Laureaci Dorocznej Nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2023

Kategoria LITERATURA

Andrzej Sapkowski – pisarz, jeden z najczęściej tłumaczonych na języki obce autorów fantastyki. Twórca postaci wiedźmina, który przyniósł mu światowy rozgłos i sławę. Pięciokrotnie otrzymał Nagrodę im. Janusza Zajdla, stanowiącą najważniejsze polskie wyróżnienie dla autorów w dziedzinie fantastyki. Jego saga o „Wiedźminie” została uhonorowana wieloma prestiżowymi nagrodami w kraju i zagranicą, m.in. World Fantasy Award. Twórczość Sapkowskiego doczekała się ekranizacji filmowej i serialowej, adaptacji w formie musicalu oraz serii gier komputerowych. Jego zbiór opowiadań pt. „Ostatnie życzenie" znalazł się na liście bestsellerów „New York Times".

Kategoria TEATR

Andrzej Mastalerz - aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser. Ma w swoim dorobku przeszło 60 kreacji odegranych na największych polskich scenach teatralnych, ponad 100 ról filmowych, serialowych oraz w Teatrze Telewizji Polskiej, a także ponad 200 interpretacji stworzonych w Teatrze Polskiego Radia. Jest laureatem wielu prestiżowych nagród filmowych i teatralnych, w tym przyznanej w zeszłym roku Wielkiej Nagrody Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej "Dwa Teatry" w Zamościu, za wybitne kreacje aktorskie.

Tomasz Man – dramatopisarz, reżyser teatralny, autor adaptacji teatralnych i słuchowisk radiowych. Ukończył polonistykę na Uniwersytecie Wrocławskim oraz reżyserię na Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie. Obecnie jako profesor Wydziału Lalkarskiego we Wrocławiu Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie jest opiekunem, mistrzem i autorytetem kolejnych pokoleń artystów.

Jest autorem blisko 20 dramatów teatralnych. Jego twórczość jest związana z Teatrem Polskiego Radia, w którym realizował słuchowiska na podstawie tekstów własnych oraz klasyki dramatu. W uznaniu zasług i osiągnięć został uhonorowany Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Kategoria FILM

Dorota Kobiela-Welchman - reżyserka, scenarzystka i producentka filmów animowanych obsypywanych nagrodami na całym świecie, absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Jest twórcą pierwszej na świecie pełnometrażowej animacji malarskiej „Twój Vincent” – filmu uhonorowanego nagrodą Europejskiej Akademii Filmowej, nominowanego do Oscara, Złotych Globów oraz nagrody BAFTA. Dorota Kobiela-Welchman należy do prestiżowego grona członków Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej. Do kin wchodzi właśnie jej kolejny film pt. „Chłopi”, wykonany w technice animacji malarskiej.

Kategoria KULTURA CYFROWA

Miłosz Lodowski - grafik, ilustrator i projektant, strateg reklamowy, dyrektor kreatywny, scenarzysta, performer i producent. Pracował m.in. jako zewnętrzny art-director w zespole tworzącym Muzeum Powstania Warszawskiego, a jego prace w ramach wystawy „Nowa Sztuka Narodowa” były pokazywane w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Jest współtwórcą wielu kampanii społecznych, w tym zwiększających świadomość niebezpieczeństw grożących dzieciom w internecie. Jest również pomysłodawcą i współtwórcą filmu krótkometrażowego „Rotmistrz Pilecki”, który zwyciężył w konkursie 4. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego o Totalitaryzmach „Echa Katynia”, organizowanego przez Instytut Pamięci Narodowej.    

Kategoria SZTUKI WIZUALNE

Ignacy Czwartos - malarz i rysownik. Założył stowarzyszenie i galerię sztuki pod nazwą „Otwarta Pracownia”.  Jest twórcą poetyckich, metafizycznych abstrakcji, w których jeden z jego mistrzów - Jerzy Nowosielski dostrzegł wielki, sugestywny podtekst emocjonalny. Czwartos tworzy także przedstawienia figuratywne, czerpiąc w tym z bogatej tradycji rodzimego baroku sarmackiego. W tym roku w warszawskiej Zachęcie - Narodowej Galerii Sztuki odbyła się jego wystawa retrospektywna, podczas której szczególne emocje wśród widzów i krytyków wywołał cykl poświęcony Żołnierzom Wyklętym - uczestnikom zbrojnego podziemia antykomunistycznego.

Kategoria TWÓRCZOŚĆ LUDOWA

Zdzisław Marczuk - artysta-samouk, mieszka w Zakalinkach w powiecie bialskim. Na skrzypcach gra od 11. roku życia, do perfekcji opanował także grę na harmonii i bębenku. Jest niestrudzonym propagatorem bogactwa ludowych tradycji muzycznych Podlasia oraz nauczycielem i wychowawcą kolejnych pokoleń muzyków tradycyjnych. Występuje zarówno jako solista, jak również z kapelą i swoimi uczniami. Za swoją twórczość otrzymał wiele prestiżowych nagród, w tym Nagrodę im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej” oraz Nagrodę Polskiego Radia „Muzyka Źródeł”.

Kategoria UPOWSZECHNIANIE KULTURY

Gołda Tencer - jest jedną z najwybitniejszych postaci polskiego życia kulturalnego oraz ważną animatorką polsko-żydowskiego dialogu. Od 1971 roku jest związana z  Teatrem Żydowskim w Warszawie. Gołda Tencer jest założycielką i dyrektorem generalnym polsko-amerykańsko-izraelskiej Fundacji „Shalom”. Organizuje również Festiwal Kultury Żydowskiej „Warszawa Singera”, który na stałe zadomowił się na mapie kulturalnej nie tylko Polski, ale i całej Europy. W uznaniu zasług została odznaczona m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Janusz Knap - promotor polskiej kultury i sztuki ludowej. Jest współorganizatorem konkursu „Jawor – u źródeł kultury", który w 2022 roku osiągnął status ogólnopolskiego festiwalu, skupiającego w swoich ramach najwybitniejszych twórców rodzimego folkloru. Janusz Knap jest także autorem jedynego w Polsce programu radiowego z muzyką ludową pt. „Folk Radio”. Odznaczony Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Kategoria TANIEC

Henryk Konwiński - reżyser operowy, choreograf i tancerz, mający w swym artystycznym dorobku wybitne ponadczasowe dokonania zawodowe. Był stypendystą Het Nationale Ballet w Amsterdamie, Nederlands Dans Theater w Hadze, Baletu XX wieku Maurice’a Béjarta w Brukseli oraz Alicji Alonso w Hawanie. Henryk Konwiński był wieloletnim solistą Teatru Wielkiego im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu. Jego artystyczny dorobek obejmuje ponad 200 realizacji, przez co jest krajowym rekordzistą w liczbie wystawionych spektakli. Z kolei dorobek choreograficzny stanowi niemal wszystkie pozycje baletu klasycznego oraz wiele opracowań do muzyki współczesnej. Był wielokrotnie nagradzany Złotą Maską, jest także laureatem Teatralnej Nagrody Muzycznej im. Jana Kiepury w kategorii „Najlepszy choreograf” i „Najlepsza choreografia”. Otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski oraz Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Kategoria MUZYKA

Janusz Wawrowski - skrzypek, dyrektor artystyczny wielu międzynarodowych festiwali. Gra na pierwszym zakupionym w Polsce po II wojnie światowej oryginalnym Stradivariusie. Wybitny uczeń profesora Mirosława Ławrynowicza, a także profesorów Yaira Klessa oraz Salvatore Accardo. Koncertował na wielu prestiżowych scenach muzycznych Niemiec, jak również w Wiedniu i Tel Avivie. Obecnie jest wykładowcą Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie. W 2017 r. został laureatem nagrody Fryderyka za płytę pt. „Sequenza” w kategorii: Muzyka poważna - Album roku - Recital solowy.

Kategoria EDUKACJA ARTYSTYCZNA

Prof. Elżbieta Tarnawska - pianistka, finalistka IX Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego w Warszawie oraz laureatka Międzynarodowego Konkursu im. M. Long-J. Thibaud w Paryżu. Występowała z recitalami solowymi oraz z towarzyszeniem orkiestr we wszystkich filharmoniach w kraju i niemal wszystkich krajach europejskich, a także na Kubie i w Stanach Zjednoczonych. Wielokrotnie pełniła funkcję jurora w konkursach pianistycznych w Polsce i za granicą, w tym podczas Eliminacji do Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego. Jest profesorem Katedry fortepianu Uniwersytetu Muzycznego im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Wcześniej swoją wiedzą dzieliła się ze studentami Akademii Muzycznej im. G. i K. Bacewiczów w Łodzi, a także pełniła funkcję wiceprezesa Rady ds. Szkolnictwa Artystycznego przy Ministrze Kultury. Wielu jej studentów osiąga spektakularne sukcesy na estradach koncertowych w kraju i za granicą. Za swą działalność Elżbieta Tarnawska została uhonorowana Złotym Medalem „Zasłużony kulturze Gloria Artis”.

Kategoria RESTYTUCJA UTRACONYCH DZIEŁ

Marta Bienias - wieloletnia główna inwentaryzator Muzeum Narodowego w Warszawie. Jej wzorowa postawa względem utraconego w wyniku II wojny światowej polskiego dziedzictwa oraz działalność muzealnika odniosła znaczący wpływ na skuteczną i efektywną restytucję utraconych dóbr kultury oraz na badania w zakresie tematyki polskich strat wojennych. Aktywnie działa w Polskim Stowarzyszeniu Inwentaryzatorów Muzealnych, a obecnie pełni funkcję kierownika działu zbiorów i inwentarzy Muzeum Azji i Pacyfiku im. Andrzeja Wawrzyniaka w Warszawie.

Kategoria ARCHITEKTURA

Marek Budzyński - architekt i urbanista, profesor nauk technicznych i wykładowca Politechniki Warszawskiej. Jego realizacje podkreślają szacunek dla tradycji kulturowych oraz społecznych, stanowią wnikliwe podejście do relacji człowieka z przyrodą. Architektura Marka Budzyńskiego emanuje indywidualnym stylem łączącym fascynacje klasycyzmem z wątkami ekologicznymi i bogatą symboliką budowli. Głównym zamierzeniem tych wizjonerskich projektów jest twórcze połączenie kultury z naturą. Szczególnie ważne w dorobku architekta są gmachy użyteczności publicznej – gmach Sądu Najwyższego w Warszawie i Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie (wspólnie ze Zbigniewem Badowskim) czy też budynek Opery i Filharmonii Podlaskiej (ze Zbigniewem Badowskim i Krystyną Ilmurzyńską). Jest Laureatem Honorowej Nagrody SARP. Został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Kategoria OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Jan Jarosz - w latach 80. drukarz i dziennikarz wydawnictw podziemnych, współorganizator i animator kultury niezależnej w Przemyślu. Od 1987 r. współpracownik nielegalnego Archiwum Wschodniego (obecnie Ośrodek „Karta"), dokumentującego relacje Polaków wywiezionych na Syberię. Jest organizatorem szeregu imprez oraz wydarzeń kulturalnych i turystycznych organizowanych we współpracy z Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej. Obecnie, od 2016 r., jest dyrektorem tej instytucji, która w szczególny sposób wyróżniła się w ostatnim czasie pełnym empatii i wrażliwości zaangażowaniem w pomoc walczącej Ukrainie i jej obywatelom.

Kategoria OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ZA GRANICĄ

Anna Sylwia Czyż - historyk sztuki, doktor habilitowany nauk humanistycznych, profesor Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Jest autorem wielu monografii poświęconych zabytkom sztuki Wielkiego Księstwa Litewskiego, w tym pałacom i świątyniom Wilna. Niestrudzona inwentaryzator i badacz zabytkowych nekropolii na historycznych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej oraz „Polskich świątyń” w Stanach Zjednoczonych. Jest laureatką wielu prestiżowych nagród, m.in. Nagrody im. Józefa Maksymiliana Ossolińskiego w kategorii „Najlepsza praca doktorska z zakresu historii” oraz „Przeglądu Wschodniego” za książkę o sztuce w kręgu rodu Paców.

Kategoria DESIGN

Aleksandra Gaca - projektant tkanin artystycznych. Ukończyła królewską Akademię Sztuk Pięknych w Hadze. Rozgłos na całym świecie przyniosły jej tkane struktury zwane Architextile, wyróżniające się nie tylko fascynującą dekoracyjnością, ale unikalnymi właściwościami pochłaniania dźwięku. Zostały one uhonorowane wieloma prestiżowymi nagrodami zarówno w Polsce, jak i na całym świecie. Jury Dutch Textile Awards określiło Architextile jako poetycki design dający nieskończone możliwości. Dziś dzieła Aleksandry Gacy można podziwiać w przestrzeni publicznej wielu miast europejskich.

Kategoria MECENAS KULTURY

Maciej Balcerak - promotor sztuki, kurator wystaw, mecenas, a przede wszystkim kolekcjoner. Jego pasją jest twórczość prymitywistów, w tym dzieł Teofila Ociepki i Erwina Sówki, których obrazy znajdują się w wielu muzeach etnograficznych w kraju, a także m.in. we Francji, Włoszech i Chorwacji. Swe bogate zbiory udostępnia placówkom muzealnym w Polsce, m.in. Galerii Sztuki w Łodzi, przyczyniając się do niesłabnącego zainteresowania sztuką naiwną, zarówno wśród koneserów, jak i nowych wzrastających pokoleń jej odbiorców.

Laureat  NAGRODY IM. TOMASZA MERTY „MIĘDZY LITERATURĄ, A HISTORIĄ”                  

Rafał Ziemkiewicz - publicysta, dziennikarz, autor literatury z gatunku fantastyki. Pracował m.in. dla radia Wawa, PR IV i „Gazety Polskiej”. Był też gospodarzem programu publicystycznego Radia Tok FM oraz felietonistą czasopisma „Wprost”. Od kilku lat jest niezależnym publicystą. Od 2005 roku jest Członkiem Honorowym Stowarzyszenia KoLiber. W latach 2007-2011 występował z polskim kabaretem satyrycznym "Pod Egidą". Jako pisarz zadebiutował w 1982 r. opowiadaniem "Z palcem na spuście" w tygodniku "Odgłosy".

Kategoria CAŁOKSZTAŁT TWÓRCZOŚCI

Roman Lasocki - skrzypek, profesor nauk o sztukach pięknych. Ukończył z wyróżnieniem Państwową Wyższą Szkołę Muzyczną w Łodzi, w klasie Franciszka Jamrego.  Był uczniem takich mistrzów jak: André Gertler, Henryk Szeryng, Tadeusz Wroński czy Stanisław Lewandowski. Występował na najznakomitszych estradach koncertowych, m.in. w paryskiej Salle Gaveau, wiedeńskiej Bősendorfer Saal i nowojorskiej Carnegie Hall. Występował na liczących się estradach kon­cer­towych świata, m.in. w paryskiej Salle Gaveau, wiedeń­skiej Bősen­dor­fer Saal, nowojor­skiej Car­negie Hall oraz w naj­więk­szych cen­trach kon­cer­towych Eu­ropy, Azji, USA i Kanady. Uczest­niczył w renomowanych światowych festiwalach muzycz­nych, m.in. „Festival de Paris” czy „War­szaw­ska Jesień”. Nagrał ponad 20 płyt dla wytwórni polskich i zagranicznych. Wiele z nich zdobyło znaczące nagrody.  Jego wieloletnia współpraca z Telewizją Polską zaowocowała cyklami programów, m.in.: „Fantazja na smyczki”, „Mistrzowie wiolinistyki”, „Historie smyczkiem pisane”. Zrealizował ponad 250 audycji, sam grając oraz komentując i przeprowadzając rozmowy z najwybitniejszymi polskimi skrzypkami, altowiolistami i wiolonczelistami. Od 1970 roku pełnił funkcję pedagoga w Akademii Muzycznej w Katowicach i Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Swe kursy mistrzowskie prowadzi poza Polską także w wielu krajach Europy, w Japonii, Korei Południowej, USA i Kanadzie. Był jurorem i przewodniczącym jury na wielu międzynarodowych konkursach skrzypcowych. W latach 1996–2002 i 2005–2008 prof. Lasocki był prorek­torem Akademii Muzycz­nej im. F. Chopina do spraw artystycz­nych. Od 2002 do 2004 roku peł­nił funk­cję visiting profes­sor na Uniwer­sytecie Keimyung w Daegu w Korei Płd., oraz prowadził kursy mistrzow­skie w Seulu. W roku 2008 ponow­nie został wybrany na stanowisko prorek­tora ds. artystycznych na kaden­cję 2008–2012. Od lat zapraszany jest do prowadzenia kur­sów mistrzow­skich, m.in. w Niem­czech, Fran­cji, Holan­dii, Hisz­panii, na Węgrzech, w Korei Płd., Japonii, USA i Kanadzie. Wielo­krot­nie był jurorem i prze­wod­niczącym jury w pol­skich i międzynarodowych kon­kur­sach skrzypcowych. Odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim i Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej oraz Srebrnym i Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Włodzimierz Staniewski - reżyser teatralny, wykładowca, autor międzynarodowych projektów kulturalnych, a także założyciel i wieloletni dyrektor Ośrodka Praktyk Teatralnych „Gardzienice”. W latach 1970-1971 był aktorem Teatru STU, gdzie zadebiutował w spektaklu „Krajobrazy”.

W latach 1971-1975 współpracował z Jerzym Grotowskim w Teatrze Laboratorium. Następnie był związany z lubelskim teatrem „Scena 6” Henryka Kowalczyka. W 1977 roku założył Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice”, gdzie wykreował niepowtarzalny styl prezentowanych spektakli oraz własną metodę pracy aktorskiej. Ośrodek ten w ciągu ponad 40 lat działalności zyskał międzynarodową renomę i uznanie. Wybitne osiągnięcia i działalność Włodzimierza Staniewskiego zostały uhonorowane wieloma ważnymi nagrodami i odznaczeniami, m.in. Nagrodą im. Konrada Swinarskiego, Nagrodą podczas Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Eksperymentalnych w Kairze, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.