Wrzesień 2019 r. to miesiąc, w którym zbiegają się ważne, choć bardzo bolesne rocznice XX-wiecznej historii Polski – 80 lat od wybuchu II wojny światowej, bohaterskiej obrony Westerplatte
i Warszawy oraz agresji ZSRR na Polskę.

Zobacz fotorelację z wernisażu →

– Wystawa rozpoczyna się w ostatnich dniach sierpnia, chwilę przed okrągłą rocznica wybuchu 
II wojny światowej. Kolejne dekady dzielą nas od wojennej pożogi, która dotknęła większość państw na naszym kontynencie. W coraz szybszym tempie odchodzą świadkowie tych wydarzeń. Badacze, ludzie kultury i sztuki stają się depozytariuszami pamięci o tragicznej historii. Prezentowane
w Kordegardzie dzieło Jerzego Kaliny jest poruszającym przypomnieniem o wojnie, która przyniosła śmierć i zniszczenie, ale też o przedwojennym dziedzictwie wielokulturowej Polski. – podkreśla prof. Rafał Wiśniewski, dyrektor Narodowego Centrum Kultury.

Spotkanie z Jerzym Kaliną wokół wystawy „W niebo stąpanie” →

Instalacja W niebo stąpanie składa się z 14 figur naturalnej wielkości, trzymających w rękach symbole religijne wypieczone z chleba – macewy, krzyże prawosławne, grekokatolickie, katolickie, symbole łemkowskie. Rzeźby uosabiają ofiary II wojny światowej. To cywile – dzieci, kobiety, osoby starsze – brutalnie pozbawieni życia. Niczym dybuki cały czas są obecni w przestrzeni świata realnego. Liczą na zbawienie. Na sprawiedliwość. Na pamięć. Los zamordowanych jest wspólny bez względu na wyznawaną wiarę. Ważnym elementem instalacji jest chleb – podstawowy
i powszedni pokarm, a także symbol religijny. Poprzez powszechne skojarzenie dzielenia się, łamania się nim chleb, wykorzystany przez  Jerzego Kalinę jako tworzywo twórcze,  staje się uniwersalnym symbolem solidarności, wspólnoty i bliskości. 

Artysta umieszcza też w przestrzeni wystawy, choć osobno, piętnastą rzeźbę – postać chłopca, otoczonego ziemniakami. To metafora gehenny dziecka w czasie II wojny światowej, chłopca niosącego pod koszulą ziemniaki, zatrzymanego w drodze do domu.

Instalacja Jerzego Kaliny prezentowana obecnie w Kordegardzie poprzednio pokazywana była
w Płocku, w Muzeum Żydów Mazowieckich w ramach wystawy Bruno Schultz. Artysta nienazwany. Kuratorami projektu byli Bogusław Deptuła i Jan Bończa-Szabłowski. Jak wspominał ten ostatni: – Instalacja nawiązuje do najsłynniejszej pracy Kaliny, która przyniosła mu międzynarodowy rozgłos, czyli do tzw. „Przejścia”. W 1977 r. po obu stronach ulicy Mazowieckiej w Warszawie artysta wtopił w chodnik 14 rzeźb postaci codziennych przechodniów. Te ustawione bliżej jezdni coraz bardziej zatapiały się pod powierzchnię. (…) Potraktowana została jak odważna ingerencja artysty, która zaburza regularną codzienność ulicy lat 70.

Przejście ponownie i na stałe zostało ustawiona w 2005 r. na jednym ze skrzyżowań we Wrocławiu. Dziś, według rankingu prestiżowego magazynu „Arch2O” z 2015 r., stanowi jeden z 25 najbardziej kreatywnych pomników na świecie.

Wystawą W niebo stąpanie Jerzy Kalina powraca do Kordgardy po dwudziestu latach. Poprzednia wystawa Jerzego Kaliny pt. Pod powieką prezentowana była  w Kordegardzie w 1999 r. Siedem lat wcześniej (1992 r.) artysta prezentował w Kordegarzdzie instalację Przejście przez Morze Czerwone – upadek Gigantów.

* * *

Jerzy Kalina ukończył Wydział Malarstwa na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (1971 r.). Uznawany za jednego z najbardziej wszechstronnych współczesnych polskich artystów,  podejmował wiele różnych aktywności twórczych, które sam określał jako akcje plastyczne, rytualne, obrzędowe, determinaże, interwencje, piktogramy żyjące. Zapisał się w historii polskiej sztuki współczesnej jako rzeźbiarz, scenograf teatralny i filmowy, autor spektakli teatralnych oraz filmów animowanych i dokumentalnych, jeden z pierwszych polskich performerów. Jak wspomina oficjalny biogram artysty: od 40 lat jest wierny zasadniczej idei uprawianej przez siebie sztuki – ciągłemu poszukiwaniu, ostrej prowokacji, ekspresji społecznej, politycznej, religijnej i osobistemu wyznaniu. Jerzy Kalina jest autorem, m.in. kilkudziesięciu akcji i instalacji, projektu pomnika Katyńskiego Kalwarie Polskie w Podkowie Leśnej (1990 r.), projektów polowych ołtarzy papieskich podczas pielgrzymek Jana Pawła II (1987, 1991 i 1999 r.), oprawy plastycznej pogrzebu oraz grobowca księdza Jerzego Popiełuszki przy kościele św. Stanisława Kostki w Warszawie (1986 r.), projektów wnętrza
i witraży kaplic prezydenckich w Belwederze i Pałacu Prezydenckim, projektu ekspozycji
i narracji plastycznej w Muzeum Katyńskim w Warszawie (2014 r.), projektu pomnika rotmistrza Witolda Pileckiego we Wrocławiu i wielu, wielu innych. Współpracował z wybitymi polskimi reżyserami i aktorami na najlepszych polskich scenach, m. in. Warszawy (Teatr Narodowy, Studio, Mały), Krakowa (Teatr Stary), Wrocławia (Teatr Polski), Katowic (Teatr Śląski), czy Zabrza (Teatr Nowy).

Artysta jest laureatem wielu nagród, w tym m.in. Nagrody Totus Tuus (2017 r.), Nagrody im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego (2013 r.), Złotego Medalu Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (2005 r.), Nagrody Ministra Kultury i Sztuki (1990 r.), Nagrody im. Cypriana Kamila Norwida (1977 r.), Nagrody im. Brata Alberta (w 1986 r.) oraz Nagrody Solidarności (1984 r.). W 2007 r. został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 2008 r. – medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis za wybitne osiągnięcia artystyczne w dziedzinie filmu.

Wystawa: Jerzy Kalina W niebo stąpanie

28 sierpnia – 29 września 2019 r.
Kordegarda. Galeria Narodowego Centrum Kultury
Krakowskie Przedmieście 15/17, Warszawa
Kuratorka: Agnieszka Bebłowska Bednarkiewicz
kordegarda.org