W XIX w. od upadku Napoleona, który wskrzesił polską państwowość w formie kadłubowego Księstwa Warszawskiego tylko na lata 1807-1815, Polacy marzyli o załamaniu się europejskiego ładu uzgodnionego przez zaborcze państwa: Rosję, Prusy i Austrię.

Pierwszym symptomem podziałów pomiędzy zaborcami było powstanie w 1882 r. Trójprzymierza, które tworzyły Cesarstwo Niemieckie i C.K. Austro-Węgry, a potem także Królestwo Włoch. Skierowane było przeciwko Rosji. Jej odpowiedzią było Trójporozumienie (Ententa) z Francją i Wielką Brytanią, sfinalizowane w 1907 r. Impulsem do wybuchu wojny stało się zamordowanie w Sarajewie (Bośnia) austriackiego arcyksięcia Franciszka Ferdynanda przez serbskiego terrorystę Gavrilo Principa. Serbia, wspierana przez Rosję, rościła sobie prawa do Bośni. Prusy udzieliły Austriakom gwarancji pomocy w razie konfliktu.

Polacy byli wcielani do armii wszystkich zaborców, wojna więc stała się dla nich bratobójcza. Przez szeregi zaborczych armii przeszło ich 3 mln, a pół miliona poległo. Polski interes narodowy był traktowany przez zaborców instrumentalnie. Wojna objęła ok. 80 procent przyszłego terytorium II Rzeczpospolitej, przyniosła straty ludzkie liczone na ok. 15 proc., a w infrastrukturze na ok. 30 proc.

Narodowa Demokracja Romana Dmowskiego stawiała na politykę ustępstw ze strony Rosji, zaś Józef Piłsudski, stojący na czele Związku Strzeleckiego, który przeistoczył się w Legiony Polskie, szukał wsparcia w Wiedniu. Dopiero 5 listopada 1916 r. Niemcy i Austro-Węgry zapowiedziały utworzenie państwa polskiego na ziemiach wydartych Rosji. Rosja odpowiedziała kontrdeklaracją, którą po rewolucji lutowej 1917 r. poszerzył rosyjski Rząd Tymczasowy. Sprawa polskiej niepodległości stała się po latach elementem debaty o powojennym ładzie. Niedługo potem powstał w Paryżu Komitet Narodowy Polski z Romanem Dmowskim. Latem 1917 r. Legiony odmówiły przysięgi na wierność Austro-Węgrom, zaś Piłsudski został internowany.

Również dlatego Polacy dążyli do odzyskania niepodległości ponad politycznymi podziałami, żądając pomocy Ententy. Pod koniec grudnia 1917 r. za powstaniem samodzielnej Polski opowiedziała się Francja, zaś w styczniu 1918 r. Wielka Brytania i Ameryka. Odbudowanie niepodległego państwa polskiego zakładał 14-punktowy plan pokojowy prezydenta USA Woodrow Wilsona.  Deklaracja wersalska ogłoszona 5 czerwca tegoż roku przez Francję, Anglię i Włochy przewidywała utworzenie zjednoczonego i niepodległego państwa polskiego z wolnym dostępem do morza.

Działaniom polskich polityków różnych opcji pomogły rewolucje w Wiedniu, Berlinie i Sankt-Petersburgu. Gdy 11 listopada 1918 r. wojna się skończyła – w Warszawie przebywał już uwolniony Józef Piłsudski, który jako Naczelny Wódz, a wkrótce także Naczelnik Państwa rozpoczął odbudowę i scalanie państwa polskiego.