- Do grona znakomitych polskich artystów prezentowanych w Kordegardzie dołączył rzeźbiarz Jan Szczepkowski. Szczyt jego kariery, również międzynarodowej, przypada na lata dwudziestolecia międzywojennego, gdy Polska po 123 latach zaborów odzyskała niepodległość. Kształtująca się wówczas państwowość potrzebowała kultury i sztuki jako ważnego elementu wzmacniającego wspólnotę oraz idee państwowotwórcze i tworzącego nowoczesne wzorce estetyczne. Dostrzegali tę potrzebę rządzący krajem, inwestując w miarę skromnych możliwości - środki budżetowe w mecenat państwowy i wspierając artystów. Rozumieli to również twórcy, którzy poszukiwali nowoczesnego stylu narodowego odwołującego się do tradycji i opierającego się na formach specyficznych dla Polski. Jednym z przedstawicieli tego nurtu był Jan Szczepkowski, wybitny rzeźbiarz, który czerpał z międzynarodowej estetyki tego okresu, kreując indywidualny styl, inspirowany polskim dziedzictwem i sztuką ludową. Mam nadzieję, że ta ekspozycja przypomni nie tylko postać znakomitego i trochę zapomnianego twórcy, ale również zachęci Państwa do refleksji nad współczesną rolą mecenatu państwowego - mówi prof. Rafał Wiśniewski, dyrektor Narodowego Centrum Kultury.

W przestrzeni Kordegardy będzie można podziwiać jedenaście prac Jana Szczepkowskiego zrealizowanych w dwudziestoleciu międzywojennym oraz projekty powojenne, których ideowe korzenie sięgają lat trzydziestych. Jan Szczepkowski był wybitnym przedstawicielem polskiej odmiany nurtu art déco, laureatem Grand Prix Międzynarodowej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej i Przemysłu Artystycznego w Paryżu w 1925 roku. Jego realizacje balansowały pomiędzy światowymi trendami estetycznymi - dążącymi do syntezy form i geometryzacji, a tradycyjną sztuką ludową Podhala. Część z prezentowanych w galerii NCK prac była stworzona na zamówienia państwowe – jak dwa modele plakiet, które artysta opracował z myślą o zewnętrznym fryzie na rotundzie Sali Poselskiej Sejmu. Trzy płaskorzeźby – Drzewa/Ptaki, Miary, Wagi przedstawiają fragment większego projektu zrealizowanego na zamówienie Banku Gospodarstwa Krajowego. To odlewy gipsowe ryzalitu, które do dziś można podziwiać  nad wejściem do siedziby BGK przy Alejach Jerozolimskich w Warszawie. Jest to jedno z najwybitniejszych osiągnieć Jana Szczepkowskiego i polskiego nurtu art déco. 

W centralnym miejscu ekspozycji znalazła się jedna z wersji projektu pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego, stworzona na konkurs w 1937 r. Figura z barwionego gipsu była elementem większego projektu, uwzględniającego rozwiązania architektoniczne i urbanistyczne stołecznego Placu Na Rozdrożu. Projekt Jana Szczepkowskiego znalazł się wśród trzech skierowanych do dalszego opracowania. Wybuch II Wojny Światowej przerwał prace nad pomnikiem. Szkic projektu Łuku Triumfalnego Bohaterów Warszawy oraz makieta łuku na Placu na Rozdrożu przedstawiają zaadaptowany projekt założenia upamiętniającego Józefa Piłsudskiego. Po wojnie, w 1947 roku artysta zaproponował nazwę Łuk Niepodległości. W nowej wersji miał upamiętniać historię walk o wolność Polski. Gdy w 1957 roku ogłoszono konkurs na monument Bohaterów Warszawy, Szczepkowski zaproponował kolejny wariant swojego projektu.

W małej sali prezentujemy płaskorzeźbę Wniebowzięcie Matki Boskiej z 1927 r. z ołtarza Wniebowzięcia Matki Boskiej, zaprojektowanego dla kościoła w szwajcarskim Echarlens. Podobnie jak rzeźba Świt, nawiązująca ideowo do odzyskania niepodległości, Wniebowzięcie, chrześcijańskie święto obchodzone 15 sierpnia, odnosi się do wielkiego zwycięstwa młodego polskiego państwa nad bolszewicką nawałnicą w 1920 roku.  Obok znajdzie się fragment projektu Kapliczka polska z Pawilonu Polskiego z 1925 roku – Pokłon trzech króli. Już w tym niewielkim fragmencie barwionego odlewu gipsowego widzimy charakterystyczny styl Szczepkowskiego nawiązujący do tradycji Podhala.

- W Kordegardzie, Galerii Narodowego Centrum Kultury pokazujemy twórcę, cenionego i w Polsce, i za granicą, który opracował charakterystyczny styl osadzony w najnowszych trendach epoki. Widzimy charakterystyczne głębokie cięcia o ostrych krawędziach pozwalające na zastosowanie niezwykłych efektów światłocieniowych wywodzących się z podhalańskiej snycerki. Podkreślają one abstrakcyjny ornament, a przedstawione postacie, wyłaniające się z tła, są podporządkowane rytmowi płaskorzeźb - podkreśla kuratorka wystawy Agnieszka Bebłowska-Bednarkiewicz.

Po wojnie sztuka Szczepkowskiego nie znalazła odbiorców. Nastał czas innych ludzi, innych wartości, innych potrzeb. Ale jego dzieła z dwudziestolecia międzywojennego stale przemawiają echem radości z odzyskania ojczyzny i z wiary w możliwości człowieka.

Prezentowane w Kordegardzie prace Jana Szczepkowskiego pochodzą ze zbiorów Gminy Milanówek oraz Fundacji im. Marii i Jana Szczepkowskich, a Wyzwolenie I znajduje się na stałe w depozycie w budynku Sejmu RP.  Wydarzeniem towarzyszącym wystawie będzie Spacer po Milanówku, na który zapraszamy 22 października br. o godzinie 12:00. Miejscem zbiórki jest Stare Kino przy ulicy Piłsudskiego 33 w Milanówku. Przewodnikiem podczas spaceru będzie Michał Słowiński (MCK). 

Jan Szczepkowski (1878 - 1964) – polski rzeźbiarz urodzony w Stanisławowie w rodzinie urzędnika kolejowego. W trzynastym roku życia rozpoczął naukę w Szkole Zawodowej Przemysłu Drzewnego w Zakopanem. Tam uczył się obróbki i rzeźby w drewnie oraz poznawał sztukę ludową Podhala.  Od 1896 roku studiował rzeźbę w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Jego nauczycielami rzeźby byli Alfred Daun i Konstanty Laszczka. W latach 1907-1908 przebywał na stypendium książąt Czartoryskich w Paryżu. Po powrocie z Francji zamieszkał w Krakowie. W tym czasie uczestniczył w życiu krakowskiej bohemy artystycznej. Był członkiem Towarzystwa Polska Sztuka Sotosowana oraz Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”.

Tworzył przede wszystkim realistyczne portrety i kompozycje o symbolicznym charakterze. W czasie I wojny światowej został powołany do armii austro-węgierskiej. Jako porucznik uczestniczył w walkach frontowych do maja 1915, gdy został ciężko ranny pod Kraśnikiem. Po rekonwalescencji skierowano go do Oddziału Grobów Wojennych. Po zakończeniu wojny przeniósł się z rodziną – żoną Marią i córką Hanną - do Milanówka. Po wojnie został profesorem a następnie Dyrektorem Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarstwa. Był artystą wielokrotnie nagradzanym i zapraszanym do licznych konkursów jako uczestnik lub członek jury.

Do najwyżej ocenianych dzieł Szczepkowskiego należą Kapliczka Bożego Narodzenia na Międzynarodowej wystawie w Paryżu, dekoracja sali posiedzeń Sejmu w Warszawie, ryzalit Banku Gospodarstwa Krajowego w Warszawie oraz projekty pomnika i sarkofagu Józefa Piłsudskiego.  Po II wojnie światowej, którą spędził w Milanówku, starał się włączyć w dzieło odbudowy stolicy. Jego ostanie projekty to pomnik Stanisława Moniuszki, rekonstrukcja pomników Wojciecha Bogusławskiego i Adama Mickiewicza.

*** 

Kordegarda Galeria Narodowego Centrum Kultury: Państwowiec / Jan Szczepkowski 

Czas trwania: 19 października – 12 listopada 2023 

Kuratorka: Agnieszka Bebłowska - Bednarkiewicz 

Wernisaż: 19 października 2023 r. o godz. 18:00 

Oprowadzanie kuratorskie: 20.10 w godzinach 17:00-19:00, 27.10 i 10.11 w godzinach 16:00-19:00
oraz 11.11 w godzinach 12:00-18:00

Organizatorzy wystawy: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Narodowe Centrum Kultury