Pełna, historyczna nazwa brzmiała „Komisja Nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca”. Jej powstanie było częścią reform państwowych, przeprowadzanych przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jednym z impulsów do stworzenia KEN była likwidacja zakonu jezuitów przez papieża Klemensa XIV. W związku z tym, że szkoły prowadzone przez jezuitów stanowiły podstawę ówczesnej edukacji, pojawiła się konieczność stworzenia nowej struktury, co umożliwiało także dokonanie zmian.

Głównym architektem powstania Komisji był ksiądz Hugo Kołłątaj, wcześniej rektor Szkoły Głównej Koronnej, późniejszy współtwórca Konstytucji 3 maja. Najbardziej zasłużonymi członkami KEN byli Adam Kazimierz Czartoryski, Ignacy Potocki i Andrzej Zamoyski, a także biskup Michał Poniatowski. Ogromny wpływ na prace programowe mieli ówcześni pisarze i uczeni m. in. Julian Ursyn Niemcewicz i Franciszek Bieliński.

Na podstawie uchwały Sejmu, KEN przejęła dawny pojezuicki majątek szkolny i stworzyła nowy system nauki. Stworzono szkoły parafialne dla dzieci chłopów i mieszczan. Najzdolniejszym pośród nich dano szansę nauki w szkołach powiatowych średniego stopnia, przeznaczonych głównie dla dzieci szlacheckich. Edukacja mogła być kontynuowana na dwóch uniwersytetach – Akademiach w Wilnie i w Krakowie. Z czasem ich absolwenci zasilali środowisko nauczycielskie i wzmacniali reformy.

Częścią reformy było utworzenie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Zawdzięczamy mu nowoczesne podręczniki, które usankcjonowały nową polską terminologię, często obowiązującą do dziś, m. in. w naukach przyrodniczych, chemii, matematyce i fizyce. To wtedy język polski stał się osobnym przedmiotem nauczania. KEN dokonała też przełomu, dopuszczając do udziału w nauce dziewczęta.

Zasługą KEN jest również stworzenie pierwszej polskiej biblioteki publicznej. Fundamentem była kolekcja zgromadzona w Bibliotece Załuskich. To był zalążek obecnej Biblioteki Narodowej.

Chociaż wpływ Komisji na wprowadzanie reform osłabiła konfederacja targowicka, KEN stała się wzorem nowego modelu nauczania dla przyszłych pokoleń. Dlatego 14 października obchodzimy Dzień Nauczyciela.