Biuletyn Katyński

Latem l979 roku działalność Komisji Katyńskiej staje się głównym tematem trzeciego „Biuletynu Katyńskiego”, wydawanego w postaci niewielkich zeszycików poza obiegiem oficjalnym i zezwoleniami cenzury. Warto przypomnieć tę inicjatywę kilku krakowian, zdecydowanych w obronie prawdy zabrać głos i zderzyć się komunistyczną propagandą oraz bezpieką...

„Dnia 4 kwietnia 1979 roku utworzony został z inicjatywy obywatelskiej, dyktowanej potrzebą społeczną, Instytut Dokumentacji Zbrodni Katyńskiej, zwany krótko Instytutem Katyńskim[...]

Jednym z celów działalności Instytutu jest wydawanie Biuletynu, wszechstronnie naświetlającego okoliczności, przebieg i skutki zbrodni na oficerach – jeńcach wojennych, zbrodni bez precedensu w cywilizowanym świecie”- informację tej treści można było przeczytać w pierwszym z biuletynów, drukowanych w skromnej szacie graficznej i odbijanych prymitywnie na powielaczu spirytusowym lub białkowym.

„Ze względów bezpieczeństwa, dyktowanego długoletnim doświadczeniem konspiracyjnym, nie ujawniano składu redakcji, mieszczącej się w moim mieszkaniu przy ul. Smoleńsk w Krakowie – wspomina Andrzej Kostrzewski. – „Redakcja” nasza składała się ze starego biurka, sfatygowanej maszyny dopisania i ...kradzionego papieru. Musieliśmy go pozyskiwać nielegalnie, bo w tamtych czasach z zakupiona paczką ( o ile się w sklepie pokazał) można było wyjść, ale z „ogonem”, czyli agentem SB za plecami, którego zadaniem było „ujawnienie”, do czego ten papier ma służyć i ustalenie, kim jest nabywca i dokąd z tą „zdobyczą” dąży. Dzisiaj, w dobie komputerów, zakrawa to na groteskę, ale tak wtedy było...

Maszynopisy biuletynów powstawały w mieszkaniu Andrzeja Kostrzewskiego, a powielano je w różnych drukarniach, zajmujących się wydawnictwami drugiego obiegu. Dla zwiększenia bezpieczeństwa jako miejsce wydania i siedziby redakcji podawano Warszawę lub inne miasto. Dzięki doświadczeniu konspiracyjnemu bezpieka nie zdołała nigdy namierzyć redakcji.

Biuletyn wydawany z biegiem czasu juz nie w kilkudziesięciu, ale w kilkuset egzemplarzach formatu 10 x 15 cm mieścił się w kieszeni każdej marynarki i w kopercie, co pozwalało wysyłać go poza Kraków i nawet poza granice PRL.

„Staraliśmy się na bieżąco informować o wydarzeniach, związanych z ujawnianiem zbrodni katyńskiej w różnych krajach wspomina Andrzej Kostrzewski. - Publikowaliśmy życiorysy generałów, zamordowanych w Katyniu, noty bibliograficzne ukazujących się za granicą książek i artykułów o tematyce katyńskiej, a także rozpoczęliśmy druk „listy katyńskiej” według londyńskiego jej opracowania przez majora Adama Moszyńskiego.

Biuletyn rozwścieczał władze PRL, a słowa „Instytut Katyński w Polsce” mobilizowały bezpiekę do działania i wytropienia placówki. Często zatrzymywano Adama Macedońskiego, którego nazwisko występowało oficjalnie w każdym numerze i pozwalało na kontakty z ludźmi, zainteresowanymi „sprawą Katynia”. Macedoński zajmował się kolportażem pisma, za jego też pośrednictwem wspierano redakcję artykułami, informacjami, nawet zdjęciami. Ten materiał wykorzystywali redaktorzy biuletynu, a równocześnie powstawało archiwum Instytutu Katyńskiego w Polsce.

W latach 1979 – 1991 ukazały się 32 numery „Biuletynu Katyńskiego”, jedynego na świecie pisma, które - wydawane wprawdzie z różną częstotliwością – było wydawnictwem z numeracją ciągłą, przedłużoną następnie - już w oficjalnym obiegu - do numeru 45; w roku 2000 ten ostatni „BK” ukazał się w nakładzie 1000 egzemplarzy, każdy o objętości 150 stron

Jerzy Zawisza

W różnych miejscach na świecie...

Trudno te tablice i pomniki policzyć, bo z każdym rokiem jest ich więcej. Pojawiają się w różnych miejscach i miastach, nie tylko na kontynencie europejskim...

Baltimore

15 metrów wysokości ma pomnik katyński, zaprojektowany w USA ( przez Andrzeja Pityńskiego), wykonany w hucie w Gliwicach, a ustawiony na terenie Portu Środkowego w Baltimore, w amerykańskim stanie Maryland. Pomnik poświęcono i odsłonięto we wrześniu 2001 roku....

Londyn

30 maja 1967 roku w kościele św. Andrzeja Boboli w Londynie odsłonięto tablicę o treści: ”Ofiarom Katynia i innym rodakom wymordowanym lub zamęczonym w niewoli sowieckiej wieczne odpoczywanie racz dać Panie”..

Częstochowa

127 nazwisk ofiar zbrodni katyńskiej, związanych z okręgiem częstochowskim

( pochodzących z tego okręgu lub z ziem wschodnich ) znajduje się w Częstochowie na Pomniku Katyńskim na cmentarzu „Kule”. Oprócz nazwisk i daty zbrodni na czterech płytach wyryto także nazwy obozów, w których jeńcy polscy przebywali oraz miejscowości, w których zostali później zamordowani...

Sosnowiec

15 września l991 roku na zewnętrznej ścianie kościoła im. Matki Boskiej Częstochowskiej w Sosnowcu – Kazimierzu odsłonięto tablicę, przypominającą nazwiska kilkunastu oficerów z Kazimierza Górniczego...

Opole

5 marca 1995 roku w Katedrze Opolskiej poświęcono krzyż z napisem „Golgota Wschodu”, a w kwietniu pomnik o tej nazwie stanął na Cmentarzu Komunalnym w Opolu – Półwsi. W pomniku umieszczona jest urna z ziemią, przywiezioną z cmentarzy w Charkowie, Katyniu i Miednoje...

Londyn

18 września 1976 roku na cmentarzu przy Gunnersbury Avenue w Londynie odsłonięto i poświęcono pomnik katyński, wzniesiony w dowód pamięci – jak głosi angielski tekst na tablicy – „14.500 polskich jeńców, którzy zniknęli w 1940 roku z obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie, a z których 4.500 znaleziono później w zbiorowych mogiłach w Katyniu obok Smoleńska”. Nieobecność na uroczystości oficjalnych przedstawicieli władz wynagrodziły inicjatorom budowy 294 wieńce i wiązanki kwiatów, wśród nich wiązanka z żółtych chryzantem z napisem „Wstydzę się, że jestem Brytyjczykiem”

Nowy Sącz

Tablica poświęcona Sądeczanom i oficerom 1 pułku strzelców podhalańskich, zamordowanych przez NKWD w roku l940 w ZSRR oraz urny z ziemią z trzech obozów: Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska znajdują się w kościele p.w. Świętego Kazimierza w Nowym Sączu.

Łódź

Od 16 września 1990 roku w Łodzi, na skwerze przy ulicy Łąkowej, przed kościołem Matki Boskiej Zwycięskiej, podziwiać można pierwszy w Polsce pomnik na otwartym terenie, poświęcony pamięci polskich jeńców wojennych, zamordowanych przez NKWD wiosną 1940 roku na terenie ZSRR...

Johannesburg

W parku miejskim imienia Jamesa i Ethel Gray w Johanneesburgu ( stolica Południowej Afryki ) od 9 maja 1981 roku stoi pomnik, wzniesiony tutaj w hołdzie polskim jeńcom wojennym – ofiarom zbrodni katyńskiej...

Kraków

Na ścianach Kościoła Garnizonowego p.w. Świętej Agnieszki w Krakowie znajduje się ponad pięćset tabliczek z nazwiskami zamordowanych przez NKWD jeńców obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku...

Katowice

Ekshumowane w Miednoje Szczątki Nieznanego Policjanta złożono17 września 1993 roku w pomniku - Grobie Policjanta Polskiego, zlokalizowanym na dziedzińcu Komendy Wojewódzkiej Policji w Katowicach.

Londyn

30 kwietnia w kaplicy Matki Boskiej Kozielskiej w kościele pw. św. Andrzeja Boboli pojawił się pomnik katyński w formie dwumetrowego reliefu z napisem „Ofiarom Katynia i innym Rodakom Wymordowanym lub Zamęczonym w Niewoli Sowieckiej”...

Warszawa

„NIEWINNE OFIARY KATYNIA, ŁAGRÓW i ZSYŁEK, OBROŃCÓW KRESÓW WSCHODNICH i BOHATERÓW KOP-u przypomina ponad tysiąc polskich nazwisk na granitowych tabliczkach w istniejącym od l984 roku sanktuarium „POLEGŁYM i POMORDOWANYM NA WSCHODZIE” w kościele św. Karola Boromeusza, sąsiadującym z warszawskim cmentarzem na Powązkach. Od 1990 roku w kościele znajduje się także „Relikwiarz katyński” z czaszką ludzką, znalezioną w 1943 roku podczas ekshumacji w lesie katyńskim...

Sztokholm

16 listopada 1975 roku w ogrodzie na terenie Ośrodka Polskich Organizacji Niepodległościowych przy Ostermalmsgatan 75 w szwedzkim Sztokholmie stanął jeden z pierwszych na świecie pomników katyńskich. Po polsku i po szwedzku inicjatorzy budowy – „Wolni rodacy” przypominali „Polaków, barbarzyńsko zamordowanych przez Sowiety w Katyniu w 1940 roku i w innych miejscach kaźni”. Ten napis w lutym 1976 roku „nieznani sprawcy” spalili kwasem azotowym ...

Szawle

Od 10 września 2005 roku pomnik katyński stoi na Górze Krzyża w Szawlach na Żmudzi....

Warszawa

Na Cmentarzu Żydowskim przy ulicy Okopowej od 1997 roku znajduje się pomnik z gwiazdą Dawida i orłem polskim, postawiony jako „Dowód pamięci Żydów – oficerów wojska Polskiego, zamordowanych przez NKWD wiosną 1940 w Katyniu, Miednoje i Charkowie...”

Bydgoszcz

Przed kościołem parafialnym p.w. Świętych Polskich Braci Męczenników w Bydgoszczy znajduje się symboliczny grób zgładzonego w Katyniu w 1940 roku ppłk. pilota – obserwatora Adama Juliusza Zaleskiego...

Manchester

Z inicjatywy miejscowego oddziału Zjednoczenia Polskiego od 3 maja l964 roku w kościele „polskim” Bożego Miłosierdzia można oglądać urnę z Ziemią Katyńską i Krzyż zrobiony z ułamka muru klasztornego w Kozielsku...

Wola Filipowska

Wszystkie ofiary sowieckiej agresji, w tym jeńców obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie przypomina pomnik w Woli Filipowskiej, odsłonięty 25 września 1993 roku...

Czarnków

Nazwiska czterech policjantów, więzionych w Ostaszkowie i zamordowanych w Kalininie ( obecnie Twer) przypomina tablica z brązu, umieszczona w maju 1995 roku na wielkim kamieniu narzutowym obok komisariatu PP na ul. Tadeusza Kościuszki w Czarnkowie...

New Britain

Pierwszy pomnik katyński w Stanach Zjednoczonych odsłonięty został 25 maja 1980 roku w New Britain. Inicjatorami budowy byli i opiekują się monumentem kombatanci z Placówki 111 Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce.

Warszawa

Pomnik w postaci wagonu deportacyjnego z lasem krzyży, ustawiony w Warszawie przy ul. Muranowskiej, przypomina zesłane na Syberię i do Kazachstanu rodziny zamordowanych w l940 roku polskich jeńców wojennych

Kraków

Pietę katyńską autorstwa profesora Czesława Dźwigaja od 17 września 2000 roku podziwiać można w krakowskim kościele Świętego Krzyża przy ulicy Św. Krzyża...

Polana Rusnakowska

21 stycznia 1981 roku na Polanie Rusnakowskiej pod szczytem Turbacza ( 1185 metrów n.p.m.) pojawił się symboliczny grób katyński zaprojektowany i wykonany przez Czesława Pajerskiego z Nowego Targu..

Bydgoszcz

Dwie tablice pamiątkowe odsłonięto w Bydgoszczy w kwietniu 2000 roku. Z inicjatywy Rodziny Katyńskiej w tym mieście na gmachu Muzeum Tradycji Pomorskiego Okręgu Wojskowego pojawiła się tablica, przypominająca polskich oficerów i policjantów pomordowanych w roku l940, natomiast na tablicy, wmurowanej w ścianę budynku kościoła Zbawiciela w parafii ewangelicko – augsburskiej napisano, ze ma przypominać ewangelików bydgoskich, w Katyniu zamordowanych za Ojczyznę”

Jersey City

Od kwietnia 1990 roku panoramę wieżowców nowojorskiego Manhattanu ma za sobą zaprojektowany przez Andrzeja Pityńskiego pomnik katyński, wzniesiony na West Side Washington Street, nad Huston Riwer w Jersey City..

Warszawa

W czasie wizyty w Polsce, 6 maja l998 roku, pułkownik Ryszard Kukliński odsłonił pomnik - w odległości kilkudziesięciu metrów od Kolumny Zygmunta, na skrzyżowaniu ulic Podwale i Senatorskiej – ustawiony w dowód „Pamięci oficerów Wojska Polskiego zamordowanych przez komunistyczny totalitaryzm na całym obszarze imperium zła po 17 września 1939 roku”

Krzemienica k. Łańcuta

W sierpniu 1997 roku na bocznej bocznej ścianie kapliczki ku czci Matki Bożej Niepokalanie Poczętej wmurowano dwie tablice, przypominające kapitanów WP: Romana Peszko i Stanisława Bieniasza. Kpt. Peszko został zamordowany w Katyniu w l940 roku.

Rudniki

Na cmentarzu w Rudnikach (Litwa) w dniu 1 listopada 1990 roku wyświęcony został krzyż katyński, który ma przypominać polskich jeńców z Wileńszczyzny, zamordowanych przez sowieckie NKWD w 1940 roku...

Adelajda

17 września 1977 roku pomnik katyński, zaprojektowany przez Stanisława Ostoję – Kotkowskiego, odsłonięto na terenie Centralnego domu Polskiego w australijskiej Adelajdzie...

Szklana Huta

Od 1999 roku na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego, w miejscowości Szklana Huta u podnóża Łysej Góry, stoją Trzy Krzyże Katyńskie, a na cokole tego oryginalnego pomnika umieszczono sześć żeliwnych tablic. Pięć z nich w językach: polskim, rosyjskim, niemieckim, angielskim i francuskim przypomina o Polakach, z rozkazu Stalina zamordowanych w l940 roku, a na szóstej zobaczyć można wizerunek Matki Boskiej Katyńskiej.

Boston

Z inicjatywy Fundacji Kultury Polskiej i Towarzystwa Moniuszkowskiego 12 listopada 2000 roku po prawej stronie ołtarza w kościele Matki Boskiej Częstochowskiej przy Dorchester Avenue w Bostonie odsłonięto tablicę katyńską, upamiętniającą śmierć „21857 polskich jeńców wojennych i więźniów, zamordowanych z rozkazu Józefa Stalina w kwietniu – maju 1940 roku...”

Kdoszim k. Jerozolimy

W miejscu, znanym jako Las, poświęcony pamięci żydowskich ofiar drugiej wojny światowej, w dniu16 października 1994 roku odsłonięto tablicę i zasadzono drzewka w hołdzie dla 500. Żydów, oficerów Armii Polskiej, zagarniętych do niewoli sowieckiej w roku l939 i zamordowanych w l940 roku.

Szczecin

Nazwiska ponad dwustu zgładzonych przez NKWD w 1940 roku lub zaginionych w tym czasie bez wieści polskich jeńców wojennych przypomniano w Szczecinie 11 listopada 1990 roku, podczas poświęcenia Krzyża Katyńskiego na Cmentarzu Centralnym

Koszalin

Nazwiska 55 oficerów Wojska Polskiego i policjantów, zamordowanych w roku l940, trafiły na tablicę epitafijną, nazwaną „Martyrologium Katyńskim” i 17 września l998 roku odsłoniętą na frontonie koszalińskiego kościoła p.w. Ducha Świętego przy ulicy Jana Pawła II.

Kraków

W maju 1990 roku obok kościoła p.w. Świętego Idziego pod Wawelem stanął zaprojektowany przez artystę rzeźbiarza Jacka Marka krzyż, przypominający o Katyniu i innych sowieckich zbrodniach na Polakach...

Strzelno

Nazwiska sześciu oficerów, pochodzących ze Strzelna i okolicy, a w 1940 roku pomordowanych w Katyniu i Charkowie, wpisano na czarnej marmurowej tablicy pomnika katyńskiego, w czerwcu 1996 roku odsłoniętego na cmentarzu przy ulicy Kolejowej w Strzelnie...

Równe

We wrześniu 1996 roku ksiądz biskup Marian Jaworski poświęcił tablicę na murze obok kościoła p.w. Piotra i Pawła w Równem na Ukrainie. Po polsku i w języku ukraińskim tablica przypomina oficerów Wojska Polskiego, duchownych, policjantów i pozostałych jeńców z Wołynia, zamordowanych przez NKWD wiosną 1940 roku w Katyniu, Miednoje, Charkowie i innych miejscach kaźni...

Kielce

Na Cmentarzu Partyzanckim w Kielcach, od października l990 roku, stoi pomnik katyński z tablicami, na których można przeczytać kilkaset nazwisk ofiar NKWD – oficerów Wojska Polskiego i funkcjonariuszy Policji Państwowej...

Wrocław

6 maja 1990 roku poświęcono umieszczony na murze wrocławskiego kościoła św. Wawrzyńca „Krzyż Katyński” i tablicę, informującą o zbrodni, pół wieku wcześniej dokonanej na oficerach z Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska...

Szczecin

60 rocznicę zbrodni katyńskiej przypomina tablica wmurowana w głaz, ustawiony na szczecińskim Placu Ofiar Katynia, przed wejściem do nowo wybudowanego kościoła oo. Dominikanów. Tablicę odsłonięto i poświęcono 12 maja 2000 roku...

Leicester

W 1966 roku w kościele pw. św. Pawła wmurowano ufundowaną przez Koło Polskie Stowarzyszenia byłych Sowieckich Więźniów Politycznych tablicę z napisem w języku angielskim i polskim poświęconą ofiarom mordu w Katyniu...

Gdynia

Oficerów polskich, zamordowanych przez NKWD wiosną 1940 przypomina pomnik na cmentarzu Obrońców Wybrzeża w Gdyni - Redłowie odsłonięty 13 kwietnia l992...

Dolylestown

W 1988 roku w Dolylestown w Stanach Zjednoczonych stanął pomnik „Avenger” – „Mściciel”, wykonany przez absolwenta krakowskiej ASP, wybitnego artystę rzeźbiarza Andrzeja Pityńskiego. Na cokole znajduje się tablica, przypominająca o zbrodni w Katyniu w roku l940 i o sprawcach mordu - funkcjonariuszach NKWD

Domagamy się od rządu PRL !

Nie było jeszcze Rzeczypospolitej Polskiej, a tylko Polska Rzeczypospolita Ludowa, gdy w maju l989 roku Senat Uniwersytetu Warszawskiego domagał się ujawnienia pełnej prawdy o zbrodni katyńskiej.

W tej samej sprawie rodziny zamordowanych oficerów wystąpiły do Rady Państwa, a z parlamentarnej trybuny Andrzej Łapicki odczytał interpelację, o jaką prosiło posła kilkadziesiąt rodzin katyńskich z Warszawy i Łodzi.

„W przyszłym roku minie pięćdziesiąt lat od dokonania eksterminacji jeńców polskich z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku – 30 września l989 czytał znany aktor w budynku sejmowym przy ulicy Wiejskiej.

– Jest to największa zbrodnia popełniona na oficerach jeńcach wojennych w dobie nowożytnej. Zbrodni tej dokonało sowieckie NKWD na rozkaz Stalina [i najwyższych instancji rządowych i partyjnych Związku Sowieckiego] wiosną 1940 roku. W świetle zeznań świadków i wszystkich zgromadzonych dowodów i dokumentów prawda ta jest oczywista od prawie pół wieku dla opinii światowej, mężów stanu, polityków i historyków, w tym przede wszystkim dla polskiej opinii publicznej. Wszystkie nowe dokumenty, jakie się pojawiają, a jest ich nieprzebrana ilość, potwierdzają ją bez wyjątku. Potwierdzają ją także publikacje ukazujące się od pewnego czasu w kraju za zgodą czynników rządowych. Pomimo tego żaden z rządów PRL nie zajął oficjalnego stanowiska w tej sprawie, zadowalając się faktem, że niedawno została powołana mieszana komisja partyjnych historyków polskich i sowieckich, która ma się wypowiedzieć na ten temat. Nie widzimy nic złego w fakcie, że pracują historycy i próbują ustalić różne szczegóły. Trzeba jednak podkreślić z naciskiem, że zwlekanie z zajęciem przez rząd polski stanowiska w sprawie prawdy zasadniczej o Katyniu – nie ma żadnego uzasadnienia , gdyż odpowiedzialność Stalina i organów państwa sowieckiego jest oczywista i nie może być kwestionowana.

My, członkowie rodzin katyńskich, reprezentujący zapewne opinię większości społeczeństwa polskiego – czytał dalej interpelację poseł Łapicki – domagamy się więc od rządu PRL, aby jako organ suwerenny suwerennego państwa, nie ograniczany w tym względzie poglądami strony radzieckiej, zajął oficjalne stanowisko w sprawie uznania zbrodni katyńskiej za dzieło Stalina i państwa sowieckiego.

Z zajęcia przez rząd polski oficjalnego stanowiska w sprawie odpowiedzialności [ państwa sowieckiego ] za zbrodnie katyńskie muszą wyniknąć następujące implikacje:

1) należy powołać specjalną komisję do ścigania tej zbrodni ludobójstwa stalinowskiego [ i sowieckiego ] jako zbrodni nieprzedawnionej – na wzór działających w kraju od dawna komisji do ścigania zbrodni hitlerowskich. Powinno się to spotkać ze zrozumieniem w Związku Radzieckim Gorbaczowa w dobie pierestrojki. Potępiono tam wszak ludobójstwo stalinowskie i sowieckie ubiegłej doby. Komisja, której powstanie postulujemy, powinna się zwrócić za pośrednictwem rządu do odpowiednich czynników rządowych w Związku Radzieckim z postulatem otwarcia możliwości prowadzenia przez stronę polska śledztwa na terenie Związku Radzieckiego, poszukiwań archiwalnych i innych, w celu ustalenia miedzy innymi miejsca kaźni i grobów oficerów z Ostaszkowa i Starobielska. Chodzi o podobne ułatwienie – w myśl rygorów prawa międzynarodowego – z jakich korzystały sądy polskie i niemieckie ścigające zbrodnie hitlerowskie, w śledztwie i wizjach lokalnych na terenie obu państw. dotyczy to także śledztwa w sprawie odpowiedzialności za zbrodnię ludobójstwa , określaną jako „katyńska” - poszczególnych osób, żyjących być może jeszcze na terenie Związku Radzieckiego lub gdzie indziej. Osoby te powinny podlegać prawu ekstradycji, które rząd radziecki uznaje wobec zbrodni ludobójstwa. Wobec odpowiedzialnych za zbrodnie nie ma powodu stosować okoliczności łagodzących innych niż te, które zostają uznane przez powołane do tego sądy. Oznacza to zresztą obarczenie odpowiedzialnością za zbrodnię – poszczególnych osób i instytucji, a nie całych narodów Związku Radzieckiego. Tego typu sprawiedliwość służy zbliżeniu między narodami.

2) W razie odkrycia innych masowych grobów oficerów polskich rząd polski powinien domagać się zezwolenia na przeprowadzenie wizji lokalnej i prac ekshumacyjnych przez stronę polską, z udziałem obserwatorów strony radzieckiej.

3) Miejsca kaźni i cmentarze ofiar ( a więc i cmentarz katyński ) powinny się znaleźć pod całkowitą opieką strony polskiej. Dotyczy to także prawa do ewentualnego przyszłego ekshumowania ofiar. Analogia podobnej jurysdykcji znane są w Europie (np. cmentarz żołnierzy amerykańskich, poległych podczas inwazji w roku l944, nad Atlantykiem w północnej Francji czy cmentarz polski pod Monte Cassino we Włoszech).Łączyć się to powinno także ze staraniem strony polskiej, aby strona radziecka udzieliła niezbędnych ułatwień członkom rodzin katyńskich, pragnącym pielgrzymować na miejsce kaźni, na groby Mężów, Ojców i Krewnych ( dotyczy to Katynia, ale także zbiorowych grobów

[ jeńców] Ostaszkowa i Starobielska, gdy zostaną odkryte.).

1) Należy powołać specjalną komisję, która rozpoczęłaby pertraktacje ze stroną radziecką w sprawie odszkodowań należnych rodzinom katyńskim za złamane życie rodzinne, często nędzę. Żyją jeszcze wdowy po Katyńczykach. Byłaby to oczywiście część problemu, związanego z zadośćuczynieniem za całokształt eksterminacji – przypomniał na zakończenie poseł Łapicki.

-----------------

Tłustym drukiem zaznaczono słowa wykreślone przed przemówieniem przez posła Bronisława Geremka, co zauważył prof. Jacek Trznadel, autor interpelacji przygotowanej dla posła Łapickiego. Tekst za książką Jacka Trznadla „Powrót rozstrzelanej armii”, Warszawa 1994.