Rozbiory I Rzeczpospolitej, przeprowadzone przez sąsiednie mocarstwa – Rosję, Prusy i Austrię – zostały zapoczątkowane w 1772 r. Jednak kryzys państwowości rozpoczął się w połowie XVI wieku, gdy kraj osłabiony został przez wojny ze Szwecją, Rosją i Imperium Osmańskim (Turcja). Straty terytorialne brały się z ustrojowego paraliżu i braku reform, które hamowała korupcja.

Dramat Rzeczpospolitej polegał na tym, że rozbiory przypadły na czas istotnych zmian, które symbolizowała Konstytucja 3 maja 1791 r. Jej wprowadzenie, poparte przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i obóz reform, spotkało się z oporem magnaterii, skupionej w konfederacji targowickiej, odwołującej się do szlacheckiej „złotej wolności”, a de facto wspieranej przez Moskwę.

Ostatnią próbą obrony suwerenności była insurekcja kościuszkowska (marzec-listopad 1794 roku), która po pierwszych sukcesach została zdławiona przez Rosjan.

Pomysł ostatecznej likwidacji polskiej państwowości przedstawiła Austria, a 24 października 1795 r. został sfinalizowany. Austria zajęła Lubelszczyznę, Małopolskę z Krakowem, część Mazowsza i Podlasia. Rosjanom przypadły ziemie na wschód od Bugu i Niemna, Prusom zaś Warszawa z Mazowszem, część Podlasia, Litwy i Śląsk.

Najbardziej agresywną politykę prowadziła Rosja, która najpierw poparła wybór króla Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla Polski, a potem doprowadziła do jego abdykacji. Poniatowski został przewieziony do Grodna w asyście carskich dragonów i tam zrezygnował z korony.

Było to niezwykle istotne dla przyszłych losów Polaków, ponieważ gdy Napoleon zawarł czasowy pokój z Rosją, jako depozytariuszka korony polskiej, nie zgadzała się na odnowienie Królestwa Polskiego. Wedle tajnego aneksu umowy rozbiorowej ze stycznia 1797 r. trzy zaborcze mocarstwa miały wymazać pojęcie Królestwa Polskiego z historii i map na zawsze. Również dlatego w latach 1807–1815 istniało Księstwo Warszawskie (zależne od Cesarstwa Francuskiego), zaś po 1815 r. – Królestwo Kongresowe. Po klęsce Powstania Listopadowego Polacy zostali pozbawieni jakiejkolwiek namiastki państwowości oraz armii. 

Po III rozbiorze wielu Polaków wyemigrowało bić się za „wolność waszą i naszą”. Okres formowania Legionów Polskich w 1797 r. zaowocował powstaniem „Mazurka Dąbrowskiego”, dzisiejszego hymnu państwowego, w którym idea trwania polskości została sformułowana we frazie „Jeszcze Polska nie zginęła póki my żyjemy”. To zdefiniowało polską formę oporu i istnienia w czasach zaborów i totalitaryzmów XX wieku.