Do wspólnego spędzania czasu polecamy Wam materiały edukacyjne Narodowego Centrum Kultury:

Animację z ciekawostkami o hymnie narodowym

Aplikację online i pakiet edukacyjny Barwy Wspólne

Narodowe Centrum Kultury dysponuje też ciekawymi raportami dotyczącymi świętowania przez Polaków rocznicy odzyskania niepodległości. W latach 2019 – 2022 NCK prowadziło wieloletni program badawczy, na który złożyło się szereg badań społecznych: od badań sondażowych, przez etnograficzne, po analizę dyskursu internetowego. W publikacji "Praktyki pamięci. Społeczne znaczenie rocznic historycznych", która wkrótce ukaże się nakładem wydawnictwa NCK, pokazujemy, jak realnie wyglądają święta państwowe w Polsce - nie tylko w centralnej, medialnie dominującej odsłonie. To pierwsza tak kompleksowa analiza tego, jak Polacy faktycznie świętują rocznice historyczne i jakie znaczenie ma dla nich ten sposób kultywowania pamięci o przeszłości.

Począwszy od 2019 roku, odzyskanie niepodległości niezmiennie wskazywane jest jako najważniejszy powód do dumy z historii (te wydarzenia wskazuje od 15% do 21% respondentów). W dalszej kolejności są to transformacja ustrojowa (12%-19%) oraz wybór Karola Wojtyły na papieża (10-19%). Zbiór trzech najczęściej wybieranych wydarzeń jest niezmienny od wielu lat, przy czym przed 2019 rokiem obserwowaliśmy przesunięcia w ich kolejności. 11 listopada także uważane za święto najbardziej zasługujące na upamiętnienie (wskazuje je 58% badanych).

Współczesne społeczeństwo polskie jest zróżnicowane, i także świętować chcemy w różny sposób: wybieramy podniosłe obchody lub atrakcyjne widowiska, szukamy zaangażowania lub wolimy pozostać zdystansowani. Mniej więcej jedna piąta badanych deklaruje, że uczestniczy w publicznych obchodach świąt państwowych. Najpopularniejsze formy świętowania od kilku lat pozostają te same: są to nabożeństwa oraz koncerty, festyny i widowiska, a także marsze. W 2022 roku zaskakującą popularnością cieszyły się też parady wojskowe. 

W najbardziej ogólnym pytaniu o sposób obchodzenia świąt państwowych i narodowych największa część respondentów deklaruje, że obchodzi je w gronie rodzinnym. W ostatnim pomiarze (w roku 2022) odsetek ten wyniósł 43%. Jeśli dodać do tego także celebrowanie w gronie przyjaciół i znajomych, okazuje się, że około połowa Polaków (52%) spędza święta w gronie prywatnym. Mniej więcej jedna trzecia (36%) w ogóle nie ma w zwyczaju obchodzenia świąt państwowych. Zdecydowana mniejszość (17%) świętuje publicznie, biorąc udział w imprezach zbiorowych (12%) lub nabożeństwach religijnych (8%).

Odsetek uczestniczących w publicznych obchodach świąt państwowych nie przekracza 20% respondentów. Są to zazwyczaj osoby zainteresowane sprawami publicznymi. Większość Polaków nie obchodzi świąt państwowych w żaden sposób lub spędza je w gronie prywatnym. Dzień ten jest dla nich świętem – dniem wyjętym z codzienności, momentem odłożenia zwykłych obowiązków – ale jest właściwie pozbawiony wymiaru publicznego.

Święta państwowe to, z jednej strony, czas narodowego wzmożenia, konstruowania tożsamości, a z drugiej po prostu dni wolne od pracy, które można wykorzystać jak tylko się chce – mówi Antoni Głowacki z Działu Badań i Analiz NCK, jeden z autorów publikacji. Ostateczna forma samych obchodów zależy od bardzo wielu czynników: tego, co chcą przekazać organizatorzy, zainteresowań odbiorców, praktyki administracyjnej, przyjętych kulturowo wzorów. Staraliśmy się pokazać te napięcia i zależności – dodaje.

Wydaje się, że współcześnie większe znaczenie zyskują sposoby przywoływania historii oparte na zainteresowaniu tym, co postrzegamy jako odmienne, niecodzienne; na rodzaju folkloryzacji przeszłości, akcentowaniu wymiaru kulturowego; czy wreszcie na materialnym odniesieniu do przeszłych realiów życia. Przeszłość w coraz mniejszym stopniu stanowi ważne źródło postaw w życiu publicznym. Coraz częściej zwracamy uwagę na wątki prywatne, dotyczące jednostkowej tożsamości, życia codziennego w minionych epokach. Namysł nad działaniami naszych przodków zostaje często zastąpiony poszukiwaniem moich korzeni. Historia w coraz mniejszym stopniu jest historią wielkich postaci, a w coraz większym – historią „zwykłych” ludzi.

Dzisiaj zainteresowanie przeszłością łączy się raczej z szukaniem odpowiedzi na pytanie skąd jestem, jaka jest przeszłość mojej rodziny i jak wpływa na to kim jestem dzisiaj. Stąd wzrost zainteresowania historią rodzinną, ale też historią społeczną, na przykład ludową  – mówi Zuzanna Maciejczak-Kwiatkowska, jedna z autorek.Dane wskazują na istnienie związku między świętowaniem rocznic a poczuciem przynależności do wspólnoty politycznej (i religijnej). Osoby interesujące się polityką, historią, przekonane o znaczeniu wiedzy o przeszłości, częściej niż inni respondenci uczestniczą w obchodach. 

Antoni Głowacki, Agnieszka Bąk, Agata Kępińska, Zuzanna Maciejczak-Kwiatkowska, Rafał Wiśniewski, „Praktyki pamięci. Społeczne znaczenie rocznic wydarzeń historycznych”, Wydawnictwo Narodowego Centrum Kultury, 2024.