Laureaci Dorocznej Nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2024

Kategoria CAŁOKSZTAŁT TWÓRCZOŚCI

Irena Jun – aktorka teatralna i filmowa, reżyserka i pedagożka. Absolwentka Wydziału Aktorskiego Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie.

Występowała w teatrach na terenie całej Polski. Od 1972 r. jest związana z Teatrem Studio im. Stanisława Ignacego Witkiewicza. Grała w większości spektakli dyrektorów tej sceny: Józefa Szajny i Jerzego Grzegorzewskiego. W latach 80. zasłynęła jako autorka wybitnych ról w przedstawieniach Antoniego Libery na podstawie tekstów Samuela Becketta. U boku Tadeusza Łomnickiego zagrała Kobietę 2 w „Komedii” (1985) i Nell w „Końcówce” (1986). Do jej największych osiągnięć należą trzy Beckettowskie monologi: „Nie ja”, „Kroki” i „Kołysanka” z 1985 roku. Występowała także u takich reżyserów jak: Mariusz Treliński, Piotr Cieplak, Oskaras Koršunovas, Grzegorz Wiśniewski czy Agnieszka Glińska. W Teatrze Studio reżyserowała również własne spektakle: „Biesiadę u hrabiny Kotłubaj”, „Filozofię po góralsku” oraz „Oniegina”. Występowała też w Teatrze Telewizji i Teatrze Polskiego Radia. Autorka wielu monodramów, kameralnych spektakli i wieczorów poetyckich, które organizuje w swoim Jednoosobowym Teatrze Poezji Ireny Jun. Jako pedagog Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie wychowała liczne pokolenia aktorek i aktorów.

W 2008 r. została uhonorowana Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Kategoria SZTUKI WIZUALNE

Agnieszka Brzeżańska – artystka wizualna, malarka, fotografka, autorka filmów wideo. Studiowała na Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku i Warszawie, gdzie uzyskała dyplom w Pracowni prof. Stefana Gierowskiego, oraz na Tokijskim Uniwersytecie Sztuki w ramach Stypendium Rządu Japońskiego.

Tworzy multimedialne wystawy, łączące rysunek, fotografię, wideo i muzykę. Interesuje ją rzeczywistość medialna i jej wpływ na percepcję. W swoich pracach rekontekstualizuje znalezione zdjęcia i kadry z telewizji, starając się ukazywać to, na co zazwyczaj na zwracamy uwagi. Sięga przy tym po różne rejestry wiedzy, od fizyki i filozofii po marginalizowane przez nowoczesną naukę systemy poznania, takie jak: alchemia, parapsychologia, ezoteryka, wiedza tubylcza czy tradycje matriarchalne.

Indywidualne wystawy artystki odbywały się m.in. w Rzymie, Berlinie, Londynie i Bazylei. Jej prace znajdują się w kolekcji Saatchi Gallery w Londynie. Współpracuje z galerią BWA Warszawa oraz NANZUKA w Tokio. Od 2016 r. wspólnie z Ewą Cieplewską organizuje Flow/Przepływ - rezydencję artystyczną na Wiśle.

Kategoria ANIMATOR KULTURY

Zofia Bisiak – absolwentka historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. Autorka wielu ogólnopolskich, regionalnych i środowiskowych projektów związanych z edukacją artystyczną, architektoniczną i przestrzenną, kuratorka wystaw, animatorka amatorskiego ruchu artystycznego, aktywnie wspierająca rozwój sztuki nieprofesjonalnej.

Od 1969 roku pracowała jako specjalista Centralnej Poradni Amatorskiego Ruchu Artystycznego, Następnie w Centrum Animacji Kultury i w Narodowym Centrum Kultury. Od 1983 roku koordynowała działalność Ośrodka Doskonalenia Animatorów Kultury w Łucznicy, który stał się wyjątkowym w skali kraju stałym miejscem spotkań dla animatorów plastyki. W Ośrodku rozwijała pracownie i programy edukacyjne: terapii przez sztukę, pedagogiki zabawy, kursy rękodzieła – ceramiki, batiku, witrażu, stolarki, wikliny, zabawki edukacyjnej i sitodruku. Z sukcesem zrealizowała projekt edukacji architektonicznej dzieci i młodzieży pt. „Dialog z otoczeniem”. Współredagowała książkę „Pracownia - miejsce spotkań ze sztuką”.

Otrzymała m.in. nagrodę specjalną Fundacji Kultury „Małe Ojczyzny – Tradycja dla przyszłości” oraz Nagrodę Ministra Kultury za całokształt pracy w kulturze.

Kategoria TEATR

Teatr 21 – zespół teatralny, którego aktorami są głównie osoby z zespołem Downa i w spektrum autyzmu.

Zespół zrealizował kilkadziesiąt spektakli prezentowanych na najważniejszych polskich i międzynarodowych scenach. Występował na festiwalach krajowych (m.in. Wrocław, Poznań, Gdańsk, Kraków) i zagranicznych (Praga, Berlin, Helsinki, Freiburg). W 2019 r. spektakl „Rewolucja, której nie było” został nagrodzony na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym „Boska Komedia” w Krakowie.

Oprócz działalności artystycznej Teatr 21 zajmuje się edukacją, pedagogiką teatru, działalnością wydawniczą oraz organizuje konferencje i wykłady. Obecnie tworzy projekt Centrum Sztuki Włączającej – pierwszej społecznej instytucji kultury w Warszawie w całości poświęconą twórczości artystów z niepełnosprawnościami, której głównym zadaniem jest włączanie różnorodnych grup społecznych w pole sztuki, kultury i nauki.

Kategoria OCHRONA DZIEDZICTWA

Stowarzyszenie Twórców Ludowych  – największy w Polsce związek twórców, który powstał z inicjatywy samych twórców w 1968 r. w Lublinie. Celem Stowarzyszenia jest twórcze kultywowanie tradycji we wszystkich dziedzinach i rodzajach plastyki, folkloru i literatury ludowej, a także popularyzacja najwartościowszych przejawów artystycznej twórczości ludowej. Obecnie zrzesza 1 900 twórców ludowych.

Stowarzyszenie skupia się przede wszystkim na działalności upowszechnieniowej i wydawniczej. Organizuje targi, m.in. w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą, kiermasze, warsztaty twórcze, pokazy technik rękodzielniczych, ogólnopolskie konkursy, jak konkurs literacki im. Jana Pocka, czy wydarzenia w ramach programu „Ginące zawody”, a także spotkania i wystawy. Wydaje kwartalnik „Twórczość Ludowa”, stanowiący kluczowe źródło wiedzy o tradycjach i przemianach w kulturze ludowej. Dba o długofalową ochronę polskiego dziedzictwa kulturowego, tworząc opracowania naukowe i interpretacje kultury ludowej we współpracy z etnografami i badaczami.

Kategoria FILM

Korek Bojanowski – scenarzysta, reżyser, producent i filmoznawca. Twórca filmu „Utrata Równowagi” – obrazu o wyjątkowej głębi artystycznej, w której zwrócił uwagę na krytyczne mechanizmy relacji międzyludzkich. Film, będący jego pełnometrażowym debiutem, zdobył cztery nagrody na tegorocznym Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni: Wyróżnienie za debiut reżyserski lub drugi film, Wyróżnienie Jury Konkursu Głównego dla Nel Kaczmarek – odtwórczyni roli Mai, Nagrodę Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych „Don Kichot” oraz Nagrodę Radia Gdańsk „Złoty Klakier” – dla najdłużej oklaskiwanego filmu.

Reżyser jest też laureatem przyznawanej przez Polski Instytut Sztuki Filmowej tegorocznej Nagrody im. Janusza „Kuby” Morgensterna „Perspektywa” za najlepszy debiut, a jego twórczość fabularna i dokumentalna dostrzegana jest na międzynarodowych festiwalach, budując pozycję polskiego kina na arenie światowej.

Kategoria TANIEC

Centrum w Ruchu – przestrzeń dla sztuk performatywnych w Warszawie, która powstała w marcu 2012 roku jako reakcja na brak tego typu ośrodków w Polsce.

Centrum funkcjonuje jako stałe miejsce pracy dla niezależnych choreografów, stymulując rozwój środowiska tańca i sztuk performatywnych oraz zwiększając obecności tych dziedzin w życiu kulturalnym stolicy. Odbywają się w nim próby do spektakli, warsztaty oraz laboratorium nowego tańca dla młodych twórców, a także otwarte pokazy „work-in-progress”, które są zaproszeniem do dialogu o tańcu. Prowadzone są też autorskie programy edukacyjne, takie jak: kurs choreografii eksperymentalnej „Choreografia w Centrum”, projekt „Body Voice Intuition” czy „Centrum w Procesie”, który umożliwił widzom uczestnictwo w powstawaniu ponad 20 profesjonalnych choreografii.

Kategoria KULTURA LUDOWA

Antoni Kroh – pisarz, etnograf, tłumacz, badacz i kurator wystaw poświęconych kulturze ludowej Karpat. Współpracownik pisma „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa. Antropologia kultury-etnografia-sztuka” Instytutu Sztuki PAN.

Od lat wnosi niezwykle cenny wkład w dokumentowanie, interpretację i popularyzację kultury ludowej, a jego wyjątkowe osiągnięcia i umiejętność budowania relacji stanowią fundament dla zachowania i rozwoju dziedzictwa kulturowego Polski. Pracując w Muzeum Tatrzańskim i Muzeum Okręgowym w Nowym Sączu przyczynił się do zachowania i promocji unikalnych tradycji regionu. Był kuratorem takich wystaw jak „Łemkowie”, „Duchy epoki, czyli pierwsza wojna światowa trwa do dziś”, „Spisz”. Organizował karpackie konkursy sztuki ludowej. Wśród jego najważniejszych prac jest książka „Sklep potrzeb kulturalnych”, która łączy głęboką wiedzę z przystępnym językiem oraz przybliża złożoność i piękno kultury ludowej szerokiemu gronu odbiorców.

Kategoria MUZYKA

Marta Gardolińska – pierwsza kobieta-dyrygentka w historii TU Orchester Wien, pierwsza kobieta na stanowisku dyrektora muzycznego Opéra National de Lorraine i pierwsza dyrygentka gościnna Orquestra Simfónica de Barcelona.

Studiowała grę na flecie i dyrygenturę na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie. W latach 2010-2014 kontynuowała studia muzyczne na Universität für Musik und darstellende Kunst w Wiedniu, w zakresie dyrygentury i śpiewu chóralnego. W 2015 roku objęła stanowisko głównej dyrygentki Akademischer Orchesterverein w Wiedniu, w sezonie 2017/18 była główną dyrygentką i dyrektorką artystyczną wiedeńskiej TU Orchester.

Równolegle z działalnością symfoniczną prowadzi działalność operową. W latach 2013-2015 pełniła funkcję drugiej dyrygentki w Johann–Strauss-Operette Wien. W sezonie 2020-2021 debiutowała we Francji, dyrygując premierowym wystawieniem opery Alexandra von Zemlinskiego „Görge Marzyciel” (Der Traumgörge) w Opera National de Lorraine w Nancy.

Kategoria MECENAS KULTURY

Fundacja EFC – założona w 2009 roku przez polskiego przedsiębiorcę i filantropa Andrzeja Czerneckiego. Misją Fundacji jest wyrównywanie szans edukacyjnych dla młodych ludzi, a także wspieranie zaangażowania obywatelskiego, rozwoju osobistego i ambicji naukowych uczniów.

Dzięki autorskiemu programowi stypendialnemu „Horyzonty”, skierowanemu do młodzieży pochodzącej z rodzin o niskich dochodach, zamieszkujących w miejscowościach do 30 tys. mieszkańców, Fundacja EFC finansuje co najmniej 80 stypendiów na naukę w najlepszych liceach i technikach w Polsce. Stypendyści przyjęci do wybranej szkoły mogą liczyć na pomoc Fundacji przez cały okres nauki, a w niektórych przypadkach nawet podczas studiów. Zyskują kompleksowe wsparcie – od opieki psychologicznej, przez warsztaty społeczne, po wspólne wyjazdy – dzięki czemu rozwijają kompetencje naukowe, ale także budują wrażliwość społeczną i otwartość na dialog i tolerancję. 

Kategoria LITERATURA

Małgorzata Łukasiewicz – tłumaczka literatury niemieckojęzycznej, krytyk literacki, eseistka. Wyróżniona licznymi nagrodami w kraju i za granicą, m.in. dwukrotnie nominowana do Nagrody Literackiej „Nike”.

W swych tłumaczeniach łączy plastyczną narrację z ukrytymi odniesieniami do dzieł autorów literatury światowej, takich jak Kafka czy Proust. Przez swoje przekłady i refleksje przybliża polskim czytelnikom dzieła najważniejszych twórców literatury niemieckojęzycznej, umożliwiając ich pełniejsze zrozumienie i docenienie. Jej teksty krytyczne stanowią inspirację dla innych tłumaczy, badaczy literatury i miłośników książek.

Pracowała na dziełami takich autorów jak W.G. Sebald czy Thomas Mann. Jest najważniejszą w Polsce tłumaczką prac Roberta Walsera, m.in. jego krótkich próz zebranych w tomach „Przechadzka i inne opowiadania” (1990), „Dziwne miasto” (2001), „Mały krajobraz ze śniegiem” (2003) i „Niedzielny spacer” (2005). Autorowi temu poświęciła też monografię – „Robert Walser” (1990).

Kategoria ARCHITEKTURA I PRZESTRZEŃ

Aleksandra Wasilkowska – architektka, której interdyscyplinarna działalność obejmuje architekturę, urbanistykę, sztukę i naukę. Projektuje domy, wnętrza, wystawy i instalacje.

Projekty o interdyscyplinarnym charakterze, które tworzy, stanowią rezultat poszukiwania związków między problematyką szeroko pojętej architektury, a kwestiami poruszanymi m.in. przez socjologię, nauki o złożoności i psychologię społeczną. Pozwala to na zmianę perspektywy i spojrzenie na kwestie miejskie czy architektoniczne z odmiennej pozycji.

Wśród projektów Wasilkowskiej są m.in. instalacje w przestrzeni publicznej, budynki, aranżacje ogrodów i wnętrz, a także wystawy i eksperymenty o zasięgu społecznym. Większość jej prac wynika z zainteresowania nowymi sposobami postrzegania miasta jako społecznego organizmu, w którym dużą rolę odgrywają techniki partycypacyjne, mechanizmy powstawania nieformalnych przestrzeni publicznych, samoorganizacja i zbiorowa podświadomość.

Autorka licznych projektów i instalacji, które były prezentowane na prestiżowych wystawach, takich jak: Biennale Architektury w Wenecji, Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku, Seoul Art Center w Korei, jak również w kluczowych polskich instytucjach kulturalnych.