- słowa te padły z ust wrocławskiej europosłanki Lidii Geringer de Oedenberg, podczas konferencji „Prawo do kultury. Perspektywa europejska”, zorganizowanej przez Narodowe Centrum Kultury oraz miasto Wrocław – Europejską Stolicę Kultury 2016. Konferencja odbyła się w Warszawie w dniach 6-7 listopada 2013 roku.

Międzynarodowe spotkanie zgromadziło około 30 ekspertów krajowych i zagranicznych. Reprezentowali oni europejskie środowiska akademickie i kulturalne, media, administrację państwową i organizacje polityczne. Przez dwa dni trwania konferencji goście debatowali o tym, jak zmieniłoby się pojmowanie kultury, gdyby „prawo do kultury” zostało wpisane do Protokołu Dodatkowego Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności Rady Europy. Zapis taki gwarantowałby dostęp i możliwość korzystania z kultury każdemu Europejczykowi – niezależnie od miejsca zamieszkania, wykształcenia czy narodowości,. Prezydent Wrocławia Rafał Dutkiewicz w trakcie inauguracji spotkania podkreślił, że dziś nie można budować nowoczesnej, wielokulturowej Europy bez gwarancji prawa do kultury, a Wrocław, jako europejski mikrokosmos kultur, świetnie nadaje się na lidera takiego projektu. W 2016 roku, podczas piastowania przez Wrocław funkcji Europejskiej Stolicy Kultury, zaproponowałby Radzie Europy konkretny, dotyczący tego prawa wpis, jako polski wkład w europejski system legislacyjny i budowanie nowoczesnej świadomości prawnej. Jeśli kultura jest ważna, to musi się znaleźć w katalogu praw podstawowych – podkreślił podczas konferencji Krzysztof Dudek, dyrektor Narodowego Centrum Kultury – Bez kultury możemy wytwarzać, ale nie możemy tworzyć, dlatego ważne jest zagwarantowanie dostępu do kultury i uczestnictwa w niej na poziomie normatywnym – dodał.

Eksperci zagraniczni zgodzili się z koniecznością zainicjowania międzynarodowej debaty na temat prawa do kultury jako prawa podstawowego. Jednym z powodów wskazanych przez nich było dostrzeżenie zagrożenia ekonomicznego, a w szczególności obecnego kryzysu, które spycha kulturę w niszę jako dziedzinę drugorzędną w neoliberalnych mechanizmach. Drugim powodem są kryzysy polityczno-monetarne, które – jak podkreślała Kalliopi Chainoglou z Grecji – powodują likwidację, bądź reorganizację kluczowych instytucji kulturalnych, umożliwiającą władzy ucieczkę przed odpowiedzialnością za ich finansowanie.

Innymi, wymienianymi przez ekspertów, przyczynami rozpoczęcia debaty nad prawem do kultury na arenie międzynarodowej są:

• niski poziom uczestnictwa obywateli w kulturze (Dorota Ilczuk, Polska),
• mieszanie się kultury wysokiej z niską,
• powodujące zanik wrażliwości na sztukę oraz kreowanie postaw konsumpcyjnych (Susane Keuchel z Niemiec),
• duże otwarcie społeczeństw europejskich na różne manifestacje rozumienia kultury, które prowadzi do zatracacenia jej wymiaru prawnego (Ritva Mitchell z Finlandii).

Eksperci związani z Radą Europy wyrazili sceptycyzm wobec możliwości powodzenia projektu. Debatowano na ten temat podczas panelu „Czy jest konieczne, aby "Prawo do kultury" znalazło swój zapis w europejskim systemie praw człowieka?” Jako przyczyny swojego sceptycyzmu wskazywali przeszkody natury formalno-politycznej. Wskazywali na przeciążenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka skargami słanymi do Strasburga z całej Europy. Uznano, że dodatkowe zadania dla Trybunału wiążące się z rozstrzyganiem zażaleń z tytułu „prawa do kultury”, spowodowałyby zwiększenie obowiązków sędziów i obciążenie finansowe instytucji. Z drugiej strony dawałoby to jednak szanse każdemu Europejczykowi na dochodzenie swoich praw przed instytucją międzynarodową w zakresie kultury, co dziś nie jest oczywistością. Tę tezę podkreślali uczestnicy panelu „Prawo do kultury czy prawa kulturalne/prawo dostępu czy prawo partycypacji?” Zgodzili się oni, że w dzisiejszej Europie, w której komplikacji ulegają kwestie praw związanych z własnością intelektualną, dostępem do źródeł cyfrowych, a także prawami mniejszości narodowo-etnicznych, Rada Europy jest instytucją, która powinna chronić „prawa do kultury” jako prawa podstawowe. Umieszczenie takiego zapisu w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności wskazywałoby na to, że Rada pozostaje wierna swojej misji i powraca do pytań o status ontologiczny tożsamości europejskiej.

W świecie skomplikowanych systemów nauczania, mediatyzacji rzeczywistości, rosnącego w siłę prawa do miasta, emancypacji regionów i zacieśniających się form współpracy transgranicznej, wydaje się, że ochrona kultury przez duże „K” jest tym bardziej wskazana. Zwłaszcza, że – jak twierdzą specjaliści od mediów czy edukacji kulturalnej – ludzie już nie potrzebują kultury, gdyż ich gusta i intelekt kształtuje rozrywka i kultura popularna. Stwierdzenia to zostało wyrażone w ostatnim panelu konferencji „Przestrzeń dla kultury w ponowoczesnej Europie”. Stawiano w nim tezę, że skoro tylko 0,5 procent Polaków chce oglądać TVP Kultura, oznacza to, że ludzie się kulturą nie interesują. Inne wytłumaczenie tego stanu rzeczy jest takie, że telewizje publiczne w Europie, prasa i radiowe rozgłośnie publiczne odzwyczaiły odbiorców od kultury [wysokiej] lub spowodowały, że ludzie nie rozróżniają wartościowych programów i artykułów prasowych od masowej papki medialnej. Jak konkludowali uczestnicy panelu, „prawo do kultury” należy nagłaśniać i walczyć o nie jako działanie przeciw tendencjom komercjalizacji, umasowienia i globalizacji.

Konferencja „Prawo do kultury. Perspektywa europejska” zainspirowała uczestników do dalszej debaty o prawach kulturalnych we wszystkich krajach europejskich, a także na poziomie stosunków międzynarodowym. Zachęciła też do zweryfikowania wielu praw już istniejących i nadania im bardziej współczesnego wymiaru.Międzynarodowa konferencja „Prawo do kultury” ma zainspirować do dyskusji na temat konieczności wpisania „prawa do kultury” do Protokołu Dodatkowego Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 roku. Takiego zapisu Rada Europy nie posiada, choć zapisano w niej „wolność słowa”, „prawo do nauki” czy „prawo do wolności i bezpieczeństwa”. Eksperci Rady Europy, goście zagraniczni, polscy przedstawiciele świata kultury i nauki oraz publicyści będą dyskutować nad ograniczeniami w dostępie do kultury oraz możliwościami rozszerzenia udziału w kulturze mimo barier oraz poprzez udogodnienia, jakie dziś stwarza Internet. Podstawowe pytanie, jakie zostanie postawione w trakcie konferencji, to: czy w wystarczającym stopniu korzystamy dziś w kultury oraz jej zasobów i czy ograniczenia w dostępie do kultury nie wynikają z problemów legislacyjnych.

Dzień I (6.11.2013)  – Dostęp do kultury w integrującej się Europie

9:30-10:00 Inauguracja:

• Krzysztof Dudek, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa
• RafałDutkiewicz, Prezydent Wrocławia

10.00-12.30 Sesja ekspertów zagranicznych - „Prawo do kultury” w optyce europejskiej

Sesja ma na celu zdiagnozowanie zjawiska dostępu i partycypacji w kulturze w różnych krajach europejskich na przestrzeni ostatnich lat. Goście biorący udziałw sesji sąekspertami Rady Europy. Co roku przygotowująopracowania w zakresie polityki kulturalnej, dostępne jako "Compendium of Cultural Policies & Trends in Europe" (Council of Europe/ERICarts). Podczas sesji ilustrować będą problematykę dostępu do kultury na przykładzie swoich własnych państw.

10:00 – 10:15 Słowo wprowadzające: Andreas Joh. Wiesand, dyrektor Instytutu ERICarts

• 10:15 – 10:30 – Andrew Ormston (Wielka Brytania)
• 10:30 – 10:45 – Susanne Keuchel (Niemcy)
• 10:45 – 11:00 – Rui Gomez (Portugalia)
• 11:00-11:15 – Cas Smithuijsen (Holandia)
• 11:15- 11:30 – Vesna Copic (Słowenia)
• 11:30-11.45 - Nada Svob-Dokić(Chorwacja)
• 11.45 – 12:00 – Kalliopi Chainoglou (Grecja)
• 12:00- 12:15 – Dorota Ilczuk (Polska)
• 12:15-12.30  Podsumowanie prezentacji. Pierwsze konkluzje: Ritva Mitchell, ERICarts/CUPORE (tbc)

12.30 – 13.30 Przerwa obiadowa

13.30 - 15.30 Panel Czy jest konieczne, aby “Prawo do kultury” znalazło swój zapis w europejskim systemie praw człowieka?

Uczestnicy panelu:

• Rafał Dutkiewicz, Prezydent Wrocławia
• Piotr Wach, Przewodniczący Komisji Kultury, Nauki, Edukacji i Mediów Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy (PACE)
• Jarosław Obrembski, Senator RP, Wrocław
• Hanna Machińska, Dyrektor  Biura Rady Europy w Warszawie
• Lidia Goeringer de Odenberg, Posłanka do Parlamentu Europejskiego, Bruksela/Wrocław
• Dominika Bychawska-Siniarska, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa
• Nina Obuljen Korzinek, Institute for Development and International Rights/Instytut Rozwoju i Praw  Międzynarodowych (Zagrzeb)
• Aleksandra Mężykowska, Zastępca Pełnomocnika Ministra Spraw Zagranicznych przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka
• Andrzej Halicki, Przewodniczący Polskiej Delegacji do Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy (PACE), tbc
• Krzysztof Dudek, Dyrektor Narodowego Centrum Kultury, Warszawa
• Pavel Marozau, aktywista społeczno-polityczny, współzałożyciel sieci „Dissidents and Human Rights Defenders” (Białoruś)

Moderator: Bożena Gierat-Bieroń, Narodowe Centrum Kultury, Dział Badań

Wieczór kulturalny:

19:00-21.30  Projekcja filmu Andrzeja Wajdy„Wałęsa. Człowiek z nadziei”(2013). Film został zrealizowany przy współpracy Narodowego Centrum Kultury.

Miejsce: Kino „Kultura”, Krakowskie Przedmieście 21/23, Warszawa 

Dzień II (7.11.2013):  W poszukiwaniu definicji prawa do kultury

9:30 – 10:30 – „Prawo do kultury. Przewodnik”. Okrągły stół z udziałem ekspertów. Moderator: Dział Badań (Narodowe Centrum Kultury)

Tematem otwartej dyskusji będzie Przewodnik „Prawo do kultury”, zredagowany przez Narodowe Centrum Kultury i Wrocław, Europejską Stolicę Kultury 2016. Przewodnik, przygotowany jako kompendium wiedzy na temat “prawa do kultury” i praw kulturalnych w Europie, zostanie rozesłany ekspertom przed konferencją. Zachęcamy do krytycznej analizy treści przewodnika oraz do formułowania uwag i wniosków. Docelowo „Przewodnik” ma się stać broszurą promująca na forum krajowym i - w wersji angielskiej - na forum międzynarodowym inicjatywy „Prawo do kultury”.

10:30 – 12:00 Panel: Prawo do kultury czy prawa kulturalne/ Prawo dostępu czy prawo partycypacji

Moderator:  Anna Młynarska-Sobaczewska, PAN, Warsaw/Łódź

Uczestnicy:

• Bogusław Sonik, Poseł do Parlamentu Europejskiego, Brussels/Kraków
• Grzegorz Roman, pełnomocnik prezydenta Wrocławia ds. infrastrukturalnych, Urząd Miasta Wrocław
• Anna Śledzińska-Simon, Uniwersytet Wrocławski
• Joanna Matczuk, Uniwersytet Wrocławski
• Marta Jas-Koziarkiewicz, Instytut Europeistyki, Uniwersytet Warszawski
• Krzysztof Dudek, Narodowe Centrum Kultury
• Ks. Witold Kawecki, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa

12:00-12:15 – przerwa kawowa

12:15 – 13:45 – Panel: Przestrzeń dla kultury w ponowoczesnej Europie

Uczestnicy:

• Kacper Pobłocki, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej, Katolicki Uniwersytet Lubelski
• Zdzisław Mach Uniwersytet Jagielloński 
• Anna Zeidler-Janiszewska, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
• Krzysztof Biedrzycki, Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie
• Stach Szabłowski, historyk sztuki, kurator, Centrum Sztuki Współczesnej
• Bogusław Chrabota, redaktor naczelny dziennika „Rzeczpospolita”
•  

Moderator: Anna Kosińska, Katolicki Uniwersytet Lubelski

13:45 – 14:00 Słowo zamykające: A. J. Wiesand

Projekt prowadzony jest przez Narodowe Centrum Kultury oraz Wrocław - Europejska Stolica Kultury2016.