od żeńskiej SZMATY – do dziś używana SZMATKA. Cała rodzina wyrazowa pochodzi od nieistniejącego, niezachowanego, wspólnego wszystkim językom słowiańskim czasownika niosącego znaczenie ‘rozrywać na kawałki, odrywać, rozdzierać’.