Bogusław Schaeffer był m.in. autorem wydanego w 2018 roku przez Narodowe Centrum Kultury i Requiem Records „Monodramu”. Utwór powstał aż pół wieku wcześniej dzięki współpracy kompozytora z Józefem Szajną oraz Ireną Jun. Artysta zmarł 1 lipca 2019 roku w Salzburgu.

„Monodram” Bogusława Schaeffera
w wyjątkowej oprawie [Audycje Kulturalne] →

Bogusław Schaeffer (1929-2019)

Bogusław Schaeffer był artystą wielowymiarowym o rzadko spotykanej inwencji twórczej. Napisał ponad 17 książek, stworzył 650 prac graficznych, 550 kompozycji muzycznych, 44 dramaty.

Muzyką zaczął interesować się bardzo wcześnie. W latach 1946-49 uczył się gry na skrzypcach i teorii muzyki w Opolu. Potem, w latach 1949-53, studiował kompozycję u Artura Malawskiego w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie. Jednocześnie w 1949 podjął studia muzykologiczne pod kierunkiem Zdzisława Jachimeckiego na Uniwersytecie Jagiellońskim; obszerną pracę dyplomową o Witoldzie Lutosławskim napisał w 1953.

Jeszcze w latach studenckich skomponował "Poezje Guillaume'a Appolinaire'a" na sopran i orkiestrę (1949) oraz awangardową "Muzykę na kwartet smyczkowy" (1954). Edukację muzyczną uzupełniał w 1959 u Luigiego Nono.

W 1965 podjął współpracę ze Studiem Eksperymentalnym Polskiego Radia w Warszawie, gdzie powstają jego kompozycje elektroniczne. Zdobył nagrody na wielu konkursach kompozytorskich: w 1959 - na Konkursie im. Grzegorza Fitelberga za "Monosonatę" na 6 kwartetów smyczkowych (1959) i "Quattro movimenti" na fortepian i orkiestrę (1957), w 1962 - na Konkursie im. Artura Malawskiego za "Musica IPSA" na orkiestrę niskich instrumentów (1962) i "Cztery utwory na trio smyczkowe" (1962), a w 1964 - na wspomnianym już Konkursie im. Grzegorza Fitelberga za "Małą symfonię Sculturę"(1960) i za "Collage and Form" na ośmiu muzyków jazzowych i orkiestrę (1963). W 1987 na Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu otrzymał nagrodę za twórczość dramaturgiczną. Ponadto został uhonorowany: Nagrodą Ministra Kultury i Sztuki (1971, 1972, 1980, 2001), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1972), Nagrodą Związku Kompozytorów Polskich (1977), Nagrodą miasta Krakowa (1977), Nagrodą Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1999).

Pierwszym polskim happeningiem muzycznym był jego utwór "Non-Stop" (1960). Schaeffer jako pierwszy podjął w Polsce gatunek teatru instrumentalnego w utworze "TIS MW2" (1963) napisanym dla słynnego eksperymentalnego Zespołu MW2. Niemal w każdym swoim dziele Schaeffer rozwiązuje nowy problem kompozytorski, rzucając wyzwanie polskiemu środowisku muzycznemu i wzbudzając żywe dyskusje o podstawowych zagadnieniach nowej muzyki.

Bogusław Schaeffer od 1955 obok kompozycji i muzykologii zajmował się także dramatopisarstwem. Od 1980 napisał ponad 40 sztuk teatralnych (kilka z nich wyreżyserował), które zostały przetłumaczone na 17 języków. W 1990 założył w Salzburgu własne wydawnictwo - Collsch Edition. Dramatopisarstwo Schaeffera nawiązywało do muzycznej tematyki. Jego sztuki to teatralne partytury na wzór partytur muzycznych, w których autor snuje refleksje nad naturą teatru i aktorskiego przeobrażenia. Próbuje uchwycić wzajemne powiązania scenicznej prawdy i scenicznego fałszu, iluzji i deziluzji. Zajmuje go fenomen aktorstwa. Bada związki pomiędzy słowem dramatopisarza, a kreacją aktora, który pozostaje zawsze w dwuznacznej sytuacji - jako on sam i bohater. Interesowały go również środki aktorskie, za pomocą których aktor tworzy postać w jego "teatrze instrumentalnym". 

Schaeffer debiutował sztuką "Webern" poświęconą genialnemu kompozytorowi austriackiemu. Do najbardziej znanych i najczęściej wystawianych dramatów Schaeffera należą: "Scenariusz dla nie istniejącego, lecz możliwego aktora instrumentalnego" (1963), cykl "Audiencje" (1964), "Kwartet dla czterech aktorów" (1966), "Kaczo" (1987), "Próby" (1989), "Tutam" (1991), "Gdyby" (1993). Pierwszymi "aktorami instrumentalnymi" w krakowskim Zespole MW2 złożonym z awangardowych muzyków, dla którego Schaeffer pisał kameralne formy muzyczne, zostali Mikołaj Grabowski, Jan Peszek i Andrzej Kierc. Grabowski także wielokrotnie wystawiał dramaty Schaeffera, przygotował m.in. "Kwartet" (1979), Teatr im. Stefana Jaracza w Łodzi; 1981, Teatr Polski w Poznaniu; 1982, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie), "Scenariusz dla trzech aktorów" (1987, Teatr STU w Krakowie), "Audiencję II" (1988, Teatr STU w Krakowie) i "Próby " (1991, Teatr STU w Krakowie). Schaeffer komponował muzykę do teatru, m.in. do autorskich, plastycznych spektakli Józefa Szajny - "Fausta" wg Goethego (1971, Teatr Polski w Warszawie), "Witkacego" (1972, Teatr Studio w Warszawie) i "Repliki IV" (1973, Teatr Studio w Warszawie), a także do własnych utworów, m.in. "Tutam" w reżyserii Marka Sikory (1992, Teatr Powszechny w Warszawie) i "Prób" w reżyserii Piotra Szczerskiego (1992, Wrocławski Teatr Współczesny im. Edmunda Wiercińskiego). Sam także reżyserował swoje utwory, m.in. "Audiencję I" w Teatrze Mniejszym w Krakowie (1996) i "Anons" w krakowskim Towarzystwie Teatralnym Miszung (1998).

Po ukończeniu nauki zajmował się nie tylko kompozycją, ale także muzykologią. W latach 1952-57 pracował w dziale muzycznym Polskiego Radia w Krakowie, w 1953 - w Polskim Wydawnictwie Muzycznym, w 1957 - jako zastępca redaktora naczelnego "Ruchu Muzycznego".  W latach 1967-73 był redaktorem naczelnym periodyku "Forum Musicum" (ukazało się 16 zeszytów). W 1970 otrzymał tytuł doktora nauk filozoficznych na Uniwersytecie Warszawskim.

W latach 1956-92 pisał książki (m.in. "Nowa muzyka. Problemy współczesnej techniki kompozytorskiej", "Klasycy dodekafonii", "Wstęp do kompozycji" - unikatowy podręcznik dla adeptów kompozycji, "Leksykon kompozytorów XX wieku" - 2 tomy, "Kompozytorzy XX wieku"), eseje, artykuły z zakresu muzyki współczesnej, studia i prace z zakresu filozofii. Jest też autorem 3 zarysów historii muzyki. Jego praca "Nowa muzyka. Problemy współczesnej techniki kompozytorskiej" (1958) pozostaje wciąż podstawowym źródłem teoretycznym w tej dziedzinie, a "Introduction to Composition" (1976) jest jedynym w swoim rodzaju w światowej literaturze podręcznikiem kompozycji. Każda praca Schaeffera wywołuje duże zainteresowanie i wzbudza zazwyczaj ogromne kontrowersje. Stefan Kisielewski nazwał go "ojcem nowej muzyki w Polsce."

Od klasyki przez cięższe elektroniczne brzmienia do odgłosów trepanacji czaszki. Od "poszlak dawnego stylu'' do dekonstrukcji opery. Polscy kompozytorzy współcześni czerpią z przeszłości i z odwagą eksplorują przyszłość.

W latach 1954-58 pracował jako wykładowca w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1963 do 1998 prowadził klasę kompozycji w Akademii Muzycznej w Krakowie (w 1989 otrzymał tytuł profesora). W latach 1986-2002 wykładał kompozycję w Hochschule für Musik und darstellende Kunst "Mozarteum" w Salzburgu. Prowadził także kursy z zakresu współczesnej kompozycji, m.in. w Toruniu, Warszawie, Krakowie, Salzburgu, Karlsruhe, Middelburgu, Yorku, Utrechcie i Schwarzu. Wykształcił blisko 160 uczniów różnych narodowości.

W latach 60. i 70. tworzył grafiki, w różnym stopniu związane z muzyką, które wystawiane były w galeriach sztuki w Europie i Stanach Zjednoczonych. Bogusław Schaeffer ożenił się z Mieczysławą Janiną Hanuszewską. Ich syn, Piotr (Mikołaj) Schaeffer jest dziennikarzem muzycznym.

Od 1964 roku był członkiem Stowarzyszenia Artystycznego "Grupa Krakowska". Był członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (od 2000) i Związku Kompozytorów Polskich (od 2003). W 1999 odbyło się Międzynarodowe Sympozjum Naukowe zorganizowane przez Uniwersytet Jagielloński, poświęcone jego twórczości kompozytorskiej, dramaturgicznej i graficznej, połączone z koncertem monograficznym i wystawieniem sztuk teatralnych. Był autorem pierwszego utworu w historii muzyki, napisanego na maszynę do pisania.

W 2006 r. prof. Bogusław Schaeffer został odznaczony Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Źródło: culture.pl